Wikipedia

Ludwig von Mises

ekonomista austriacki

Ludwig Heinrich Edler von Mises (ur. 29 września 1881 we Lwowie, zm. 10 października 1973 w Nowym Jorku) – austriacki ekonomista. Brat matematyka Richarda von Misesa.

Ludwig Heinrich Edler von Mises
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

29 września 1881
Lwów

Data i miejsce śmierci

10 października 1973
Nowy Jork

Miejsce spoczynku

Ferncliff Cemetery, Hrabstwo Westchester

Zawód, zajęcie

ekonomista, filozof

Tytuł naukowy

doktor, Uniwersytet Wiedeński (1906)

Uczelnia

Uniwersytet Wiedeński (1919–1934)
Institut Universitaire des Hautes Études Internationales (1934–1940)
New York University (1945–1969)

Rodzice

Arthur Edler von Mises, Adela Landau

Małżeństwo

Margit Serény–Herzfeld[1]

podpis
Odznaczenia
Odznaka Honorowa za Naukę i Sztukę (Austria)
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

Przedstawiciel szkoły austriackiej w ekonomii[2], w poglądach na gospodarkę reprezentował stanowisko leseferystyczne. Twierdził, że niemożliwe jest racjonalne funkcjonowanie gospodarki planowej. Stanowisko to wywołało w okresie międzywojennym szeroką dyskusję teoretyczną (Maurice Dobb, Oskar Lange).

Życiorys

edytuj
 
Herb pradziada Ludwiga von Misesa, Mayera Rachmiela Misesa, który otrzymał tytuł szlachecki w 1881 roku od cesarza Franciszka Józefa I

Urodził się 29 września 1881 w domu nr 13 przy ulicy Jagiellońskiej we Lwowie, w żydowskiej rodzinie Artura i Adeli (z domu Landau) Edler von Misesów. Ojciec Ludwiga był absolwentem Politechniki w Zurychu. Potem pracował w austriackim Ministerstwie Kolei jako inżynier. Ludwig był najstarszym z trójki chłopców. Jeden z braci umarł w dzieciństwie, natomiast Richard został znanym matematykiem.

W latach 1892–1900 Ludwig von Mises uczęszczał do prywatnej szkoły podstawowej we Lwowie. Otrzymał tam klasyczne wykształcenie, dodatkowo wzbogacone kulturą galicyjskiej stolicy. Przed ukończeniem dwunastego roku życia von Mises obyty był w piśmie niemieckim, łacińskim, cyrylicy, grece oraz hebrajskim. Władał przy tym także językiem polskim i francuskim oraz rozumiał po ukraińsku[3][niewiarygodne źródło?]. Po ukończeniu szkoły podstawowej kontynuował edukację w stolicy cesarstwa, Wiedniu, gdzie uczęszczał do publicznego gimnazjum, zaś w 1900 rozpoczął studia na Uniwersytecie Wiedeńskim. W 1903 umarł jego ojciec.

20 lutego 1906 otrzymał stopień doktora prawa kanonicznego i rzymskiego na tymże uniwersytecie. Uniwersytet Wiedeński nie miał wtedy katedry ekonomicznej. Jedynym sposobem studiowania ekonomii były studia prawnicze. Prawdopodobnie od 1904 do 1914 uczęszczał także na seminaria Eugena von Böhm-Bawerka. W 1910 zakończył trzyletnią obowiązkową służbę wojskową, składającą się z trzech czterotygodniowych okresów, po jednym na każdy rok służby.

W 1913 został zatrudniony jako privatdozent (nieopłacany wykładowca) na Uniwersytecie Wiedeńskim.

Podczas pierwszej wojny światowej został wcielony do wojska. Opuścił Wiedeń latem 1914, by udać się na wojnę tego samego dnia i tym samym pociągiem, którym planował wyruszyć, by prowadzić seminarium na Śląsku. Był kapitanem w austro-węgierskiej artylerii konnej, początkowo na froncie wschodnim w Karpatach, Rosyjskiej Ukrainie i Krymie. W późniejszym etapie wojny pracował nad problemami ekonomicznymi w Sztabie Generalnym w Wiedniu.

Po wojnie został dyrektorem austriackiego Urzędu Reparacji Wojennych Ligi Narodów (do 1920).

W 1919 powrócił na Uniwersytet Wiedeński jako privatdozent. 18 maja 1918 otrzymał tytuł profesora nadzwyczajnego. Po pierwszej wojnie światowej Mises pomógł w odnowie Społeczeństwa Ekonomicznego, wydawcy kwartalnika „Zeitschrift fur Nationalökonomie”. Aktywny członek Stowarzyszenia na rzecz Polityki Socjalnej (do 1933). W 1926 występował z wykładami na amerykańskich uniwersytetach, które były sponsorowane przez Fundację Laury Spelman Rockefeller.

W latach 1920–1934 prowadził prywatne seminarium w swoim biurze w co drugi piątkowy wieczór. Uczestniczyli w nim doktorzy uniwersyteccy i goście, jedynie za zaproszeniem.

Założony przez Misesa Austriacki Instytut Badań Cykli Koniunkturalnych rozpoczął pracę 1 stycznia 1927. Mises został jego wiceprezesem wykonawczym. F. A. Hayek był kierownikiem do roku 1931, gdy wyemigrował do Londynu, stanowisko to przejął Oskar Morgenstern.

Przebywał w Stanach Zjednoczonych na Kongresie Międzynarodowej Izby Handlu (1931).

6 lipca 1938 wziął ślub z Margit Sereny w Genewie.

W 1940 wyemigrował do Stanów Zjednoczonych, przybył do Nowego Jorku 2 sierpnia.

W lutym 1942 rozpoczął dwumiesięczny kontrakt w Meksyku jako profesor wizytujący na Narodowym Uniwersytecie Meksyku i Narodowej Szkole Ekonomii.

Po sześciu latach od przybycia do USA otrzymał obywatelstwo amerykańskie. Od 26 lipca do 4 września tego samego roku wyruszył do Meksyku jako profesor wizytujący i prowadził wykłady w szkole ekonomicznej Meksykańskiego Związku Kulturalnego.

W latach 1946–1973 był doradcą Foundation for Economic Education.

Wraz z F. A. Haykiem przyczynił się do założenia Stowarzyszenia Mont Pelerin, międzynarodowej społeczności biznesmenów, ekonomistów, intelektualistów (1947).

W 1949 znów został zaproszony do Szkoły Ekonomicznej Meksykańskiego Związku Kulturalnego, w której prowadził wykłady od 30 lipca do 28 sierpnia. W tym roku został też wydany jego traktat ekonomiczny – Human Action.

Od 31 marca do 16 kwietnia 1950 podróżował z wykładami po Peru na zaproszenie Pedro Beltrána, prezesa Banco Central de Reserve [Centralnego Banku Rezerw].

W 1953 zmarł jego brat Richard.

Od stycznia 1954 do kwietnia 1955 roku pracował jako doradca Krajowego Związku Producentów (NAM).

W czerwcu 1959 przybył do Buenos Aires na zaproszenie Centrum Promocji Wolnej Ekonomii (później Centrum Studiów nad Wolnością). Dał tam sześć odczytów, opublikowanych pośmiertnie jako Polityka ekonomiczna: Rozważania na dziś i jutro.

20 października 1962 nagrodzony Austriacką Odznaką Honorową za Osiągnięcia Naukowe i Artystyczne w wyróżnieniu jego wybitnej działalności jako nauczyciela i wykładowcy oraz za jego prace o uznaniu międzynarodowym w dziedzinach nauki politycznej i ekonomii.[potrzebny przypis]

5 czerwca 1963 przyznano mu honorowy doktorat prawa na Uniwersytecie w Nowym Jorku za ukazanie filozofii[styl do poprawy] wolnego rynku i obronę wolnego społeczeństwa.[potrzebny przypis]

28 lipca 1964 uzyskał honorowy tytuł Doctor Rerum Politicarum (Doktora Nauk Politycznych) Uniwersytetu we Fryburgu Bryzgowijskim.[potrzebny przypis]

10 października 1973 Mises zmarł w Szpitalu Świętego Wincentego w Nowym Jorku.

Poglądy

edytuj

Mises przed II wojną światową był zwolennikiem rządów opartych na liberalizmie polityczno-gospodarczym[4], a zarazem wrogiem rządów socjaldemokratycznych[5][6]. Oskarżał niemieckich i austriackich socjaldemokratów o zniszczenie państwa austro-węgierskiego[7]. Pisarzy takich, jak Émile Zola, Charles Dickens oraz H.G. Wells postrzegał jako „agentów socjalizmu”[8]. Nawoływał do likwidacji związków zawodowych[9].

Był niechętny nurtowi feministycznemu, uznając feminizm za zaprzeczenie naturalnego porządku płci: „To nie małżeństwo sprawia, że kobieta jest poddana wewnętrznej niewoli, ale fakt, że jej seksualny charakter wymaga poddania się mężczyźnie, a miłość do męża i dzieci pochłania jej najlepsze siły”[10]. Zdaniem Misesa feminizm ma sens tylko wtedy, gdy ogranicza się do zrównania praw kobiet i mężczyzn w rozumieniu myśli liberalnej; jeżeli próbuje znieść różnice płciowe, staje się „duchowym dzieckiem socjalizmu”[11].

Spuścizna

edytuj

Mises wywarł fundamentalny wpływ na gwałtowny rozwój myśli paleokonserwatywnej w Stanach Zjednoczonych. Instytut jego imienia zrzesza osoby o poglądach wolnorynkowych; do jego wpływów przyznawali się m.in. Murray Rothbard, Patrick Buchanan[12], Richard B. Spencer[13], a jego poglądy (zwłaszcza dotyczące konieczności demontażu państwa na rzecz wolnego rynku) do amerykańskiego mainstreamu weszły za sprawą ruchu alt-right[13].

Praca naukowa

edytuj

Główne prace:

  • Die Wirtschaftsrechnung im sozialistischen Gemeinwesen (1920) oraz Socialism. An Economic and Sociological Analysis (1922), w której wykazywał, że społeczeństwa socjalistyczne nie mogą osiągnąć racjonalnej alokacji zasobów, gdyż brak w nich prawdziwego systemu cen.
  • Nationalökonomie: Theorie des Handelns und Wirtschaftens (1940), znana szerzej w wersji rozszerzonej i przetłumaczonej na język angielski jako Human Action (pol. Ludzkie działanie) w której wskazywał konieczność stosowania prakseologii jako metody nauki ekonomii.

Wykaz dzieł

edytuj

Publikacje pośmiertne

edytuj

Zobacz też

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Hubert Kiesewetter, Mises, Ludwig, [w:] Rudolf Vierhaus (red.), Deutsche Biographische Enzyklopädie Online, De Gruyter, 2011 [dostęp 2023-03-20].
  2. ↑ Matthew Bishop: Essential economics: an A−Z guide. New York: Bloomberg Press, 2009, s. 29. ISBN 978-1-57660-351-2.
  3. ↑ Erik von Kuehnelt-Leddihn, Kulturalne korzenie Ludwiga von Misesa [online], Instytut Misesa.
  4. ↑ Hansjörg Klausinger, From Mises to Morgenstern: Austrian economics during the ständestaat, „The Quarterly Journal of Austrian Economics”, 9 (3), 2006, s. 28, DOI: 10.1007/s12113-006-1013-1, ISSN 1936-4806 [dostęp 2023-06-15] (ang.).
  5. ↑ Leeson 2017a ↓, s. 19.
  6. ↑ Hansjörg Klausinger, From Mises to Morgenstern: Austrian economics during the ständestaat, „The Quarterly Journal of Austrian Economics”, 9 (3), 2006, s. 29, DOI: 10.1007/s12113-006-1013-1, ISSN 1936-4806 [dostęp 2023-06-15] (ang.).
  7. ↑ Leeson 2017 ↓, s. 19.
  8. ↑ John Bellamy Foster, Absolute Capitalism [online], Monthly Review, 1 maja 2019 [dostęp 2023-06-15] (ang.).
  9. ↑ Leeson 2017a ↓, s. 20.
  10. ↑ Jeffrey A. Tucker, Llewellyn H. Rockwell, The Cultural Thought of Ludwig von Mises, „Journal of Libertarian Studies”, 10 (1), 1991, s. 33 [dostęp 2023-06-15].
  11. ↑ Vicente Moreno-Casas, Ludwig von Mises as Feminist Economist, „The Independent Review”, 26 (2), 2021, s. 246, ISSN 1086-1653, JSTOR: 48647352 [dostęp 2023-06-15].
  12. ↑ Cooper 2021 ↓, s. 31-43.
  13. ↑ a b Cooper 2021 ↓, s. 45.

Bibliografia

edytuj
  • Chip Berlet, Hayek, Mises, and the Iron Rule of Unintended Consequences, [w:] Robert Leeson (red.), Hayek: A Collaborative Biography: Part IX: The Divine Right of the 'Free' Market, Cham: Springer International Publishing, 2017, s. 131-175, DOI: 10.1007/978-3-319-60708-5, ISBN 978-3-319-60707-8 (ang.).
  • Melinda Cooper, The Alt-Right: Neoliberalism, Libertarianism and the Fascist Temptation, „Theory, Culture & Society”, 38 (6), 2021, s. 29–50, DOI: 10.1177/0263276421999446 [dostęp 2023-03-20] (ang.).
  • Robert Leeson, What Is ‘Hayek’?, [w:] Robert Leeson (red.), Hayek: A Collaborative Biography: Part IX: The Divine Right of the 'Free' Market, Cham: Springer International Publishing, 2017a, s. 1–62, DOI: 10.1007/978-3-319-60708-5, ISBN 978-3-319-60707-8 (ang.).
  • Robert Leeson, Faith-Based Economics, [w:] Robert Leeson (red.), Hayek: A Collaborative Biography: Part IX: The Divine Right of the 'Free' Market, Cham: Springer International Publishing, 2017b, s. 63-130, DOI: 10.1007/978-3-319-60708-5, ISBN 978-3-319-60707-8 (ang.).
  • Robert Leeson, Clerical Fascism: Chile and Austria, [w:] Robert Leeson (red.), Hayek: A Collaborative Biography: Part IX: The Divine Right of the 'Free' Market, Cham: Springer International Publishing, 2017c, s. 305-356, DOI: 10.1007/978-3-319-60708-5, ISBN 978-3-319-60707-8 (ang.).

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Ludwig_von_Mises&oldid=72636940”