Zamek Cesarski w Poznaniu

Zamek Cesarski w Poznaniu, obecnie Centrum Kultury Zamek w Poznaniu (niem. Königliches Residenzschloß) – najważniejsza budowla Dzielnicy Cesarskiej, powstała dla ostatniego cesarza niemieckiego i króla Prus Wilhelma II. Zamek został zaprojektowany przez Franza Schwechtena, jednak wiele elementów wprowadzono na życzenie Wilhelma II. Cesarz osobiście ustalił szczegółowy plan swojej nowej rezydencji.

Zamek Cesarski

nr rej. A-213 z 6 marca 1979
Skrzydło reprezentacyjne z wejściem wybitym podczas okupacji
Państwo	Polska
Miejscowość	Poznań
Adres	ul. św. Marcin 80/82
Architekt	Franz Schwechten
Wysokość całkowita	75 m
Rozpoczęcie budowy	1905
Ukończenie budowy	1910
Ważniejsze przebudowy	od 1939 (nie dokończono)
Pierwszy właściciel	Wilhelm II
Położenie na mapie Polski Zamek Cesarski
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego Zamek Cesarski
Położenie na mapie Poznania Zamek Cesarski
52°24′28″N 16°55′07″E
Strona internetowa

Opis

Zamek na przedwojennej fotografii

Budowę rozpoczęto w 1905 (pierwsze prace terenowe miały miejsce jeszcze w 1904), a już pięć lat później architekt osobiście wręczył klucze cesarzowi 21 sierpnia 1910 roku podczas jego wizyty w Poznaniu, zwanej Posener Kaisertage (cesarz był tu jeszcze drugi raz – przy okazji oddania do użytku kaplicy zamkowej – 27 sierpnia 1913). Koszt budowy był wysoki jak na ówczesne czasy i wyniósł 5 milionów marek. Jest to jeden z najmłodszych zamków w Europie. Pierwszym i jedynym burgrabią (niem. – Schlosshauptmann) zamku (1906–1918) był pomorski ziemianin hrabia Bogdan Hutten-Czapski.

Widok z południowego zachodu, z ulicy Święty Marcin. W wieży zamkowej widoczne jest wejście przeznaczone dla cesarza

Fontanna Lwów na dziedzińcu różanym

Dawne wejście główne – do czasów II wojny światowej

Zamek został wzniesiony na planie nieregularnego wieloboku w stylu neoromańskim, uważanym przez cesarza za najbardziej germański i reprezentujący świetność Świętego Cesarstwa. Nowa siedziba miała raz na zawsze potwierdzić przynależność Wielkopolski do Rzeszy. Znajdujący się w południowej części budynek główny składał się z dwóch skrzydeł – zachodniego, które było większe i mieściło pomieszczenia mieszkalne, oraz wschodniego, w którym mieściły się pomieszczenia reprezentacyjne. Na parterze zachodniej części znajdowały się pokoje marszałka dworu, ochmistrzyni oraz pozostałych członków świty cesarskiej. Pierwsze piętro zajmowały apartamenty pary cesarskiej i prywatna kaplica (zaprojektowana w stylu bizantyńskim przez Augusta Oetkena), znajdująca się w wieży. Wejście przeznaczone wyłącznie dla cesarza znajdowało się w zachodniej elewacji wieży skąd schody prowadziły bezpośrednio na pierwsze piętro. Sypialnię cesarza i cesarzowej łączył korytarz, w którym stały posągi czterech władców: Gerona, Ottona I, Fryderyka Barbarossy i Władysława II Śląskiego. Drugie piętro przeznaczone było dla następcy tronu (tzw. pokoje książęce). Większość pomieszczeń miała połączenie z foyer biegnącym dookoła wewnętrznego dziedzińca.

Najwspanialszym pomieszczeniem skrzydła reprezentacyjnego była Sala Tronowa nawiązującą do bizantyjskich bazylik. Z trzech stron oświetlały ją wielkie okna, otoczone wspartymi na kolumnach arkadami. Pomiędzy łukami umieszczono osiem posągów przedstawiających cesarzy niemieckich, a we wnęce środkowej arkady orientalny tron cesarski. Ponad nimi znajdowały się galerie dla gości i orkiestry. Wejście do tej części Zamku znajdowało się od strony ul. Wałowej (dzisiejszej ul. Kościuszki). Na tyłach pałacu w kierunku ul. Berlińskiej (dziś ul. Fredry) znajdował się ogród zamknięty od wschodu i północy pomieszczeniami dla służby oraz stajnią, garażami i wozownią (nazywaną też masztalarnią). Na dziedzińcu różanym po dziś dzień stoi Fontanna Lwów wzorowana na podobnej fontannie z Patio de los Leones w Alhambrze w Grenadzie. Od ulicy św. Marcin główny budynek oddzielony był podwórzem otoczonym kutym, żelaznym płotem.

Również umiejscowienie budowli nie jest przypadkowe. Po zniesieniu twierdzy postanowiono przekształcić Poznań w miasto-rezydencję. Na wyrównanych wałach, na wylocie Bramy Berlińskiej stanowiącej główne wejście do miasta odkąd na Jeżycach zbudowano dworzec kolejowy postanowiono stworzyć Dzielnicę Cesarską. Zaprojektował ją jeden z największych wówczas urbanistów Europy – Joseph Stübben. W skład kompleksu weszły:

• gmach Poczty Głównej
• Ziemstwo Kredytowe
• Collegium Maius
• Aula Uniwersytetu Adama Mickiewicza
• Collegium Minus
• Collegium Iuridicum
• Opera
• budynek Akademii Muzycznej
• Kościół Najświętszego Zbawiciela w Poznaniu
• oraz Zamek Cesarski, w pobliżu którego (na dzisiejszym pl. A. Mickiewicza) stanął pomnik Ottona von Bismarcka

Podczas walk powstania wielkopolskiego w piwnicach zamkowych znajdowały się kuchnie z potężnymi piecami, przygotowujące posiłki dla powstańców.

Po powstaniu zamek stał się własnością Skarbu Państwa. Uchwałą Rządu RP z 1921 oddany został do dyspozycji Naczelnika Państwa, a następnie prezydenta. Przez okres swojego istnienia mieściło się tu Ministerstwo byłej Dzielnicy Pruskiej, którego zadaniem było doprowadzenie do zjednoczenia Wielkopolski z pozostałymi ziemiami odrodzonego państwa. W Zamku mieściły się również niektóre zakłady Uniwersytetu Poznańskiego, organizacje studenckie, harcerskie oraz redakcje kilku czasopism.

W roku 1939, niemal natychmiast po rozpoczęciu działań wojennych, zdecydowano o przebudowie dawnej rezydencji cesarskiej na siedzibę Adolfa Hitlera i sprawującego w jego imieniu funkcję namiestnika Reichsgau Wartheland, Artura Greisera. Przygotowanie projektów powierzono Franzowi Böhmerowi. W wyniku tej decyzji, w podjęciu której miał udział Albert Speer, gruntownie zmieniono układ wnętrz i ich funkcje. Wszystkie najważniejsze pomieszczenia urządzono w totalitarnym stylu architektury III Rzeszy. W miejscu dawnej kaplicy powstał osobisty gabinet Hitlera, z podgrzewanym elektrycznie balkonem, z którego führer miał przyjmować defilady. Nie ma jednak żadnych dowodów na to, że Hitler kiedykolwiek był w Poznaniu. Zamek widział jedynie na fotografii. Gabinet był urządzony identycznie jak jego odpowiednik w Kancelarii Rzeszy w Berlinie (jego wystrój został niezmieniony do dziś i często pełni rolę dekoracji filmowej). Przystąpiono również do gruntownej przebudowy Sali Tronowej, która miała pełnić funkcję miejsca zgromadzeń. W południowej elewacji wybito nowe, reprezentacyjne wejście. Pod podwórzem od ul. św. Marcin powstał schron przeciwlotniczy na 375 osób. Prowadzona przebudowa została przerwana dyrektywą Hitlera w 1943 roku, co związane było z niemieckimi niepowodzeniami na froncie wschodnim.

Po kapitulacji cytadeli 23 lutego 1945 roku w zamku powstał obóz przejściowy dla jeńców niemieckich, a następnie w kompleksie mieściły się koszary Ludowego Wojska Polskiego.

Fasada Zamku Cesarskiego podczas czyszczenia i renowacji

W okresie powojennym rozważano zburzenie budowli kojarzącej się z okresem zaborów i niemieckiej okupacji. Ostatecznie jednak (głównie ze względu na szczupłość środków finansowych) ograniczono się do usunięcia większości symboli nazistowskich i rozebrania uszkodzonej najwyższej kondygnacji wieży zegarowej. Bolesław Szmidt w 1950 stworzył koncepcję głębokiej przebudowy zamku: wprowadzenia osłony ekranowej dla pruskiej architektury, dobudowę dwukondygnacyjnego łącznika między wieżą a Salą Tronową, zabudowę krużganków na wzór wawelskich na zachodniej ścianie, podwyższenie wieży zegarowej poprzez wprowadzenie smukłego laskowania na ścianach i zwieńczenie akroterionami, stworzenie nowego wystroju dla sal Błękitnej i Marmurowej (z tego programu zrealizowano tylko dwie wymienione sale, mimo że wycięto już drzewa i zwieziono cegły na przebudowę). Przyczyną zaniechania prac mogła być niechęć części poznańskiego środowiska architektonicznego do Szmidta, który był postrzegany jako przybysz z Warszawy.

Centrum Kultury Zamek

W 1948 roku zamek przemianowany został na Nowy Ratusz i stał się siedzibą Miejskiej Rady Narodowej, a w 1962 – Pałacu Kultury. Działała tu m.in. Sala Tradycji Ruchu Młodzieżowego. 6 marca 1979 Zamek Cesarski został wpisany do rejestru zabytków jako dobro kultury. Obecnym gospodarzem i administratorem budowli jest Centrum Kultury „Zamek”. W sali tronowej mieści się Sala Wielka, w niektórych apartamentach funkcjonują sale wystawowe i koncertowe. Zamek jest ponadto siedzibą wielu instytucji, m.in. Teatru Animacji, Centrum Sztuki Dziecka. Na dziedzińcach zamkowych w sezonie letnim często odbywają się koncerty, spektakle teatralne i projekcje filmowe. Rozważana jest odbudowa zniszczonej części wieży.

Od 2002 zamek jest głównym miejscem prezentacji sztuki w ramach Międzynarodowego Triennale Rzeźby. W czerwcu tego samego roku otwarto od strony Świętego Marcina (parter) Muzeum Powstania Poznańskiego - Czerwiec 1956. W 2010 odbyły się uroczyste obchody 100-lecia budowli. W roku 2010 rozpoczęła się przebudowa kompleksu Sali Wielkiej. Prace zakończono pod koniec 2012.

Parametry techniczne

W momencie zakończenia budowy zamek opisywały następujące liczby:

• 585 pomieszczeń
• wieża o wysokości 75 m
• powierzchnia gmachu głównego – 25 127,10 m²
• powierzchnia użytkowa – 13 501,31 m²
• waga tronu cesarskiego (podwójnego) – 3,5 tony.

W kulturze popularnej

W zamku toczy się akcja kilku powieści Piotra Bojarskiego: "Coraz ciemniej w Wartheland" (powieść historyczna z wątkami sensacyjnymi), „Rache znaczy zemsta” (powieść historical-fiction), kryminał retro "Szmery" oraz „Juni” (powieść o Czerwcu 1956).

W zamkowych wnętrzach realizowano część zdjęć do filmu Serce miłości (2017) w reżyserii Łukasza Rondudy.

Galeria

• 
• 
• 
• 
• 
  Kawiarnia w Zamku
• 

Zobacz też

Ważne budowle w okolicy:

• Ogrody: Zamkowy i Różany,
• Pomnik kryptologów, 5 Figur i Pomnik katyński – bezpośrednio przy Zamku,
• Ziemstwo Kredytowe, Dyrekcja Poczty – zbudowane łącznie z Zamkiem,
• Teatr Wielki w Poznaniu,
• Pomnik Najświętszego Serca Pana Jezusa w Poznaniu – nieistniejący,
• Kościół Najświętszego Zbawiciela w Poznaniu,
• Pomnik Ofiar Czerwca 1956,
• Pomnik Adama Mickiewicza w Poznaniu
• Zamek Królewski w Poznaniu.

inne:

• Zamek – polski film interaktywny z 2014 roku

Bibliografia

• WłodzimierzW. Łęcki WłodzimierzW., PiotrP. Maluśkiewicz PiotrP., Poznań od A do Z, Poznań: KAW, 1986, s. 100-101, ISBN 83-03-01260-6, OCLC 835895412 .
• Atlas architektury Poznania, JanuszJ. Pazder (red.), AleksandraA. Dolczewska, Poznań: Wydawnictwo Miejskie, 2008, s. 184-185, ISBN 978-83-7503-058-7, OCLC 316600366 .
• MarcinM. Libicki MarcinM., Poznań – przewodnik, PiotrP. Libicki (ilustr.), Poznań: wyd. Gazeta Handlowa, 1997, s. 319-322, ISBN 83-902028-4-0, OCLC 69302402 .
• Praca zbiorowa, Poznań – spis zabytków architektury, Wydawnictwo Miejskie, Poznań, 2004, s. 17, ISBN 83-89525-07-0
• Elżbieta Podolska, Odbudowa wieży pozostaje marzeniem, w: Głos Wielkopolski, nr 300/2009, s. 7, ISSN 1898-3154

Linki zewnętrzne

• Artykuł o wnętrzach Zamku Cesarskiego
• Centrum Kultury „Zamek” w Poznaniu
• Archiwalne widoki zamku w bibliotece Polona
• Audycja „Mój Poznań, moja Wielkopolska - Zamek Cesarski na nowo” w serwisie YouTube, Ratajska Telewizja Kablowa
• Audycja „Mój Poznań, moja Wielkopolska - Siedziby gauleitera” w serwisie YouTube, Ratajska Telewizja Kablowa
• Audycja „Mój Poznań, moja Wielkopolska - Rekordowy Poznań” w serwisie YouTube, Ratajska Telewizja Kablowa