26 Pułk Artylerii Lekkiej

26 Pułk Artylerii Lekkiej im. Króla Władysława IV (26 pal) – oddział artylerii lekkiej Wojska Polskiego II RP.

26 pułk artylerii lekkiej

26 pułk artylerii polowej

Odznaka 26 pal
Historia
Państwo	Polska
Sformowanie	1921
Rozformowanie	1939
Patron	Król Władysław IV
Tradycje
Święto	21 września, 30 maja
Nadanie sztandaru	26 maja 1938
Dowódcy
Pierwszy	płk Oskar Pustówka
Ostatni	ppłk Hieronim Suszczyński
Działania zbrojne
kampania wrześniowa bitwa nad Bzurą (9–18 IX 1939) natarcie na Skierniewice (14 IX 1939)
Organizacja
Dyslokacja	Skierniewice
Rodzaj sił zbrojnych	wojsko
Rodzaj wojsk	artyleria
Podległość	26 Dywizja Piechoty

Stefan Wąsicki, Zarys historji wojennej 26 pułku artylerji polowej

26 pułk artylerii polowej został sformowany w 1921, jako jednostka organicznej artylerii 26 Dywizji Piechoty. Tradycjami bojowymi nawiązywał do walk III dywizjonu 7 pułku artylerii polowej. W okresie międzywojennym stacjonował w Skierniewicach. Od 1929 pułk pod względem wyszkolenia fachowego podlegał dowódcy 4 Grupy Artylerii. W kampanii wrześniowej 1939 pułk walczył w składzie macierzystej dywizji w obszarze działania Armii „Poznań”.

Bojowe tradycje pułku

W składzie sformowanego już po wojnie 26 pułku artylerii polowej znalazły się trzy baterie o bojowych tradycjach. Ministerstwo Spraw Wojskowych uznało, że 26 pap jest kontynuatorem tradycji III dywizjonu 7 pułku artylerii polowej.

Walki pod Białą Cerkwią i nad Bugiem

Sformowany 22 lipca 1919 w Częstochowie III dywizjon 7 pap wyruszył na front przeciwbolszewicki 17 kwietnia 1920 i wraz z innymi oddziałami 7 Dywizji Piechoty przygotowywał się do ofensywy kijowskiej. W jego składzie znalazły się trzy baterie 75 mm dział. Kanonierzy pochodzili przeważnie z powiatów: sosnowieckiego, częstochowskiego, kieleckiego, noworadomskiego i piotrkowskiego, a dowodził nimi mjr Juliusz Sponar. 7 baterią dowodził por. Wacna, 8. − por. Kraczkiewicz, 9. − por. Hubicki.

W myśl rozkazu Naczelnego Wodza 7 DP weszła w skład grupy gen. Edwarda Śmigłego-Rydza. W czasie marszu na Kijów działała w drugim rzucie i nie miała styczności z nieprzyjacielem. 7 maja III/7 pap osiągnął Białą Cerkiew, tam został przydzielony do 26 pułku piechoty i przeszedł do obrony. Dopiero 22 maja 7 DP weszła w kontakt taktyczny z nieprzyjacielem, a dywizjon ogniem zaporowym chronił piechotę 26 pp. 30 maja w rejonie Białej Cerkwi Sowieci odrzucili 3/25 pp i podeszli aż do stanowisk ogniowych artylerii. Posiadająca SO we wsi Szkarówka 7 bateria znalazła się na wprost nacierającego tyralierą nieprzyjaciela. Bateria strzelała szrapnelami nastawionymi na kartacze, ale wkrótce zabrakło jej amunicji. Doszło do walki wręcz. Dopiero kontratakująca 2/27 pp odparła sowiecki atak. Niekorzystna sytuacja na styku 7. i 13 Dywizji Piechoty spowodowała, że 7 Dywizja Piechoty cofnęła się na linie Wasylków – Sitki, a potem nad Teretew, podejmując walkę z piechotą Klimienta Woroszyłowa.

15 czerwca rozpoczęły się walki pod Torczynem. Tu III dywizjon walnie przyczynił się do załamania natarcia nieprzyjaciela i zmuszenia go do odejścia na południowy wschód. 7. i 8 bateria odprzodkowały z galopu i raziły sowiecką piechotę kartaczami. Od 18 do 22 czerwca oddziały polskie organizowały obronę nad Uszą, bez styczności z przeciwnikiem. Tymczasem Sowieci zajęli Owrucz, co wymusiło odwrót nad Uborć. W czasie marszu odwrotowego kolumna została zaatakowana z boku, ale skuteczny kontratak odrzucił wroga, a artylerzyści zdobyli cztery działa. Przydzielony do XIII Brygady Piechoty III/7 pap ostrzeliwał rubież Uborci.

28 czerwca Sowieci atakowali pas obrony 7 DP pod Słobodą i Jurowem. 8. i 9 bateria wspierały walkę piechoty w tym rejonie do początku lipca. Podczas ataku na Bolarkę pluton 8 baterii pod dowództwem por. Kraczkiewicza wyjechał na otwarte pole, odprzodkował i ogniem na wprost rozproszył atakujące oddziały. Po tych walkach dywizja odeszła na Horyń i Styr. Tu dywizjon uzupełniono końmi. Poprawił się też stan zabezpieczenia logistycznego. III dywizjon na tym etapie wojny wszedł w skład XIV Brygady Piechoty. Wspierał ją pod Małą i Wielką Worbną. 11 lipca walczył nad Styrem na odcinku Połonne – Koźlinicze – Komorów, prowadząc ogień ze stanowisk w Czartoryskiem. Teren sprzyjał obrońcom, a nieprzyjaciel mógł atakować tylko niewielkimi pododdziałami. Rozpoczęte 18 lipca ataki nieprzyjaciela skutecznie powstrzymywała 9 bateria. 21 lipca wzbraniała forsowania Styru pod Nowosiołkami, a w kolejnych dniach pod Jeziorcami, pod Koźleniczami i pod Połonnem. Stanowisko obserwacyjne zorganizowane było w wieży cerkiewnej, skąd ogniem baterii kierował por. Stefan Rogiński. W walkach nad Styrem wyróżnił się też por. Kazimierz Baran. Kierował on ogniem 9 baterii będąc na pierwszej linii walczącego 11 pułku piechoty. 26 lipca 7 DP wycofała się znad Styru, 28 lipca osiągnęła Stochód i odchodziła dalej za Bug, by rozbudować obronę na odcinku Wola Uhruska − Uhrusk − Dorohursk − Husynne.

W grupie manewrowej operacji warszawskiej

7 Dywizja Piechoty była trzonem utworzonej w ramach operacji warszawskiej grupy manewrowej. Jej zadaniem była osłona prawego skrzydła wychodzącego dokontrofensywy znad Wieprza zgrupowania uderzeniowego. Szeroki front zmusił oddziały dywizji do reorganizacji systemu dowodzenia. Nastąpiła jego decentralizacja. Poszczególne baterie towarzyszyły w walce batalionom, a nawet kompaniom piechoty. Rejonem działania III dywizjonu był trójkąt, którego wierzchołkiem był Chełm. Jedno ramię stanowił Bug od Włodawy po Hrubieszów, a pozostałe boki to drogi łączące Chełm z Hrubieszowem i Chełm z Włodawą. Zadanie sprowadzało się do obrony mostów i brodów.

Od 5 sierpnia do początku września 7 DP prowadziła obronę aktywną wykonując kontrataki, wypady i lokalne uderzenia na przeciwnika. 9 bateria nie przepuszczała przez długi okres wrogich oddziałów za rzekę. 11 sierpnia, działający w składzie XIV Brygady Piechoty III/7 pap wspierał jej oddziały w wypadzie za Bug. 17 sierpnia 8 bateria wyjechała na otwarte pole i ogniem na wprost odpędziła sowiecką piechotę nacierająca na grupę płk. Józefa Olszyny-Wilczyńskiego. 27 sierpnia 7 bateria wzięła udział w wypadzie III/11 pp na wschodni brzeg rzeki. 29 sierpnia i 1 września 8 bateria powstrzymywała ataki nieprzyjaciela na Kładniów, a następnie zmusiła go do odwrotu. W podobny sposób działała 7 bateria. 11 września III/7 pap wziął udział w artyleryjskim przygotowaniu forsowania Bugu przez 25. i 27 pułk piechoty. Podjął też walkę z wrogimi pociągami pancernymi.
W pierwszych dniach października 7 DP doszła do Uborci. 7 bateria stanęła w Kisorynie, 8. w Rokitnie, a 9. w Karpijówce i tu III dywizjon 7 pap zakończył działania bojowe. 21 października 7 DP odeszła na linię demarkacyjną. III dywizjon został zakwaterowany w Stepaniu, gdzie stał do czasu podpisania traktatu pokojowego w Rydze.

Obsada personalna III/7 pap w latach 1919–1920
Stanowisko	Stopień, imię i nazwisko	Czasokres
dowódca dywizjonu	mjr Juliusz Sponar	był IV 1920
	mjr Witold Właszczuk	był VI 1920
dowódca 7 baterii	por. Wacna	był IV 1920
oficer ogniowy	ppor. Czesław Żebrowski	był V 1920
dowódca 8 baterii	por. Kraczkiewicz	był IV 1920
oficer	por. Stefan Rogiński.
dowódca 9 baterii	por. Hubicki	był IV 1920
oficer ogniowy	por. Kazimierz Baran	był VII 1920

Pułk w garnizonie

Formowanie i zmiany organizacyjne

26 pułk artylerii polowej został sformowany w 1921 w Skierniewicach, jako jednostka organicznej artylerii 26 Dywizji Piechoty.

W skład pułku wcielone zostały: III dywizjon 7 pułku artylerii polowej i III dywizjon 10 pułku Kaniowskiego artylerii polowej.

Armata 75 mm wz. 1897

Organizacja pokojowa 26 pap w 1921

• dowództwo 26 pap (nowo formowane)
• dowództwo I dywizjonu (eks-III/7 pap)
  • 2 bateria (eks-7/7 pap)
  • 3 bateria (eks-8/7 pap)
• dowództwo II dywizjonu w garnizonie Włocławek (eks-III/10 pap)
  • 5 bateria (eks-7/10 pap)
  • 6 bateria (eks-8/10 pap)
• dowództwo III dywizjonu (nowo formowane)
  • 8 bateria (eks-9/7 pap)
  • 9 bateria (eks-9/10 pap)
• kadra baterii zapasowej (eks-kadra baterii zapasowej 10 dac)

18 października 1921 został wydany pierwszy rozkaz dzienny pułku.

27 czerwca 1926 w Skierniewicach kapitan Władysław Kindur razem z żoną Marią w czasie przechodzenia przez torowisko zginął pod kołami pociągu kurierskiego.

31 XII 1931 na podstawie rozkazu B. Og. Org. 1120 – 18 Org. Ministra Spraw Wojskowych marszałka Polski Józefa Piłsudskiego 26 pap został przemianowany na 26 pułk artylerii lekkiej.

14 grudnia 1937 Minister Spraw Wojskowych generał dywizji Tadeusz Kasprzycki nadał 26 pułkowi artylerii lekkiej nazwę „26 pułk artylerii lekkiej imienia Króla Władysława IV”.

Obsada personalna i struktura organizacyjna w marcu 1939
dowódca pułku	płk dypl. Jan Kulczycki
I zastępca dowódcy	ppłk Zygmunt Kapsa
adiutant	kpt. Józef Czajkowski
naczelny lekarz	ppor. rez. pdsc. lek. Jan Chomiczewski
lekarz weterynarii	kpt. Jerzy Józef Łubkowski
oficer zwiadowczy	kpt. Stefan Wincenty Grudniewicz
w dyspozycji dowódcy	mjr kontr. Mikołaj Palijenko
II zastępca dowódcy (kwatermistrz)	mjr Stanisław Hieronim Milli
oficer mobilizacyjny	kpt. adm. (art.) Józef Sosenkiewicz
zastępca oficera mobilizacyjnego	kpt. Lucjan Henryk Burjan
oficer administracyjno-materiałowy	chor. Władysław Koziczak
oficer gospodarczy	kpt. int. Jerzy Żędzian
oficer żywnościowy	chor. Feliks Barański
dowódca plutonu łączności	por. Tadeusz Plenkiewicz
dowódca szkoły podoficerskiej	kpt. Władysław Sarbinowski
zastępca dowódcy	por. Stanisław Dudarewicz *
dowódca I plutonu	por. Stanisław Dudarewicz (*)
dowódca II plutonu	ppor. Bogdan Babiejczuk
dowódca III plutonu	ppor. Witold Stanisław Domański
dowódca IV plutonu	ppor. Napoleon Komarowski
dowódca I dywizjonu	mjr dypl. Ksawery Floryanowicz
dowódca 1 baterii	por. Stanisław Bobrowski
dowódca plutonu	ppor. Tadeusz Sobolewski
dowódca 2 baterii	por. Jerzy Malinowski
dowódca plutonu	ppor. Romuald Rode
dowódca II dywizjonu	mjr Stanisław Piro
dowódca 5 baterii	kpt. Marian Zaleski
dowódca plutonu	ppor. Zygmunt Filar
dowódca 6 baterii	mjr dypl. Władysław Jan Mierzyński
dowódca III dywizjonu	mjr Aleksander Krzyżanowski
dowódca 7 baterii	por. Zbigniew Lubiński
dowódca plutonu	ppor. Kazimierz Kirszenstein
dowódca 8 baterii	kpt. Ignacy Czesław Smosarski
dowódca plutonu	ppor. Arseniusz Kuczyński
na kursie	por. Tadeusz Łuniewski
na kursie	por. Kazimierz Trojanowski

Zakwaterowanie

26 pułk artylerii polowej (lekkiej) stacjonował w Skierniewicach w porosyjskich koszarach kawaleryjskich. W części przyziemnej koszarowców znajdowały się stajnie, a na wyższych kondygnacjach kwatery dla żołnierzy. Było ciasno i niehigienicznie. Taka sytuacja trwała do lat trzydziestych, kiedy zbudowano stajnie dla sześciu baterii, a dawne stajnie przebudowano na izby żołnierskie. Jesienią 1921 w Skierniewicach zakwaterowany był I i III dywizjon. II dywizjon mjr. Tadeusza Żukotyńskiego stacjonował we Włocławku. W 1928 pułk kwaterował już całością sił w Skierniewicach.

Szkolenie w pułku

Gros czasu w garnizonie pułk przeznaczał na szkolenie. Działoczyny i jazdę konną szkolono na dziedzińcu koszarowym, ćwiczenia terenowe i jazdy zaprzęgami organizowano w pobliskich lasach w Zwierzyńcu, a mały poligon w Raduczu wykorzystywano do przeprowadzenia ostrych strzelań działonów. Na strzelania i kierowania ogniem większymi pododdziałami pułk wyjeżdżał do Biedruska, do Wołynki i Podlesia nad Bugiem, do Tarnogrodu i Rembertowa, a w ostatnich latach przed wojną do Czerwonego Boru.

Sprawdzianem wyszkolenia były organizowane wspólne z pułkami piechoty manewry w okolicach Skierniewic i w ościennych powiatach. W latach dwudziestych i na początku trzydziestych organizowano trójboje lub pięcioboje bateryjne. Rywalizowano w konkurencjach lekkoatletycznych, rzucie granatem, w walce na bagnety. Oficerowie brali udział w zawodach hippicznych, a najlepsi rywalizowali na szczeblu IV DOK Łódź. Od 1930 organizowano dla uczniów skierniewickiego gimnazjum im. Bolesława Prusa Przysposobienie Wojskowe Artylerii. W 1931 pluton PWArt. wziął udział w manewrach Przysposobienia Wojskowego zorganizowanych w Spale. Wielu uczniów tej szkoły po maturze wybierało Szkołę Podchorążych Artylerii w Toruniu.

Pułk w okresie przewrotu majowego

Kiedy w 1926 rozpoczął się przewrót majowy, gros sił i środków 26 pap wyładowywało się z eszelonów na stacji kolejowej Brzezie, a pododdziały maszerowały na poligon w Wołynce. Rozpoczynająca szkolenie polowe kadra nie opowiedziała się wyraźnie po żadnej ze stron konfliktu. Ci, którzy pozostali w koszarach, popierali stronę rządową. Pomimo że sąsiadujący 18 pułk piechoty poparł Marszałka, nie dochodziło do incydentów w skierniewickim garnizonie. Od początku objęcia władzy przez Józefa Piłsudskiego pułk wysyłał do Belwederu na jego imieniny oficerski patrol konny z życzeniami. Co roku pułk otrzymywał też z Belwederu życzenia z okazji pułkowego święta.

Święta w pułku

19 maja 1927 minister spraw wojskowych marszałek Polski Józef Piłsudski ustalił i zatwierdził dzień 21 września (rocznicę sformowania pułku w roku 1921) jako datę święta pułkowego. W 1930 zmieniono datę święta pułkowego z dnia 21 września na dzień 30 maja. Od tej pory pułk obchodził swoje święto w rocznicę walki stoczonej przez 7 baterię 7 pap pod wsią Szkarówka w roku 1920.
Szczególnie uroczyście obchodzono dzień święta pułkowego w 1938. W tym roku, kilka dni przed świętem pułkowym, jednostka otrzymała sztandar. Rano, przed kościołem garnizonowym Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, odbyła się msza polowa, a później zaprzysiężenie rekrutów. W związku z brakiem w Skierniewicach popa, przysięgę od żołnierzy prawosławnych przyjął Ukrainiec – mjr Pallijenko. Na uroczystościach gościł i przyjmował defiladę przedstawiciel Ministerstwa Spraw Wojskowych gen. Wiktor Thommée. Na trybunie miejsca zajęli też biskup polowy Józef Gawlina, dowódca 26 Dywizji Piechoty płk dypl. Adam Brzechwa-Ajdukiewicz oraz przedstawiciele miejscowych władz ze starostą Farenholcem i burmistrzem Franciszkiem Filipskim. Po południu na placu koszarowym odbył się obiad żołnierski, a po nim, w lesie miejskim, gry i zabawy dla żołnierzy. Wieczorem w kasynie 18 pułku piechoty odbył się bal oficerski.

Życie kulturalne garnizonu

W Skierniewicach funkcjonowały dwa kina oraz trzecie garnizonowe urządzone specjalnie dla szeregowych. W sali miejscowego sejmiku występowały zespoły artystyczne, najczęściej modne wtedy grupy rewelersów. W okresie karnawału odbywały się w niej bale. Orkiestra 18 pułku piechoty dawała koncerty symfoniczne, a latem grała w parku melodie wojskowe. W okrągłej sali dawnego dworca kolejowego odbywały się wieczorki taneczne. Niewielka odległość do Warszawy i dobre z nią połączenie kolejowe powodowało, że wielu oficerów wolny czas spędzało w stolicy. W 1930 został wydany „Zarys historji wojennej” pułku autorstwa kapitana Stefana Eustachego Wąsickiego, odznaczonego Krzyżem Walecznych i Medalem Niepodległości, który poległ 7 września 1939 jako dowódca 7 baterii 8 pal.

26 pal w kampanii wrześniowej

26 DP w 1938

Mobilizacja

W dniu 23 marca 1939 w godzinach przedpołudniowych rozpoczęto mobilizację alarmową w grupie czarnej 26 pułku artylerii lekkiej w terminach od A+28 do A+54; dodatkowo pododdziałów dywizyjnych w terminach od A+56 do A+72:

• pluton parkowy uzbrojenia nr 403,
• kolumna taborowa nr 420,
• warsztat taborowy nr 417,
• 18 dywizjon artylerii ciężkiej (ze stanu pokojowego 18 dac).

Dodatkowo w ramach II rzutu mobilizacji powszechnej od dnia 31 sierpnia 1939 zmobilizowano lub rozpoczęto mobilizację w terminach X+3 do X+5:

• I dywizjon armat 54 pułku artylerii lekkiej,
• bateria marszowa 26 pal,
• bateria marszowa 14 pal,
• bateria marszowa 17 pal.

Po zmobilizowaniu pułku 26 marca 1939 I dywizjon został załadowany do transportów kolejowych i przewieziony do rejonu Wągrowca. Dywizjony II i III pozostały we wsiach wokół Skierniewic. 8 lipca załadowano pozostałą część 26 pal do transportów kolejowych i odjechał do miejsca ześrodkowania całej 26 Dywizji Piechoty, na jej 30 kilometrowym odcinku obrony. 10 lipca dywizjony dotarły do wspieranych pułków piechoty na ich odcinkach. I dywizjon przebywał w rejonie Wągrowca i został przydzielony do wsparcia 37 pułku piechoty. II dywizjon zajął okolice Gołańczy i został przydzielony do wsparcia 18 pułku piechoty. III dywizjon nad Notecią przydzielony do wsparcia 10 pułku piechoty. Rozpoznawano główne i zapasowe stanowiska ogniowe, dokonano wyborów punktów obserwacyjnych, pluton topograficzno-ogniowy dokonał pomiarów i obliczeń dla każdej baterii, np. do ześrodkowań ogniowych i ogni zaporowych dywizjonów. Przed wyjazdem pułku do Wielkopolski dowództwo pułku objął ppłk Zygmunt Kapsa. W rejonie obrony dywizji w dniu 3 lipca dowództwo pułku przejął ppłk Hieronim Suszczyński. Prowadzono szkolenie, dokonano zmiany kontyngentu rezerwistów. Prowadzono prace maskujące i inżynieryjne. Dowództwo pułku rozmieszczono w majątku Młodocin. 26 DP wchodziła w skład Armii „Poznań”.

Działania bojowe

W kampanii wrześniowej 1939 pułk walczył w składzie macierzystej 26 Dywizji Piechoty. Ugrupowanie poszczególnych części 26 pal wyglądało następująco. Na pozycji osłonowej na trzech odcinkach rozwinięto siły dywizji. Odcinek Dębogóra – batalion III/18 pp z baterią 5/26 pal. Na odcinku Gołańcz – dywizjon III/26 pal z 10 pp i 83 batalionem piechoty. Na odcinku Wągrowiec – dywizjon I/26 pal jako wsparcie 37 pp, bez III batalionu z batalionem ON „Wągrowiec”. Odwód – dywizjon II/26 pal, bez 5/26 pal, wspierający 18 pp bez III batalionu.

Walki nadgraniczne w Wielkopolsce

1 września 1939 26 pal nie posiadał styczności z jednostkami niemieckimi; nieliczne patrole niemieckie przekroczyły granicę, nawiązując styczność z wysuniętymi elementami pułków piechoty 26 DP i straży granicznej. 9 bateria haubic ostrzelała niemieckie pododdziały usiłujące przekroczyć Noteć. Również 2 września baterie II i III dywizjonu oraz 67 dywizjonu artylerii lekkiej sporadycznie otwierały ogień do niemieckich pododdziałów rozpoznawczych przekraczających Noteć i kolumn marszowych przemieszczających się w kierunku Nakła. 3 września dywizjon III/26 pal ostrzelał niemieckie kolumny maszerujące w kierunku Bydgoszczy, zatrzymując ich marsz. Nocą 3/4 września, wobec wycofania się sąsiedniej 15 Dywizji Piechoty z Armii „Pomorze” z przedmościa bydgoskiego, 26 pal wraz z oddziałami 26 DP wycofywał się na pozycję żnińską. 4 września część sił dywizji zajęła pozycję pośrednią. Na odcinku Łabiszyn broniło się zgrupowanie płk. dypl. Tadeusza Parafińskiego: III/37 pp, 6 batalion strzelców, 83 batalion piechoty, I/10 pp i I/18 pp wsparty przez; II/26 pal, 3/26 pal i 67 dal. Na odcinku Żnin pod dowództwem ppłk Stanisława Kurcza 37 pp (bez III/37 pp) z batalionem ON „Żnin“ i batalionem Straży Granicznej, wspartych przez; I/26 pal (bez 3/26 pal) i III/26 pal. Poza starciami z dywersantami nie nawiązano kontaktu z jednostkami niemieckimi. Nocą 4/5 września dokonano przemarszu; całość 26 DP zajęła stanowiska na pozycji żnińskiej.

Odwrót przez Kujawy

Od 5 września 26 DP weszła w podporządkowanie Armii „Pomorze”. Kolejnej nocy 5/6 września 26 pal wraz z całą 26 DP podjął dalszy marsz odwrotowy w kierunku południowo-wschodnim. III/26 pal, wraz ze zgrupowaniem 18 pp ppłk. dypl. Wiktora Majewskiego, zajął obronę w okolicach Inowrocławia. I/26 pal, wraz ze zgrupowaniem ppłk. Stanisława Kurcza, zajął obronę na przesmyku pomiędzy jeziorami Wolickim a Chomiąskim. W tym rejonie baterie 26 pal przebywały do wieczora 7 września. Nocą 7/8 września, podczas wycofywania się przez Inowrocław, III dywizjon był ostrzeliwany przez dywersantów niemieckich. 8 września rano dywizjony 26 pal osiągnęły rejony Radziejowa Kujawskiego, Lubienia Kujawskiego i Izbicy. 9 września przesunęły się w rejon Wola Sosnowa, Sarnowo, Grójczyk; dalej bez kontaktu z nieprzyjacielem. Nocą 9/10 września kolejnym marszem 26 pułk wraz z dywizją osiągnął rejon Przedacz, Dąbrowice, stacja kolejowa wąskotorowej Celty. Następnej nocy 26 DP przeszła do rejonu Łanięta, Wola Chruścińska, dwór Kamienna; jednocześnie nieetatowe pododdziały odeszły do Poznańskiej Brygady ON wraz 67 dal. Od 11 września, po osiągnięciu wskazanego rejonu, 26 DP powróciła do składu Armii „Poznań”.

Udział w bitwie nad Bzurą

Wieczorem 11 września 26 DP osiągnęła rejon Żychlina i po krótkim wypoczynku pomaszerowała w kierunku Sochaczewa. Z uwagi na potrzebę utrzymania Sochaczewa wyznaczono do tego batalion II/18 pp wraz z bateriami 5/26 pal i 8/26 pal. Baterie i batalion załadowano na samochody i przetransportowano do rejonu Sochaczewa. 12 września z zachodniego brzegu Bzury baterie 5 i 8 wspierały walki o Sochaczew II/18 pp. Dalekim ostrzałem wspomagały walki o Sochaczew w dniu 13 września pozostałe baterie II i III dywizjonów. Batalion II/18 pp, wspierany w obronie od 14 do 15 września przez 5/26 pal, poniósł straty sięgające 80% stanu wyjściowego. Samodzielnie broniony zachodni brzeg Bzury do godz. 16:00 16 września przez 5/26 pal powstrzymał niemiecką piechotę i czołgi na jej wschodnim brzegu. W dniach 14-16 września zgrupowanie płk. Świtalskiego, broniące linii Bzury na północ od Sochaczewa, w rejonie Trojanowa, wspierała bateria 8/26 pal. W tym czasie 14 września od godz. 8:00 na południe od Sochaczewa przez Bzurę w kierunku Skierniewic wyruszyło natarcie 37 pp ze wsparciem dywizjonu I/26 pal, a 10 pp ze wsparciem dywizjonów II/26 pal i III/26 pal, bez 5 i 8 baterii. Oba pułki wspierał też 26 dywizjon artylerii ciężkiej. Pułki 37 i 10 osiągnęły w natarciu miejscowości Jesionna i Bednary. Na tej rubieży kontratakami niemieckimi i silnym ogniem artylerii i broni maszynowej zostały zatrzymane.

Z rozpoznania lotniczego gen. dyw. Władysław Bortnowski dowiedział się, że do rzeki zbliża się duża kolumna czołgów; nakazał dowódcy 26 DP zatrzymać natarcie i zająć obronę na linii Bzury. Płk. dypl. Adam Brzechwa-Ajdukiewicz nie zastosował się do rozkazu i zarządził odwrót, bez obowiązku obrony na linii Bzury. Wycofanie się przerodziło się w ucieczkę, spotęgowaną ostrzałem artylerii i czołgów oraz atakami lotnictwa. Zniszczeniu uległa 4 bateria; poniesiono duże straty w zabitych i rannych, a wielu dostało się do niewoli. W 26 pal ranny został między innymi por. Stanisław Dudarewicz. Niebroniona Bzura na odcinku 26 DP umożliwiła przeprawę przez nią niemieckich 1 i 4 Dywizji Pancernych i rozbicie obu polskich armii prowadzących natarcie na południe. Niemiecka 1 DPanc. doszła do Emilianowa; w pobliskim Gągolinie zajął obronę 18 pp ze wsparciem 26 pal w składzie I dywizjonu, III dywizjonu bez 8 baterii i 6 baterii z II dywizjonu. 15 września 26 pal ogniem na wprost zwalczał niemieckie czołgi i chronił piechotę 18 pp przed czołgami. W trakcie ciężkich walk z niemieckimi czołgami i piechotą oraz od ostrzału artylerii i ataków lotniczych w dniach 15 i 16 września poległ por. Kazimierz Trojanowski i ranny został mjr Stanisław Piro. W walce z czołgami zniszczona została 2 bateria armat; 3 bateria armat po śmierci dowódcy została rozbita przez niemieckie lotnictwo i rozpierzchła się. W trakcie walk oddalił się od pułku i zaginął dowódca pułku wraz z adiutantem pułku.

16 września pozostałość 26 pal pomaszerowała w miejsce koncentracji pozostałości 26 DP w rejonie Bud Starych. W marszu walkę z czołgami i w osłonie własnej piechoty prowadziła 6 bateria armat niszcząc kilka z nich. Zbierające się pozostałości dywizji były ostrzeliwane intensywnym ogniem niemieckiej artylerii i bombardowane przez lotnictwo. Na rozkaz płk. dypl. Jana Kulczyckiego w Radziwiłłówce, 17 września, zebrano pozostałość pułku: 6 baterię armat i III dywizjon haubic, z 7 i 9 baterią. Po wystrzeleniu większości amunicji, w dniach 18 i 19 września pozostali przy życiu żołnierze 26 pal dostali się do niemieckiej niewoli. Nieliczni, z mjr. Aleksandrem Krzyżanowskim, kpt. Ignacym Smosarskim i por. Andrzejem Doroszewskim dotarli do broniącej się jeszcze Warszawy.

Obsada personalna i struktura organizacyjna we wrześniu 1939
Dowództwo
dowódca pułku	ppłk Hieronim Suszczyński
adiutant	kpt. Józef Czajkowski
oficer zwiadowczy	ppor. Witold Stanisław Domański
oficer obserwacyjny	ppor. rez. Zygmunt Rostkowski
oficer łączności	por. Tadeusz Plenkiewicz
oficer broni i pgaz	ppor. Bogdan Babiejczuk
dowódca plutonu topograficznego	ppor. Karol Schmidt
I dywizjon (12 armat 75 mm)
dowódca I dywizjonu	mjr Aleksander Krzyżanowski
adiutant dywizjonu	ppor. rez. Jan Konarzewski
oficer łączności	ppor. rez. Szymon Hirsz
oficer obserwacyjny	ppor. rez. Jan Gajdowski
oficer łącznikowy	ppor. rez. Bolesław Tartanus
dowódca 1 baterii	por. Stanisław Dudarewicz (do 14 IX 1939) por. Tadeusz Sobolewski
oficer zwiadowczy	ppor. rez. Jan Buchwic
oficer ogniowy	ppor. Bronisław Marecki
dowódca 2 baterii	kpt Stefan Wincenty Grudniewicz
oficer zwiadowczy	ppor. rez. Józef Hoffer
oficer ogniowy	ppor. Andrzej Rysiński (Rupiński)
dowódca 3 baterii	por. Kazimierz Trojanowski (†16 IX 1939)
oficer zwiadowczy	ogn. pchor. rez. Edward Szymczak
oficer ogniowy	ppor. Feliks Talipski
II dywizjon (12 armat 75 mm)
dowódca II dywizjonu	mjr Stanisław Piro
adiutant dywizjonu	ppor. rez. Władysław Pałucki
oficer zwiadowczy	ppor. rez. Franciszek Lipiński
oficer obserwacyjny	ppor. rez. Roman Raszewski
dowódca 4 baterii	kpt. Jan Erlich
oficer zwiadowczy	pchor. rez. Witold Trawiński
oficer ogniowy	ppor. Leon Smolarek
dowódca 5 baterii	por. Andrzej Doroszewski
oficer zwiadowczy	ppor. rez. Mateusz Trzeciak
oficer ogniowy	ppor. rez. Lechosław Żurański
dowódca 6 baterii	ppor. Arseniusz Kuczyński
oficer zwiadowczy	ppor. rez. Mieczkowski
oficer ogniowy	ppor. Zygmunt Słowikowski(Sławikowski)
III dywizjon (12 haubic 100 mm)
dowódca III dywizjonu	mjr dypl. Mykoła Palijenko
adiutant dywizjonu	ppor. rez. Jerzy Garbolewski
oficer zwiadowczy	ppor. rez. Adam Wołyński
oficer łącznikowy	ppor. rez. Eugeniusz Flamengo
dowódca 7 baterii	ppor. Romuald Rode
oficer zwiadowczy	ppor. Wiktor Tarwacki
oficer ogniowy	ppor. rez. Łyszkowski
dowódca 8 baterii	kpt. Ignacy Czesław Smosarski
oficer zwiadowczy	ppor. rez. Tadeusz Eubig
oficer ogniowy	ppor. rez. Miksa
dowódca 9 baterii	kpt. Władysław Sarbinowski
oficer zwiadowczy	ppor. rez. Paweł Wiktorski
oficer ogniowy	por. Tadeusz Sobolewski

Symbole pułkowe

Wręczenie sztandarów jednostkom artylerii i broni pancernej w Warszawie; maj 1938. Defilada - widoczne armaty Schneider wz. 1897

Sztandar

27 listopada 1937 Prezydent RP Ignacy Mościcki zatwierdził wzór sztandaru dla 26 pal.

26 maja 1938 na Polu Mokotowskim w Warszawie minister spraw wojskowych generał dywizji Tadeusz Kasprzycki, w imieniu Prezydenta RP, wręczył dowódcy pułku sztandar ufundowany przez społeczeństwo miasta i powiatu skierniewickiego. Następnie sztandar przywieziony został do Skierniewic i już na dworcu „przywitały go” kompania honorowa 18 pp ze sztandarem i kompania honorowa 26 pal w szyku konnym.
Sztandar został wykonany zgodnie z wzorem określonym w Dekrecie Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej z 24 listopada 1937 o znakach wojska i marynarki wojennej opublikowanym w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej nr 5 z 28 stycznia 1938. Na prawej stronie płata znajdował się amarantowy krzyż, w środku którego wyhaftowano orła w wieńcu z wawrzynu. Na białych polach, pomiędzy ramionami krzyża, znajdowały się cyfry 26 w mniejszych wieńcach z wawrzynu.
Na lewej stronie płata sztandarowego, pośrodku krzyża kawaleryjskiego znajdował się wieniec taki sam jak po stronie prawej, a w wieńcu trzywierszowy napis „HONOR I OJCZYZNA”.

Odznaka pamiątkowa

20 IV 1926 minister spraw wojskowych generał broni Lucjan Żeligowski zatwierdził odznakę pamiątkową 26 pułku artylerii polowej. Odznakę o wymiarach 52x30 mm stanowił srebrzysty orzeł typu piastowskiego ze złotą koroną, szponami i dziobem trzymający w szponach proporczyk pokryty czarno-zieloną emalią na tle skrzyżowanych złoconych luf armatnich. Na proporczyku wpisano numer i inicjały „26 P.A.P.” Odznaka oficerska jednoczęściowa, wykonana w tombaku srebrzonym, emaliowana, bita z kontrą. Wykonawcą odznaki był Józef Michrowski z Warszawy. W 1931 zamieniono inicjały PAP na PAL. Pierwsze odznaki zostały wręczone 21 września 1926.

Oznaki na naramiennikach

21 grudnia 1937 patronem 26 pal został król Władysław IV. Od 1938 oficerowie na naramiennikach nosili wyhaftowane inicjały W IV, a nad nimi koronę, a podoficerowie i kanonierzy odznaki metalowe.

Kadra pułku

Dowódcy i zastępcy dowódcy pułku

Stopień, imię i nazwisko	Okres pełnienia służby	Kolejne stanowisko
Dowódcy pułku
płk art. Oskar Pustówka	X 1921 – XI 1926
płk SG inż. Tadeusz Kurcyusz	XI 1926 – VIII 1927
płk art. Mieczysław Maciejowski	VIII 1927 – I 1930
mjr art. Aleksander Sumczyński	p.o. I – II 1930
ppłk art. Henryk Hintz	II 1930 – IX 1934
ppłk art. Kazimierz Świderski	p.o. IX – XI 1934)
ppłk dypl. art. Jan Kulczycki	3 XI 1934 – 28 VI 1939	dowódca AD 26 DP
ppłk art. Zygmunt Kapsa	p.o. 28 VI – 3 VII 1939
ppłk art. Hieronim Suszczyński	3 VII – IX 1939)
Zastępcy dowódcy pułku
ppłk / płk art. Apolinary Biernacki	1924
ppłk art. Wacław I Gilewicz	od 15 V 1925
ppłk art. Tadeusz Żukotyński	1926 – III 1929	rejonowy inspektor koni Białystok
mjr art. Jerzy Kubecki	IV – VIII 1929	dyspozycja dowódcy OK IV
mjr / ppłk art. Aleksander Sumczyński	XII 1929 – VI 1933	rejonowy inspektor koni Kielce
ppłk art. Kazimierz Świderski	VI 1933 – XI 1935	kdt SPodof. Zaw. Art.
ppłk art. Zygmunt Kapsa	12 II 1936 – 25 VIII 1939	dowódca 54 pal
mjr art. Stanisław Hieronim Milli	(kwatermistrz) 20 X 1937 – 7 VII 1939	dowódca OP 26 pal

Żołnierze 26 pułku artylerii lekkiej - ofiary zbrodni katyńskiej

Biogramy ofiar zbrodni katyńskiej znajdują się między innymi w bazach udostępnionych przez Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Muzeum Katyńskie.

Stopień, nazwisko i imię	Zawód	Miejsce pracy przed mobilizacją	Zamordowany
ppor. rez. Jakubowski Henryk	inżynier	Wydział Komunikacji Urzędu m. Warszawy	Katyń
ppor. rez. Kaniewski Edward	prawnik	Urząd Celny Warszawa	Katyń
kpt. Kosacki Bohdan	żołnierz zawodowy		Katyń
por. rez. Lauterbach Artur	prawnik	dyr. fabryki papieru w Czańcu	Katyń
kpt. rez. Nieniewski Marian			Katyń
ppor. rez. Zabłocki Eugeniusz	inżynier elektryk	Zjednoczenie Elektrowni Okęgu Radomsko-Kiel.	Katyń
ppor. rez. Beczkowicz Mieczysław	absolwent SGGW		Charków
ppor. rez. Buchwic Jan Ludwik	farmaceuta, mgr	apteka w Ozorkowie	Charków
ppor. Komarowski Napoleon			Charków
por. rez. Kornella Marian	inżynier	pracował w Kutnie	Charków
por. rez. Melosik Feliks	nauczyciel, mgr	gimnazjum w Niepokalanowie	Charków
ppor. rez. Smoliński Ryszard	inżynier architekt	pracował w Piotrkowie Tryb.	Charków
kpt. Sosenkiewicz Józef	żołnierz zawodowy		Charków
ppor. rez. Szmidt Leonard	technik		Charków
ppor. rez. Szul Jan			Charków

Bibliografia

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2018-03-22].
• Witold S. Domański: 26 Pułk Artylerii Lekkiej im. Króla Władysława IV. Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej. Zeszyt 104. Pruszków: Oficyna Wydawnicza Ajaks, 1997. ISBN 83-87103-42-X.
• Karol Lucjan Galster: Księga Pamiątkowa Artylerii Polskiej 1914 – 1939. Londyn: 1975.
• Artur Kuprianis: Łódzka 4 Grupa Artylerii w latach 1929–1939. Łódź: Wydawnictwo Ibidem, 2010. ISBN 978-83-62331-00-0.
• Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1990. ISBN 83-211-1104-1.
• Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918–1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918–1939: Polskie Siły Zbrojne Na Zachodzie. Warszawa: Pantera Books, 2007. ISBN 978-83-204-3299-2.
• Stefan Wąsicki: Zarys historii wojennej 26-go pułku artylerii polowej. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1930, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich 1918–1920.
• Waldemar Rezmer: Armia „Poznań” 1939. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 1992. ISBN 83-11-07753-3.
• Waldemar Rezmer: Armia „Poznań” 1939. Wydanie II. Warszawa: Wydawnictwo Bellona, 2014. ISBN 978-83-11-13441-6.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny „W” i jego ewolucja. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adiutor”, 2010. ISBN 978-83-86100-83-5.
• Edward Włodarczyk: Z dziejów 26 Dywizji Piechoty w Skierniewicach. Skierniewice: autorskie, 2009.
• Konrad Ciechanowski: Armia „Pomorze” 1939. Warszawa: Wydawnictwo MON, 1983. ISBN 83-11-06793-7.
• Maciej Wyrwa: Nieodnalezione ofiary Katynia? : lista osób zaginionych na obszarze północno-wschodnich województw II RP od 17 września 1939 do czerwca 1940. Pruszków: Centrum Polsko-Rosyjskiego Dialogu i Porozumienia, 2015. ISBN 978-83-64486-31-9.