Związki rtęcioorganiczne
Związki rtęcioorganiczne – grupa związków metaloorganicznych zawierających w cząsteczce atom rtęci połączony z węglem[1]. W warunkach normalnych są cieczami (np. dimetylortęć (CH
3)
2Hg) lub ciałami stałymi (np. difenylortęć (C
6H
5)
2Hg), rozpuszczalnymi w wodzie oraz polarnych rozpuszczalnikach organicznych[2]. Związki rtęcioorganiczne z uwagi na wysoką toksyczność i zdolność bioakumulacji stanowią trwałe zanieczyszczenie środowiska.
Zastosowanie
edytujZwiązki rtęcioorganiczne dzięki właściwościom grzybobójczym i bakteriobójczym już w małym stężeniu mają zastosowanie jako konserwanty niektórych kosmetyków[3][4] oraz preparatów w farmacji[5]. Na skutek licznych incydentów z udziałem rtęci, od lat 70. i 80. XX wieku wiele państw, przede wszystkim rozwiniętych, wydało zalecenia zakazujące produkcji oraz stosowania pestycydów rtęciowych[6], dalsze ograniczenie emisji rtęci do środowiska związane jest z ratyfikacją Konwencja z Minamaty[7][8].
Znanymi rtęcioorganicznymi związkami są: metylortęć, etylortęć, octan fenylortęciowy, dimetylortęć, merkurochrom i boran metylortęci – antyseptyki, tiomersal – konserwant w lekach podawanych dożylnie, oraz niektórych szczepionkach[9], nitromersol – konserwant antytoksyn oraz wybranych szczepionek[10].
Rtęć stosowana w farmacji w formie np. tiomersalu jest uważana za bezpieczną dla zdrowia, ponieważ jest metabolizowana do etylortęci, która jest usuwana z organizmu w ciągu tygodnia, w odróżnieniu od metylortęci występującej w owocach morza nieraz w znacznej koncentracji z powodu jej bioakumulacji w łańcuchu pokarmowym i udowodnionym naukowo niekorzystnym wpływie na zdrowie[11][12][13][9].
Zagrożenie
edytujBezpieczna dawka rtęci spożywanej w pożywieniu została ustalona w 2004 roku przez Połączony Komitet Ekspertów ds. Dodatków do Żywności FAO/WHO na 1,6 μg/kg masy ciała w ciągu doby[14][brak potwierdzenia w źródle].
Toksyczność rtęci związana jest przede wszystkim z jej postacią chemiczna oraz drogą wnikania do organizmu[6]. Najczęściej rtęć wnika do organizmu przez układ pokarmowy i drogi oddechowe (w przypadku narażenia zawodowego)[15].
Nieorganiczne, jak i organiczne związki rtęci mogą ulegać bioakumulacji głównie w nerkach, wątrobie, dalej w mięśniach, układzie nerwowym, tkance tłuszczowej[16]. Stąd zatrucie związkami rtęcioorganicznymi objawia się m.in. w postaci zaburzeń neurologicznych[17] (m.in. pobudzenie, zaburzenia snu, zaburzenia pamięci, drżenie mięśni, neuropatie, zaburzenie widzenia, słuchu, mowy)[18], uszkodzeniu ulegają m.in. nerki, płuca, serce, tarczyca[19][20], wzrasta ryzyko rozwoju cukrzycy typu 2[21] oraz raka jelita grubego[22], w ciężkich przypadkach dochodzi do śpiączki.
Głównym źródłem rtęci organicznej dla większości społeczeństw są drapieżne ryby morskie (miecznik, gardłosz, tuńczyk, węgorz) i owoce morza (ośmiornice, kraby), kumulujące wysoce szkodliwą metylortęć[23] oraz wypełnienia amalgamatowe[24][15].
Otrzymywanie
edytujW przemyśle związki rtęcioorganiczne otrzymywane są przez reakcję chlorków alkiloglinowych z chlorkiem rtęciowym[potrzebny przypis]:
- R
2AlCl + 2HgCl
2 → 2RHgCl + AlCl
3
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ rtęcioorganiczne związki, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-05-08].
- ↑ Michael Aschner, Natalia Onishchenko, Sandra Ceccatelli, Toxicology of alkylmercury compounds, „Metal Ions in Life Sciences”, 7, 2010, s. 403–434, DOI: 10.1515/9783110436600-017, PMID: 20877814 (ang.).
- ↑ Kamil Jurowski, Ocena bezpieczeństwa kosmetyków kolorowych pod kątem metali ciężkich okiem toksykologa i safety assessora, [w:] Świat Przemysłu Farmaceutycznego [online], Wydawnictwo Farmacom, 22 stycznia 2020 [dostęp 2021-05-10].
- ↑ Moniczewski Andrzej, Starek Magdalena, Rutkowska Anita, Toksykologiczne aspekty zanieczyszczeń metalicznych w kosmetykach, „Medicina Internacia Revuo”, 2 (107), 2016, s. 81–90.
- ↑ Tomasz Gendek, Agata Turek, Rtęć – coraz bardziej zapominana trucizna cz. 1, „Kwartalnik Chemiczny Prawo i Wiedza”, 2, 2016, s. 9 [dostęp 2022-03-29] [zarchiwizowane z adresu 2022-01-22].
- ↑ a b Larissa Schneider, When toxic chemicals refuse to die – An examination of the prolonged mercury pesticide use in Australia, „Elementa: Science of the Anthropocene”, 9 (1), 2021, s. 053, DOI: 10.1525/elementa.2021.053 (ang.).
- ↑ Konwencja z Minamaty w sprawie rtęci, [w:] Summaries of EU Legislation [online], Publications Office of the European Union [dostęp 2021-05-09].
- ↑ Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2017/852 z dnia 17 maja 2017 r. w sprawie rtęci oraz uchylające rozporządzenie (WE) nr 1102/2008, „Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej”, 24 maja 2017, s. 1–21, Dz. Urz. UE L 137 z 24.05.2017, CELEX: 32017R0852.
- ↑ a b Thimerosal, [w:] DrugBank [online], University of Alberta, DB11590 [dostęp 2021-05-09] (ang.).
- ↑ H.W. Cromwell, Antibacterial action of commercial nitromersol preparations, „Journal of the American Medical Association”, 140 (4), 1949, s. 401–403, DOI: 10.1001/jama.1949.82900390001006, PMID: 18128621 (ang.).
- ↑ Co to jest tiomersal i w jakim celu stosowany jest w szczepionkach?, [w:] Szczepienia.info [online], Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego Państwowy Zakład Higieny [dostęp 2021-05-09].
- ↑ Thimerosal and Vaccines [online], US Food and Drug Administration, 5 kwietnia 2019 [dostęp 2021-05-09] (ang.).
- ↑ José G. Dórea, Marcelo Farina, João B.T. Rocha, Toxicity of ethylmercury (and Thimerosal): a comparison with methylmercury, „Journal of Applied Toxicology”, 33 (8), 2013, s. 700–711, DOI: 10.1002/jat.2855, PMID: 23401210 (ang.).
- ↑ Evaluation of certain contaminants in food. Seventy-second report of the Joint FAO/WHO Expert Committee on Food Additives, Geneva: World Health Organization, 2011, ISBN 978-92-4-120959-5, OCLC 713191563 (ang.).
- ↑ a b Byeong-Jin Ye i inni, Evaluation of mercury exposure level, clinical diagnosis and treatment for mercury intoxication, „Annals of Occupational and Environmental Medicine”, 28, 2016, DOI: 10.1186/s40557-015-0086-8, PMID: 26807265, PMCID: PMC4724159 (ang.).
- ↑ Stig Tejning, Ragnar Vesterberg, Alkyl Mercury-Treated Seed in Food Grain, „Poultry Science”, 43 (1), 1964, s. 6–11, DOI: 10.3382/ps.0430006 (ang.).
- ↑ Robin A. Bernhoft, Mercury Toxicity and Treatment: A Review of the Literature, „Journal of Environmental and Public Health”, 2012, DOI: 10.1155/2012/460508 (ang.).
- ↑ Renata Kuras i inni, Assessment of Mercury Intake from Fish Meals Based on Intervention Research in the Polish Subpopulation, „Biological Trace Element Research”, 179 (1), 2017, s. 23–31, DOI: 10.1007/s12011-017-0939-9, PMID: 28130742, PMCID: PMC5550534 (ang.).
- ↑ Kevin M. Rice i inni, Environmental Mercury and Its Toxic Effects, „Journal of Preventive Medicine and Public Health”, 47 (2), 2014, s. 74–83, DOI: 10.3961/jpmph.2014.47.2.74, PMID: 24744824, PMCID: PMC3988285 (ang.).
- ↑ Mark C. Houston, Role of mercury toxicity in hypertension, cardiovascular disease, and stroke, „Journal of Clinical Hypertension”, 13 (8), 2011, s. 621–627, DOI: 10.1111/j.1751-7176.2011.00489.x, PMID: 21806773, PMCID: PMC8108748 (ang.).
- ↑ Ka He i inni, Mercury exposure in young adulthood and incidence of diabetes later in life: the CARDIA Trace Element Study, „Diabetes Care”, 36 (6), 2013, s. 1584–1589, DOI: 10.2337/dc12-1842, PMID: 23423697, PMCID: PMC3661833 (ang.).
- ↑ Hyejin Kim i inni, Dietary mercury intake and colorectal cancer risk: A case-control study, „Clinical Nutrition”, 39 (7), 2020, s. 2106–2113, DOI: 10.1016/j.clnu.2019.08.025, PMID: 31522783 (ang.).
- ↑ Monika Mania i inni, Ryby i owoce morza jako źródło narażenia człowieka na metylortęć, „Roczniki Państwowego Zakładu Higieny”, 63 (3), 2012, s. 257–264 [dostęp 2022-03-29].
- ↑ Stephan Bose-O’Reilly i inni, Mercury Exposure and Children’s Health, „Current Problems in Pediatric and Adolescent Health Care”, 40 (8), 2010, s. 186–215, DOI: 10.1016/j.cppeds.2010.07.002, PMID: 20816346, PMCID: PMC3096006 (ang.).
Linki zewnętrzne
edytuj- Organomercury Compounds, [w:] Comparative Toxicogenomics Database [online], North Carolina State University (ang.).