Wychuchol pirenejski

Wychuchol pirenejski
	Galemys pyrenaicus
	(É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1811)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Infragromada	łożyskowce
Rząd	owadożery
Rodzina	kretowate
Podrodzina	krety
Plemię	desmany
Rodzaj	Galemys; Kaup, 1829
Gatunek	wychuchol pirenejski
Synonimy
	Mygale pyrenaica É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1811; Myogalea rufula Graels, 1897;
	Mygale pyrenaica É. Geoffroy Saint-Hilaire, 1811; Myogalea rufula Graels, 1897;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; zagrożony
	Zasięg występowania
	; Galemys pyrenaicus rufulus Galemys pyrenaicus pyrenaicus
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Wychuchol pirenejski^[4]^[5], chochoł pirenejski^[5], desman pirenejski (Galemys pyrenaicus) – gatunek ziemnowodnego ssaka z rodziny kretowatych (Talpidae). Występuje na Półwyspie Iberyjskim i w Pirenejach. Jest zagrożony wyginięciem.

Systematyka

Takson po raz pierwszy opisany przez É. Geoffroy Saint-Hilaire'a w 1811 roku pod nazwą Mygale pyrenaica^[6]. Jako miejsce typowe autor wskazał góry w pobliżu Tarbes (Pireneje Wysokie) we Francji^[6]^[a]. Jedyny przedstawiciel rodzaju wychuchol^[4] (Galemys) utworzonego przez J.J. Kaupa w 1829 roku^[7]. W obrębie gatunku wyodrębniane są dwa podgatunki^[2]^[8]:

Galemys pyrenaicus pyrenaicus E. Geoffroy St. Hilaire, 1811,
Galemys pyrenaicus rufulus Graells, 1897.

Nazewnictwo

Nazwa rodzajowa jest połączeniem słów z języka greckiego: γαλή gale – „łasica” oraz μυς mys – „mysz”^[9]. Epitet gatunkowy pochodzi od łacińskiego słowa Pyrenaicus – „pirenejski, z Pirenejów”^[10].

Kariotyp

Kariotyp wychuchola pirenejskiego tworzy 21 par (2n=42) chromosomów (FN = 68)^[8].

Charakterystyka

Długość głowy i tułowia to 11–16 cm, ogona 12–16 cm. Masa ciała 35–80 g. Ma bardzo ruchliwy ryjek i małe oczy. Przednie łapy małe, tylne duże wyposażone w błonę pławną. Potrafi zamykać otwory nosowe i uszne przy pomocy fałdów skórnych, żeby nie wlewała się do nich woda podczas pływania i nurkowania. Dzięki temu posiadają również zdolność echolokacji^[11]. Strona grzbietowa pokryta błyszczącym, ciemnobrązowym futerkiem, strona brzuszna srebrzystoszara. Brak owłosienia na nosie i ogonie. Nos wyposażony we włosy czuciowe wykorzystywane do wyczuwania ofiar podczas grzebania w mule. Na dolnej stronie ogona gruczoły zapachowe^[12].

Występowanie

Zasiedla potoki górskie i zbiorniki wody stojącej w Pirenejach oraz północnych rejonach Hiszpanii i Portugalii, na wysokościach od 300 do 2700 m n.p.m.^[12] Występuje na obszarach, na których roczna suma opadów wynosi więcej niż 1000 mm, w związku z czym postępujące zmiany klimatu mogę doprowadzić do jego wymarcia. Siedliska tego gatunku są obecnie zagrożone przez budowę elektrowni wodnych. Introdukcja norki amerykańskiej oraz wydry europejskiej wpłynęła negatywnie na liczebność populacji z uwagi na to, że wychuchol wchodzi w skład ich diety.

Ekologia i zachowanie

Jest nocnym drapieżnikiem wodnym, zwinnie pływa, nory kopie na brzegu. Wydaje wysoki, furkoczący dźwięk. Wychuchole pirenejskie mogą żyć co najmniej 3,5 roku. Żywią się drobnymi bezkręgowcami (ślimakami, krewetkami)^[11]^[12]. Samica rodzi do 3 miotów w roku, po 3–4 młode w miocie. Ciąża trwa około 30 dni.

Uwagi

↑ W oryginale (fr.) „Les montagnes pres de Tarbes (Hautes-Pyrenees)”.

Przypisy

↑ Galemys pyrenaicus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ ^a ^b ^c Jorge M. Palmeirim, Robert S. Hoffmann. Galemys pyrenaicus. „Mammalian Species”. 207, s. 1–5, 1983. (ang.).
↑ L.L. Quaglietta L.L., Galemys pyrenaicus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2022, wersja 2024-2 [dostęp 2024-11-12] (ang.).
↑ ^a ^b Nazwa polska za: Włodzimierz Cichocki, Agnieszka Ważna, Jan Cichocki, Ewa Rajska, Artur Jasiński, Wiesław Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 76. ISBN 978-83-88147-15-9.
↑ ^a ^b K. Kowalski (redaktor naukowy), A. Krzanowski, H. Kubiak, G. Rzebik-Kowalska, L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 421, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.
↑ ^a ^b É. Geoffroy Saint-Hilaire. Mémoire Sur les espèces des Genres Musaraigne et Mygale. „Annales du Muséum National d'Histoire Naturelle”. 17, s. 193, 1811. (fr.).
↑ J.J. Kaup: Skizzirte Entwickelungs-Geschichte und natürliches System der europäischen Thierwelt. Cz. 1. Darmstadt: In commission bei Carl Wilhelm Leske, 1829, s. 119. (niem.).
↑ ^a ^b Wilson Don E. & Reeder DeeAnn M. (red.) Galemys pyrenaicus. w: Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3.) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. (ang.) [dostęp 2 listopada 2015]
↑ T.S. Palmer: Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. Waszyngton: Government Printing Office, 1904, s. 288, seria: North American Fauna. (ang.).
↑ pyrenaica, [w:] The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2021-12-27] (ang.).
↑ ^a ^b Endangered Wildlife and Plants of the World. T. 4. Nowy Jork: Marshall Cavendish, 2001. ISBN 978-0-7614-7198-1. (ang.).
↑ ^a ^b ^c Rebecca Morelle. Pyrenean desman: On the trail of Europe's weirdest beast. „BBC News”, 2012-09-05. [dostęp 2012-09-08]. (ang.).

[a-7] W oryginale (fr.) „Les montagnes pres de Tarbes (Hautes-Pyrenees)”.

[itis-1] Galemys pyrenaicus, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[MamalianSpecies-2] Jorge M. Palmeirim, Robert S. Hoffmann. Galemys pyrenaicus. „Mammalian Species”. 207, s. 1–5, 1983. (ang.).

[iucn-3] L.L. Quaglietta L.L., Galemys pyrenaicus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2022, wersja 2024-2 [dostęp 2024-11-12] (ang.).

[miiz-4] Nazwa polska za: Włodzimierz Cichocki, Agnieszka Ważna, Jan Cichocki, Ewa Rajska, Artur Jasiński, Wiesław Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 76. ISBN 978-83-88147-15-9.

[msz-5] K. Kowalski (redaktor naukowy), A. Krzanowski, H. Kubiak, G. Rzebik-Kowalska, L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 421, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.

[Geoffroy-6] É. Geoffroy Saint-Hilaire. Mémoire Sur les espèces des Genres Musaraigne et Mygale. „Annales du Muséum National d'Histoire Naturelle”. 17, s. 193, 1811. (fr.).

[Kaup-8] J.J. Kaup: Skizzirte Entwickelungs-Geschichte und natürliches System der europäischen Thierwelt. Cz. 1. Darmstadt: In commission bei Carl Wilhelm Leske, 1829, s. 119. (niem.).

[msw-9] Wilson Don E. & Reeder DeeAnn M. (red.) Galemys pyrenaicus. w: Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3.) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. (ang.) [dostęp 2 listopada 2015]

[Palmer-10] T.S. Palmer: Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. Waszyngton: Government Printing Office, 1904, s. 288, seria: North American Fauna. (ang.).

[hbwalive-11] pyrenaica, [w:] The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca [dostęp 2021-12-27] (ang.).

[Cavendish-12] Endangered Wildlife and Plants of the World. T. 4. Nowy Jork: Marshall Cavendish, 2001. ISBN 978-0-7614-7198-1. (ang.).

[BBC-13] Rebecca Morelle. Pyrenean desman: On the trail of Europe's weirdest beast. „BBC News”, 2012-09-05. [dostęp 2012-09-08]. (ang.).

[4]

[5]

[1]

[2]

[3]

[6]

[a]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]