1881
rok kalendarzowy w XIX wieku
Ten artykuł od 2021-05 wymaga zweryfikowania podanych informacji.
Rządzący państwami w 1881
Wydarzenia w Polsce
edytuj- 17 lutego – Ferdynand Weigel został prezydentem Krakowa.
- 18 lutego – nieznani sprawcy podpalili Starą Synagogę w Szczecinku.
- 12 lipca – powstała Kasa im. Józefa Mianowskiego – Fundacja Popierania Nauki.
- 18 sierpnia – Henryk Sienkiewicz poślubił Marię Szetkiewiczównę.
- 3 września – otwarto Teatr Nowy w Warszawie.
- 20 listopada – powstało Koło Geografów Uniwersytetu Jagiellońskiego – najstarsza w Polsce geograficzna organizacja studencka.
- 1 grudnia – powstała KWK „Centrum” w Bytomiu.
- 25 grudnia – Warszawa: podczas trwającej w kościele św. Krzyża mszy świątecznej wybuchła panika spowodowana fałszywym alarmem pożarowym, w wyniku której zostało zadeptanych 20 osób. Plotka o wywołaniu alarmu przez przyłapanego na kradzieży kieszonkowej Żyda doprowadziła do pogromu, w którym zginęły 2 osoby, 24 zostały ranne, a około 10 tys. Żydów poniosło znaczne straty finansowe.
Wydarzenia na świecie
edytuj- 4 stycznia – powstała japońska żandarmeria wojskowa Kempeitai.
- 16 stycznia – na zamku Markree w irlandzkim hrabstwie Sligo zmierzono najniższą temperaturę w historii wyspy (–19,1 °C).
- 17 stycznia – wojna o Pacyfik: wojska chilijskie zdobyły stolicę Peru, Limę.
- 28 stycznia – I wojna burska: zwycięstwo armii burskiej nad Brytyjczykami w bitwie na przełęczy Laing.
- 8 lutego – I wojna burska: zwycięstwo wojsk burskich nad brytyjskimi w bitwie pod Ingogo.
- 10 lutego – w Paryżu odbyła się premiera opery Opowieści Hoffmanna Jacques’a Offenbacha.
- 24 lutego – Rosja i Chiny zawarły w Sankt Petersburgu układ ustanawiający wspólną granicę w rejonie rzeki Ili.
- 27 lutego:
- I wojna burska: klęska Anglików w bitwie na wzgórzu Majuba.
- Wilhelm Hohenzollern (późniejszy cesarz niemiecki i król Prus Wilhelm II) poślubił księżniczkę Augustę Wiktorię.
- 4 marca – James Garfield został 20. prezydentem Stanów Zjednoczonych.
- 13 marca – car Rosji Aleksander II Romanow zginął w wyniku zamachu bombowego przeprowadzonego na Newskim Prospekcie w Petersburgu przez działacza Narodnej Woli Polaka Ignacego Hryniewieckiego, który również poniósł śmierć.
- 14 marca – powstało Królestwo Rumunii.
- 23 marca – podpisano traktat pokojowy kończący I wojnę burską.
- 26 marca:
- Rumunia została ogłoszona monarchią, pierwszym królem został Karol I.
- w wieku 20 lat w Madison w stanie Wisconsin padła samica bielika amerykańskiego o imieniu Old Abe, która była maskotką 8. Regimentu Piechoty Ochotniczej z Wisconsin w trakcie wojny secesyjnej i której wizerunek stanowi obecnie element godła elitarnej 101. Dywizji Powietrznodesantowej.
- 30 marca – w amerykańskim magazynie satyrycznym Puck pojawiły się pierwsze emotikony.
- 3 kwietnia – w trzęsieniu ziemi o sile 7,3 stopnia w skali Richtera na greckiej wyspie Chios i pobliskim wybrzeżu tureckim zginęło 7866 osób.
- 11 kwietnia – założono niemiecki klub piłkarski Schwarz-Weiß Essen.
- 15–16 kwietnia – w Jelizawietgradzie (dzisiejszym Kropywnyćkim) na Ukrainie doszło do pogromu Żydów.
- 18 kwietnia – otwarto Muzeum Historii Naturalnej w Londynie.
- 22 kwietnia – Dimitrie Brătianu został premierem Rumunii.
- 26 kwietnia – założono Morawsko-Śląskie Sudeckie Towarzystwo Górskie.
- 8 maja – uruchomiono konną komunikację tramwajową w niemieckim Augsburgu.
- 12 maja – Tunezja stała się protektoratem Francji.
- 16 maja – w Groß-Lichterfelde (wówczas miasteczko na przedmieściach Berlina, dziś dzielnica Berlina) Werner von Siemens oddał do użytku pierwszą linię tramwaju elektrycznego.
- 17 maja – Prithvi Bir Bikram Shah Dev został królem Nepalu.
- 21 maja – założono Amerykański Czerwony Krzyż (ARC).
- 22 maja – została odkryta kometa długookresowa C/1881 K1.
- 25 maja – przyjęto hymn Wenezueli.
- 29 maja – Agostino Depretis został po raz trzeci premierem Włoch.
- 13 czerwca – na Morzu Wschodniosyberyjskim został zgnieciony przez lód statek USS „Jeannette” z wyprawą badawczą pod dowództwem George’a Washingtona De Longa. Podczas próby wydostania się na saniach i łodziach na brzeg syberyjski i następnie z wyczerpania na lądzie zginęła większość członków wyprawy, w tym dowódca.
- 29 czerwca:
- sudański kaznodzieja Muhammad Ahmad Ibn Abd Allah, przybrał samowolnie tytuł Mahdiego i wzniecił pierwsze w Afryce zakończone sukcesem powstanie przeciwko europejskim kolonizatorom.
- papież Leon XIII wydał encyklikę Diuturnum illud o pochodzeniu władzy cywilnej.
- 1 lipca – pierwsze międzynarodowe połączenie telefoniczne pomiędzy miejscowościami St. Stephen w Kanadzie a Calais w USA.
- 2 lipca – na waszyngtońskim dworcu kolejowym adwokat Charles J. Guiteau śmiertelnie postrzelił Jamesa Garfielda, dwudziestego prezydenta Stanów Zjednoczonych.
- 14 lipca – Dziki Zachód: szeryf Pat Garrett zastrzelił rewolwerowca Billy Kida.
- 4 sierpnia – temperatura w Sewilli osiągnęła +50,0 °C. Była to najwyższa odnotowana temperatura w historii Hiszpanii i Europy.
- 19 września – Chester Arthur został 21. prezydentem USA.
- 1 października – założono klub piłkarski Girondins Bordeaux.
- 2 października – w amerykańskim New Haven założono największą na świecie katolicką organizację świecką o charakterze charytatywnym, Zakon Rycerzy Kolumba.
- 10 października – ukazała się ostatnia książka Karola Darwina: O tworzeniu się gleby w następstwie działania dżdżownic oraz obserwacje nad ich zachowaniem się.
- 26 października – w Tombstone (Arizona) miała miejsce strzelanina w O.K. Corral, w której brał udział jeden z najsłynniejszych rewolwerowców Wyatt Earp.
- 4 grudnia – ukazał się pierwszy numer Los Angeles Times.
- 8 grudnia – pożar w Ringtheater w Wiedniu; zginęło ok. 400 osób.
- 19 grudnia – w Brukseli odbyła się prapremiera opery Herodiada Jules’a Masseneta.
- Pierwszy na świecie zabieg resekcji żołądka z powodu owrzodzenia dokonany przez Ludwika Rydygiera.
- Odtajnienie Archiwum Watykańskiego przez Papieża Leona XIII.
- Największe miasta świata: Londyn (3452 tys. mieszkańców), Paryż (2269 tys.), Pekin (1649 tys.), Kanton (ok. 1500 tys.), Nowy Jork (1206 tys.), Wiedeń (1104 tys.) i Nankin (ok. 1000 tys.).
Urodzili się
edytuj- 4 stycznia – Wilhelm Lehmbruck, niemiecki rzeźbiarz (zm. 1919)
- 5 stycznia – Pau Gargallo, kataloński rzeźbiarz (zm. 1934)
- 8 stycznia:
- Stanisław Bagiński, polski adwokat, polityk, poseł na Sejm Ustawodawczy (zm. 1941?)
- Maria Sagrario od św. Alojzego Gonzagi, hiszpańska karmelitanka, męczennica, błogosławiona (zm. 1936)
- Józef Stabrawa, polski duchowny katolicki, działacz społeczny i samorządowy (zm. 1942)
- 14 stycznia – Francis Gladheim Pease, amerykański astronom (zm. 1938)
- 15 stycznia:
- Tadeusz Stanisław Grabowski, polski historyk literatury, dyplomata (zm. 1975)
- Witold Łuniewski, polski psychiatra (zm. 1943)
- 16 stycznia – Sigurd Agrell, szwedzki poeta i interpretator palindromu z Pompei (zm. 1937)
- 17 stycznia – Antoni Łomnicki, polski matematyk (zm. 1941)
- 25 stycznia:
- Emil Ludwig, niemiecki pisarz (zm. 1948)
- Stanisław Pilat, polski chemik, wykładowca akademicki (zm. 1941)
- 26 stycznia – Walter Krueger, amerykański generał i dowódca wojskowy (zm. 1967)
- 29 stycznia:
- Alice Evans, amerykańska mikrobiolog (zm. 1975)
- Dawid Galván Bermúdez, meksykański duchowny katolicki, męczennik, święty (zm. 1915)
- 3 lutego – Harry Edwin Wood, południowoafrykański astronom (zm. 1946)
- 4 lutego:
- Fernand Léger, francuski malarz związany z kubizmem (zm. 1955)
- Jakow Protazanow, rosyjski reżyser i scenarzysta filmowy (zm. 1945)
- Klimient Woroszyłow, radziecki wojskowy, polityk, działacz komunistyczny, marszałek ZSRR (zm. 1969)
- 6 lutego - Eline Eriksen, duńska modelka (zm. 1963)
- 21 lutego – Waldemar Bonsels, niemiecki pisarz (zm. 1952)
- 23 lutego – Tytus Brandsma, holenderski zakonnik, męczennik, błogosławiony katolicki (zm. 1942)
- 25 lutego – Aleksiej Rykow, radziecki polityk, premier ZSRR (zm. 1938)
- 1 marca - Amelia Greenwald, amerykańska pielęgniarka (zm. 1966)
- 2 marca - Aline Réveillaud de Lens, francuska pisarka i malarka (zm. 1925)
- 13 marca – Stefan Torma, podpułkownik taborów Wojska Polskiego (zm. 1924)
- 16 marca – Jan Witkiewicz, polski architekt, konserwator zabytków (zm. 1958)
- 23 marca – Roger Martin du Gard, pisarz francuski, laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury (zm. 1958)
- 25 marca – Béla Bartók, węgierski kompozytor i pianista (zm. 1945)
- 28 marca – Henri Grappin, francuski pisarz (zm. 1959)
- 1 kwietnia:
- Octavian Goga, rumuński poeta i dramaturg, dziennikarz, nacjonalistyczny polityk, premier Rumunii w l. 1937-1938 (zm. 1938)
- Stanisław Cyganiewicz, polski zapaśnik, promotor sportowy (zm. 1967)
- 7 kwietnia - Ana Marinković, serbska malarka (zm. 1973)
- 16 kwietnia – Anzelm Polanco Fontecha, hiszpański augustianin, biskup, męczennik, błogosławiony katolicki (zm. 1939)
- 18 kwietnia – Izydor De Loor, belgijski pasjonista, błogosławiony katolicki (zm. 1916)
- 27 kwietnia – Wlastimil Hofman, polski malarz (zm. 1970)
- 29 kwietnia – Eugen Franz, niemiecki rewizor, działacz polityczny i społeczny, poseł na Sejm RP (zm. 1937)
- 4 maja – Aleksander Kiereński (ros. Александр Фёдорович Керенский), rosyjski polityk (zm. 1970)
- 5 maja – Hakaru Hashimoto, japoński chirurg (zm. 1934)
- 20 maja – Władysław Sikorski, generał i polityk, premier rządu w latach 1922–1923 oraz 1939–1943, Wódz Naczelny Wojska Polskiego w latach 1939–1943 (zm. 1943)
- 9 czerwca – Iwan Łuckiewicz (biał. Іва́н Луцке́віч), białoruski działacz narodowy (zm. 1919)
- 21 czerwca – Wojciech Świętosławski, polski chemik, biofizyk i polityk (zm. 1968)
- 4 lipca – Tadeusz Ostrowski, polski lekarz, chirurg, taternik (zm. 1941)
- 5 lipca – August Hlond, prymas Polski (zm. 1948)
- 7 lipca – Marthe Jordán, francuska alpinistka i taterniczka (zm. 1959)
- 13 lipca – Karol Englisch, polski prawnik, wybitny taternik (zm. 1945)
- 22 lipca – Bolesław Wieniawa-Długoszowski, polski generał i dyplomata, adiutant Józefa Piłsudskiego (zm. 1942)
- 3 sierpnia – Elias Corneliussen, norweski admirał (zm. 1951)
- 6 sierpnia – Alexander Fleming, szkocki bakteriolog i lekarz, wynalazca penicyliny (zm. 1955)
- 8 sierpnia – Bonawentura Lenart, polski grafik, liternik, konserwator, profesor Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie (zm. 1973)
- 9 sierpnia - Adele Bloch-Bauer, australijska działaczka społeczna, filantropka (zm. 1925)
- 11 sierpnia – Eugeniusz Nawroczyński, polski prawnik, nauczyciel, działacz endecki i oświatowy (zm. 1942)
- 15 sierpnia – Thomas Wedge, brytyjski rugbysta, medalista olimpijski (zm. 1964)
- 19 sierpnia – George Enescu, rumuński kompozytor, skrzypek, dyrygent, pianista i pedagog (zm. 1955)
- 21 sierpnia – Maria Antonina Kratochwil, polska zakonnica, męczennica, błogosławiona katolicka (zm. 1942)
- 22 sierpnia - Agnes Pelton, amerykańska malarka abstrakcyjna (zm. 1961)
- 23 sierpnia – Franciszek Adolf Acher, polski agronom, ogrodnik, działacz społeczny pochodzenia niemieckiego (zm. 1958)
- 29 sierpnia – Pat Harrison, amerykański polityk, senator ze stanu Missisipi (zm. 1941)
- 1 września – Bob Craig, australijski rugbysta, medalista olimpijski (zm. 1935)
- 9 września – Aniela Salawa, błogosławiona (zm. 1922)
- 10 września – Willy Gilbert, norweski żeglarz, medalista olimpijski (zm. 1956)
- 12 września:
- Curt Andstén, fiński żeglarz, olimpijczyk (zm. 1926)
- Lucjan Ballenstedt, polski inżynier, specjalista w zakresie mechaniki budowli, projektant mostów (zm. 1958)
- 15 września – Ettore Bugatti, włoski projektant i konstruktor samochodów (zm. 1947)
- 16 września - Antoni Mińkiewicz, polski inżynier górnik, działacz społeczny, polityk (zm. 1920)
- 18 września – Piotr Ruiz de los Paños y Ángel, hiszpański duchowny katolicki, męczennik, błogosławiony (zm. 1936)
- 29 września – Ludwig von Mises, austriacki ekonomista (zm. 1973)
- 1 października – William Edward Boeing, amerykański przemysłowiec, konstruktor lotniczy i pilot (zm. 1956)
- 5 października – Franciszek Pianzola, włoski duchowny katolicki, błogosławiony (zm. 1943)
- 12 października – John Joseph Wardell Power, australijski lekarz i malarz modernistyczny (zm. 1943)
- 15 października – Wincenty Sales Genovés, hiszpański jezuita, męczennik, błogosławiony katolicki (zm. 1936)
- 17 października – Maria Dulęba, polska aktorka (zm. 1959)
- 25 października – Pablo Picasso, jeden z najwybitniejszych artystów XX wieku (zm. 1973)
- 28 października – Karol Niemira, polski duchowny katolicki, biskup pomocniczy piński (zm. 1965)
- 16 listopada – Domenico Alaleona, włoski kompozytor (zm. 1928)
- 21 listopada – Franciszek Calvo Burillo, hiszpański dominikanin, męczennik, błogosławiony katolicki (zm. 1936)
- 25 listopada – Angelo Giuseppe Roncalli, papież Jan XXIII (zm. 1963)
- 26 listopada – Tadeusz Tomaszewski, polski prawnik, polityk, premier RP na uchodźstwie (zm. 1950)
- 27 listopada – Maria Czerkawska, polska poetka i nowelistka (zm. 1973)
- 28 listopada – Stefan Zweig, austriacki poeta, prozaik, dramaturg i tłumacz (zm. 1942)
- 7 grudnia:
- Marian Falski, polski pedagog i działacz oświatowy, autor Elementarza (zm. 1974)
- Maria Pia Mastena, włoska zakonnica, błogosławiona katolicka (zm. 1951)
- 12 grudnia – Harry Warner, amerykański przedsiębiorca, współzałożyciel wytwórni filmowej Warner Bros. (zm. 1958)
- 14 grudnia:
- Jacob Björnström, fiński żeglarz, medalista olimpijski (zm. 1935)
- Katherine MacDonald, amerykańska aktorka, producentka filmowa (zm. 1956)
- 17 grudnia:
- Franciszka Aldea Araujo, hiszpańska zakonnica, męczennica, błogosławiona katolicka (zm. 1936)
- Mieczysław Orłowicz, polski doktor prawa, z zamiłowania krajoznawca i popularyzator turystyki (zm. 1959)
- 23 grudnia:
- Juan Ramón Jiménez, hiszpański poeta, laureat Nagrody Nobla (zm. 1958)
- Gunnar Tallberg, fiński żeglarz, medalista olimpijski (zm. 1931)
- 26 grudnia – Aniela Zagórska, polska tłumaczka dzieł Josepha Conrada (zm. 1943)
- 27 grudnia – Maria Teresa Fasce, włoska augustianka, błogosławiona katolicka (zm. 1947)
- data dzienna nieznana:
- Mustafa Kemal Atatürk, turecki wojskowy, polityk, premier i prezydent Turcji (zm. 1938)
- Jolán Adriányi-Borcsányi, węgierska taterniczka (zm. 1930)
- Imre Barcza, węgierski taternik (zm. 1938)
- Magdalena Du Fengju, chińska męczennica, święta katolicka (zm. 1900)
- Richard Jackett, brytyjski rugbysta, medalista olimpijski (zm. 1960)
- James Jose, brytyjski rugbysta, medalista olimpijski (zm. 1963)
- Mieczysław Lerski, polski taternik, narciarz, inżynier (zm. 1945)
- Claude Whittindale, brytyjski rugbysta, medalista olimpijski (zm. 1907)
- Piotr Zhu Rixin, chiński męczennik, święty katolicki (zm. 1900)
Zmarli
edytuj- 1 stycznia – Louis Auguste Blanqui, francuski działacz i przywódca rewolucyjny (ur. 1805)
- 19 stycznia – Herkules Dembowski, włoski astronom polskiego pochodzenia (ur. 1812)
- 25 stycznia – Teodor Tripplin, polski pisarz i podróżnik, prekursor fantastyki naukowej (ur. 1812)
- 3 lutego:
- John Gould, angielski ornitolog, badacz „zięb Darwina” (ur. 1804)
- Florentyna Włoszkowa, polska literatka, tłumaczka, nauczycielka (ur. 1844)
- 5 lutego – Thomas Carlyle, szkocki pisarz społeczny, historyk i filozof historii (ur. 1795)
- 6 lutego – Konstantin Thon (ros. Константин Андреевич Тон), rosyjski architekt, twórca stylu bizantyjsko-rosyjskiego (ur. 1794)
- 9 lutego – Fiodor Dostojewski (ros. Фёдор Михайлович Достоевский), rosyjski pisarz (ur. 1821)
- 25 lutego – August Treboniu Laurian, rumuński językoznawca, historyk, publicysta i polityk (ur. 1810)
- 13 marca – Aleksander II, car Rosji (ur. 1818)
- 26 marca – Florian Ceynowa, kaszubski działacz narodowy, lekarz, badacz folkloru i języka kaszubskiego (ur. 1817)
- 28 marca – Modest Musorgski (ros. Моде́ст Петро́вич Му́соргский), rosyjski kompozytor (ur. 1839)
- 29 marca – Karl Weyprecht, oficer marynarki wojennej Austro-Węgier, austriacki geofizyk, badacz polarny, odkrywca Ziemi Franciszka Józefa (ur. 1838)
- 13 kwietnia – Karol Scheibler, łódzki przemysłowiec (ur. 1820)
- 19 kwietnia – Benjamin Disraeli, polityk brytyjski, premier (ur. 1804)
- 28 kwietnia – Ján Botto, słowacki poeta romantyczny (ur. 1829)
- 30 kwietnia – Paulina von Mallinckrodt, niemiecka zakonnica, założycielka Sióstr Chrześcijańskiej Miłości, błogosławiona katolicka (ur. 1817)
- 14 maja – Maria Dominika Mazzarello, włoska zakonnica, współzałożycielka salezjanek, święta katolicka (ur. 1837)
- 18 maja – Alfred Barratt, brytyjski filozof i barrister (ur. 1844)
- 27 maja – Maciej Hirschler, polski duchowny katolicki, biskup przemyski (ur. 1807)
- 1 lipca – Henri Étienne Sainte-Claire Deville, francuski inżynier chemik, autor przemysłowych metod otrzymywania glinu i magnezu (ur. 1818)
- 17 lipca – James Bridger, amerykański traper, handlarz futer, zwiadowca, jeden ze słynnych ludzi Dzikiego Zachodu (ur. 1804)
- 21 lipca – Ferdinand Keller, szwajcarski archeolog (ur. 1800)
- 11 sierpnia – Jane Digby, brytyjska arystokratka, kochanka króla Bawarii, Ludwika I, i króla Grecji, Ottona I (ur. 1807)
- 17 sierpnia – Maria Elżbieta Turgeon, kanadyjska zakonnica, błogosławiona katolicka (ur. 1840)
- 19 września – James Abram Garfield, 20. prezydent USA (ur. 1831)
- 10 października – Daniel Comboni, włoski biskup misjonarz, święty (ur. 1831)
- 21 października – Heinrich Eduard Heine, niemiecki matematyk, autor twierdzenia Heinego-Borela (ur. 1821)
- 30 października – George De Long, amerykański badacz Arktyki (ur. 1844)
- 2 listopada – Jan Nepomucen Bobrowicz, polski kompozytor i wirtuoz muzyki gitarowej (ur. 1805)
- 20 listopada - Adolf Dux, węgierski pisarz, tłumacz i publicysta pochodzenia żydowskiego (ur. 1822)
- 23 listopada – Nikołaj Pirogow (ros. Николай Иванович Пирогов), rosyjski lekarz, pionier nowoczesnej chirurgii (ur. 1810)
- 13 grudnia – August Šenoa, chorwacki pisarz, poeta, krytyk literacki, felietonista i tłumacz (ur. 1838)
Święta ruchome
edytuj- Tłusty czwartek: 24 lutego
- Ostatki: 1 marca
- Popielec: 2 marca
- Niedziela Palmowa: 10 kwietnia
- Pamiątka śmierci Jezusa Chrystusa: 14 kwietnia
- Wielki Czwartek: 14 kwietnia
- Wielki Piątek: 15 kwietnia
- Wielka Sobota: 16 kwietnia
- Wielkanoc: 17 kwietnia
- Poniedziałek Wielkanocny: 18 kwietnia
- Wniebowstąpienie Pańskie: 26 maja
- Zesłanie Ducha Świętego: 5 czerwca
- Boże Ciało: 16 czerwca
