Wikipedia:Dobre Artykuły/archiwum/2020-09

2020-09-01

Wanda – polski holownik portowy Marynarki Wojennej z okresu międzywojennego i powojennego, jednostka bliźniacza holownika „Krakus”. Zbudowany w Finlandii w 1919 roku, został zakupiony przez Polskę z przeznaczeniem dla Marynarki Wojennej i wszedł do służby w 1920 roku. „Wanda” była niewielkim holownikiem portowym żeglugi przybrzeżnej. Jej dane techniczne są jednak niepewne i w starszych publikacjach większość z nich była nieznana. Według nowszej literatury długość całkowita wynosiła 17,1 metra, a szerokość 4 metry, zanurzenie natomiast pozostaje nieznane. Napęd stanowiła maszyna parowa o mocy 120 KM, napędzająca pojedynczą śrubę napędową i pozwalająca na osiągnięcie prędkości do 8 węzłów. W chwili wybuchu II wojny światowej holownik podporządkowany był Dowództwu Obrony Wybrzeża z siedzibą w Helu. 1 września 1939 roku „Wanda” została zatopiona z całą załogą przed godziną 14 w nalocie niemieckich bombowców nurkujących Junkers Ju 87 z dywizjonu IV/LG1 na port wojenny na Oksywiu. Po zdobyciu Oksywia, wrak został podniesiony i zezłomowany przez Niemców. Czytaj więcej…

2020-09-02

Pre-Code Hollywood – termin odnoszący się do krótkiego okresu w amerykańskim przemyśle filmowym, pomiędzy powszechnym zastosowaniem dźwięku w produkcjach filmowych w 1929 roku, a egzekwowaniem wytycznych wprowadzonych przez kodeks Haysa w połowie 1934 roku. Mimo że wspomniany kodeks został przyjęty w 1930 roku, jego nadzór nie był dostatecznie skuteczny i rygorystycznie przestrzegany aż do 1 lipca 1934 roku, wraz z ustanowieniem Production Code Administration (PCA). Przed 1934 roku treść filmów była bardziej ograniczana lokalnymi przepisami, negocjacjami między Studio Relations Committee (SRC) a głównymi wytwórniami oraz opinią publiczną, aniżeli ścisłym przestrzeganiem kodeksu Haysa, który z reguły często był ignorowany przez hollywoodzkich twórców. Począwszy od końca 1933 roku, amerykańscy katolicy rozpoczęli kampanię przeciwko niemoralności obecnej w amerykańskim kinie. Ta kampania, a także wizja potencjalnego przejęcia przez rząd nadzoru nad cenzurą filmową oraz badania społeczne zmusiły studia do zwiększenia nadzoru nad swoimi produkcjami. Czytaj więcej…

2020-09-03

Fairey Battle – brytyjski lekki samolot bombowy, skonstruowany w 1936 roku w wytwórni Fairey Aviation. Jednosilnikowy trzymiejscowy dolnopłat o konstrukcji metalowej z chowanym podwoziem. Używany bojowo w początkowym okresie II wojny światowej, głównie przez brytyjskie lotnictwo RAF. Samoloty te były masowo używane jako dzienne bombowce podczas kampanii francuskiej w 1940 roku, ponosząc duże straty, po czym zostały przesunięte do działań nocnych i szkolenia. W 1939 roku były przewidziane na wyposażenie lotnictwa polskiego, lecz nie zostały dostarczone przed wybuchem wojny, natomiast stanowiły następnie pierwsze wyposażenie polskich dywizjonów bombowych formowanych w Wielkiej Brytanii. Wycofane ze służby operacyjnej po 1941 roku, pozostały masowo używane do szkolenia załóg do końca wojny. Czytaj więcej…

2020-09-04

Call of Duty 2 – strzelanka pierwszoosobowa w realiach II wojny światowej, wyprodukowana przez amerykańskie studio Infinity Ward i wydana przez Activision. Jej premiera na komputery osobiste odbyła się 25 października 2005 roku, a na konsolę Xbox 360 – miesiąc później. Jest to kontynuacja gry Call of Duty i druga część serii. W Call of Duty 2 gracz wciela się w czterech żołnierzy: rosyjskiego szeregowca Wasilija Kozłowa, brytyjskiego sierżanta Johna Davisa, brytyjskiego czołgistę Davida Welsha i amerykańskiego kaprala Billa Taylora. Akcja gry toczy się w latach 1941-1945 i obejmuje między innymi walki o Stalingrad, bitwę pod El Alamein oraz operację Overlord. W stosunku do poprzedniej części serii wprowadzono zmiany takie jak unowocześniona oprawa graficzna oraz system leczenia poprzez odpoczynek i punktów kontrolnych. Podobnie jak poprzednia gra z serii, Call of Duty 2 została pozytywnie przyjęta przez recenzentów. Chwalono intensywną rozgrywkę, większą niż w pierwowzorze swobodę działań i szczegółową oprawę graficzną, natomiast kontrowersje wzbudziły brutalność gry oraz zmiany w rozgrywce. Czytaj więcej…

2020-09-05

Petr Pavel (ur. 1 listopada 1961 w Planie) – czeski wojskowy w stopniu generała armii, szef Sztabu Generalnego Czeskich Sił Zbrojnych oraz szef Komitetu Wojskowego NATO. Petr Pavel pochodzi z rodziny wojskowej. Po ukończeniu wyższej szkoły wojsk lądowych w 1983 roku rozpoczął służbę w Czechosłowackiej Armii Ludowej, początkowo w oddziale spadochronowym. Po demokratyzacji państwa kontynuował karierę w wywiadzie wojskowym. Odbył także uzupełniającą edukację na uczelniach brytyjskich. W 1993 roku jako członek misji UNPROFOR w byłej Jugosławii dowodził oddziałem, który uratował 53 francuskich żołnierzy. W kolejnych latach pełnił szereg funkcji dowódczych w ramach czeskiej armii, NATO oraz w strukturach czeskiej dyplomacji. W 2002 roku otrzymał pierwszą nominację generalską. W 2012 roku został powołany na szefa Sztabu Generalnego Czeskich Sił Zbrojnych. Od 26 czerwca 2015 roku jako pierwszy żołnierz z kraju byłego Układu Warszawskiego objął stanowisko szefa Komitetu Wojskowego NATO. Po zakończeniu trzyletniej kadencji przeszedł na wojskową emeryturę, poświęcając się pracy wykładowcy, doradcy i działalności publicznej. Czytaj więcej…

2020-09-06

Edmund Matejko (ur. 12 listopada 1829 w Krakowie, zm. 2 lipca 1907 tamże) – polski powstaniec, uczestnik węgierskiej Wiosny Ludów i powstania styczniowego, agronom, dzierżawca majątków ziemskich, nauczyciel w szkole rolniczej w Czernichowie, starszy brat malarza Jana, a młodszy bibliotekarza i historyka slawisty Franciszka. W pamięci Jana Matejki z czasów dzieciństwa Edmund zapisał się jako opiekuńczy i pomocny brat, który wedle przekazu Mariana Gorzkowskiego, sekretarza malarza, wespół z najstarszym z rodzeństwa, Franciszkiem, uczył go czytać. Edmund nie ukończył studiów w Krakowie, ze względu na zaangażowanie się w wydarzenia polityczne. W 1848 roku, w trakcie Wiosny Ludów, uwikłał się w spisek, mający najpewniej na celu odbicie rekrutów wziętych do armii austriackiej. Zagrożony aresztowaniem, opuścił Kraków i udał się na Węgry, gdzie wstąpił w szeregi oddziału Hipolita Kuczyńskiego, początkowo wchodzącego w skład legionu niemieckiego, stacjonującego w Dolnym Kubinie, w ramach sił majora Ármina Görgeya, a po wzroście liczebności, przekształconego w samodzielny legion polskich żołnierzy. Czytaj więcej…

2020-09-07

Maracanaço – mecz piłki nożnej rozegrany 16 lipca 1950 roku na stadionie Maracanã w Rio de Janeiro. Był to mecz ostatniej kolejki rundy finałowej Mistrzostw Świata 1950, decydujący o tytule mistrzowskim. W przeciwieństwie do innych mundiali, zwycięzca czempionatu z 1950 roku został wyłoniony poprzez drugą fazę grupową, w której cztery drużyny grały w formacie „każdy z każdym”, zrezygnowano z fazy pucharowej. Przed spotkaniem finałowym Brazylia miała punkt przewagi nad Urugwajem. Urugwaj, chcąc zostać mistrzem świata, potrzebował więc zwycięstwa, podczas gdy Brazylia mogła to spotkanie nawet zremisować. Pozostałe dwie drużyny biorące udział w rundzie finałowej, Hiszpania oraz Szwecja były przed ostatnią kolejką pozbawione szans na zdobycie mistrzostwa, choć Hiszpania zachowała jeszcze teoretyczne szanse na zajęcie drugiego miejsca. Wszystkie bramki padły w drugiej połowie. Brazylia w 47. minucie objęła prowadzenie po bramce Friaçy, ale w 66. minucie Juan Schiaffino wyrównał. Urugwajczyk Alcides Ghiggia strzelił zwycięskiego gola na 11 minut przed końcem meczu. Spowodowało to jedną z największych sensacji i tragedii w historii brazylijskiego futbolu. Mecz obejrzało z trybun około 200 000 widzów, co jest rekordem wszech czasów. Czytaj więcej…

2020-09-08

Jakub Surovec (ur. 1715 w Tisovcu, zm. 11 października 1740 w Breznie) – zbójnik orawski, jeden z najsłynniejszych na Słowacji. Wraz ze swoją drużyną uprawiał proceder zbójnicki na znacznych obszarach Centralnych i Wewnętrznych Karpat Zachodnich. Podważając porządek feudalny, zdobył znaczne uznanie ubogiej ludności. Schwytawszy Surovca, austriackie władze wymierzyły mu karę śmierci. Wkrótce potem schwytano i osądzono także większość pozostałych członków bandy. Opowieści o nim przedostały się do literatury pięknej; przedstawia go znaczna część polskich i słowackich obrazów o tematyce zbójnickiej. Postrzeganie Jakuba Surovca jest przykładem „umiarkowanie aprobatywnego” stosunku ludności do zbójnictwa. Istnieje przekaz, według którego królewna Maria Teresa Habsburg po egzekucji odwiedziła rodziców zabitego, aby złożyć wyrazy współczucia i wysłuchać opowieści o nim. Surovec często mylnie uważany jest za towarzysza Juraja Jánošíka. Czytaj więcej…

2020-09-09

Operacja Rawiw – operacja wojskowa przeprowadzona przez Siły Obronne Izraela 9 września 1969 roku podczas wojny na wyczerpanie. Celem operacji było przeniesienie działań zbrojnych na terytorium Egiptu, uderzenie na cele wojskowe i wywołanie dezorganizacji w szeregach armii egipskiej. W związku z tym siły izraelskie dokonały wcześniejszego ataku na jednostki egipskiej marynarki wojennej w celu zabezpieczenia obszaru operacji i szlaku morskiego dla okrętów desantowych. Następnie w nocy 9 września dokonano desantu na zachodnie wybrzeże Kanału Sueskiego. W celu zwiększenia zaskoczenia przeciwnika siły Cahalu użyły zdobytego podczas wojny sześciodniowej sprzętu radzieckiej konstrukcji - zmodernizowanych czołgów T-55 o nazwie Tiran 5 oraz transporterów BTR-50. Podczas pięćdziesięciokilometrowego rajdu wzdłuż wybrzeża zaatakowano egipskie dowództwo w Abu Daradż oraz zniszczono radzieckiej konstrukcji radar i systemy przeciwlotnicze w Ras Zafaranie. Po godzinie 13 tego samego dnia siły izraelskie zostały ewakuowane, osiągając zamierzone cele operacji. Czytaj więcej…

2020-09-10

Błękitny krzyż – polski fabularno-dokumentalny film wojenny z 1955 roku w reżyserii Andrzeja Munka, zrealizowany na podstawie opowiadania Adama Liberaka Wyprawa po życie. Film rekonstruuje autentyczną akcję Tatrzańskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego, które w lutym 1945 roku dokonało ewakuacji partyzanckiego szpitala górskiego przez niemiecko-radziecką linię frontu podczas II wojny światowej. W Błękitnym krzyżu, do którego komentarz odczytywał Gustaw Holoubek, wystąpiła część uczestników tamtej akcji, między innymi Stanisław Gąsienica Byrcyn i Stanisław Marusarz. Błękitny krzyż był dla Munka pomostem między jego dotychczasową twórczością dokumentalną a późniejszymi osiągnięciami w zakresie filmu fabularnego. Eksperyment polegający na połączeniu dwóch rodzajów filmowych nie przypadł jednak do gustu ówczesnym krytykom filmowym, którzy wytykali Munkowi niezdecydowanie w zakresie przyjętej konwencji. Dopiero po latach Błękitny krzyż został poddany częściowej rehabilitacji, w dużej mierze dzięki obecności naturszczyków oraz zdjęciom Sergiusza Sprudina. Czytaj więcej…

2020-09-11

SS American – statek towarowy zbudowany dla American-Hawaiian Steamship Company i przeznaczony do przewożenia hawajskiego cukru na kontynent amerykański. Podczas służby dla Marynarki Wojennej Stanów Zjednoczonych w czasie I wojny światowej nosił nazwę USS „American” (ID-2292). Później, podczas pracy dla pierwotnego armatora został przemianowany na SS „Honolulan”. „American” miał 131 m długości, a jego szerokość całkowita wynosiła ponad 16 m. Kotły opalane węglem zasilały jeden silnik parowy potrójnego rozprężania, który obracał pojedynczą śrubę napędową. Napęd ten, uzupełniany przez pomocnicze żagle, był w stanie rozpędzić statek do maksymalnej prędkości 12 węzłów. „American”, jako jeden z czterech pierwszych statków zamówionych przez AHSC po jej utworzeniu w 1899 roku, obsługiwał szlak handlu cukrem Hawaje – Nowy Jork przez Cieśninę Magellana. W 1901 roku statek ustanowił rekord najszybszego przebycia drogi morskiej pomiędzy Nowym Jorkiem i San Francisco, pokonując ją w 59 dni. W 1926 roku statek został sprzedany i skierowany do Osaki, gdzie w listopadzie tego samego roku został złomowany. Czytaj więcej…

2020-09-12

Packard Hawk – luksusowy samochód sportowy amerykańskiej marki Packard produkowany w latach 1957–1958 przez Studebaker-Packard Corporation jako bliźniaczy model samochodu Studebaker Golden Hawk. Jego powstanie związane było z zamknięciem własnej fabryki Packarda w 1956 roku i oparciem nowej gamy samochodów tej marki na modelach wykupionej przez nią firmy Studebaker. Packard nie produkował modeli o charakterze sportowego coupé, natomiast do 1956 roku produkował luksusowe dwudrzwiowe odmiany hardtop coupé modeli 400 oraz Caribbean. Jedynym produkowanym wariantem nadwozia Hawka był dwudrzwiowy hardtop coupé. Od modelu Studebakera odróżniał go przede wszystkim inny pas przedni, z charakterystycznym dla Packardów ostatniego roku produkcji obniżonym nosem ze spłaszczonym wlotem powietrza na całą szerokość i kratką atrapy chłodnicy wewnątrz. Stylistyka przedniej części, określana w literaturze jako „pysk ryby”, była jednak kontrowersyjna i w literaturze bywa krytykowana jako nieudana. Hawk był jednym z ostatnich modeli marki, wyprodukowano ich 588 egzemplarzy. Czytaj więcej…

2020-09-13

Jastrząb drobny – gatunek ptaka z rodziny jastrzębiowatych. Mały ptak drapieżny, zamieszkujący wilgotne lasy nizinne w Ameryce Środkowej i Południowej. Gatunek po raz pierwszy opisał Karol Linneusz w 1766 roku w 12. edycji swego dzieła Systema Naturae. Poluje głównie na ptaki, w szczególności na kolibry. Pomimo dużego zasięgu jest rzadko spotykany i słabo poznany, z bardzo małą ilością danych na temat jego zachowania oraz rozmnażania. Dane na temat lęgów są bardzo niekompletnie; w północnej części zasięgu prawdopodobnie sezon rozrodczy przypada od lutego do czerwca, w południowej Kolumbii od października do stycznia obserwowano ptaki przenoszące patyki, osobniki w kondycji rozrodczej obserwowano w październiku i w lutym; w Panamie znaleziono jedno gniazdo. Rozpoznano dwa podgatunki o różnym zasięgu występowania. Gatunek nie jest zagrożony wyginięciem, a globalny stan populacji wydaje się być stabilny, ze względu na występowanie w trudno dostępnych miejscach i skryty tryb życia. Czytaj więcej…

2020-09-14

Maracanaço – mecz piłki nożnej rozegrany 16 lipca 1950 roku na stadionie Maracanã w Rio de Janeiro. Był to mecz ostatniej kolejki rundy finałowej Mistrzostw Świata 1950, decydujący o tytule mistrzowskim. W przeciwieństwie do innych mundiali, zwycięzca czempionatu z 1950 roku został wyłoniony poprzez drugą fazę grupową, w której cztery drużyny grały w formacie „każdy z każdym”, zrezygnowano z fazy pucharowej. Przed spotkaniem finałowym Brazylia miała punkt przewagi nad Urugwajem. Urugwaj, chcąc zostać mistrzem świata, potrzebował więc zwycięstwa, podczas gdy Brazylia mogła to spotkanie nawet zremisować. Pozostałe dwie drużyny biorące udział w rundzie finałowej, Hiszpania oraz Szwecja były przed ostatnią kolejką pozbawione szans na zdobycie mistrzostwa, choć Hiszpania zachowała jeszcze teoretyczne szanse na zajęcie drugiego miejsca. Wszystkie bramki padły w drugiej połowie. Brazylia w 47. minucie objęła prowadzenie po bramce Friaçy, ale w 66. minucie Juan Schiaffino wyrównał. Urugwajczyk Alcides Ghiggia strzelił zwycięskiego gola na 11 minut przed końcem meczu. Spowodowało to jedną z największych sensacji i tragedii w historii brazylijskiego futbolu. Mecz obejrzało z trybun około 200 000 widzów, co jest rekordem wszech czasów. Czytaj więcej…

2020-09-15

Jakub Surovec (ur. 1715 w Tisovcu, zm. 11 października 1740 w Breznie) – zbójnik orawski, jeden z najsłynniejszych na Słowacji. Wraz ze swoją drużyną uprawiał proceder zbójnicki na znacznych obszarach Centralnych i Wewnętrznych Karpat Zachodnich. Podważając porządek feudalny, zdobył znaczne uznanie ubogiej ludności. Schwytawszy Surovca, austriackie władze wymierzyły mu karę śmierci. Wkrótce potem schwytano i osądzono także większość pozostałych członków bandy. Opowieści o nim przedostały się do literatury pięknej; przedstawia go znaczna część polskich i słowackich obrazów o tematyce zbójnickiej. Postrzeganie Jakuba Surovca jest przykładem „umiarkowanie aprobatywnego” stosunku ludności do zbójnictwa. Istnieje przekaz, według którego królewna Maria Teresa Habsburg po egzekucji odwiedziła rodziców zabitego, aby złożyć wyrazy współczucia i wysłuchać opowieści o nim. Surovec często mylnie uważany jest za towarzysza Juraja Jánošíka. Czytaj więcej…

2020-09-16

Operacja Rawiw – operacja wojskowa przeprowadzona przez Siły Obronne Izraela 9 września 1969 roku podczas wojny na wyczerpanie. Celem operacji było przeniesienie działań zbrojnych na terytorium Egiptu, uderzenie na cele wojskowe i wywołanie dezorganizacji w szeregach armii egipskiej. W związku z tym siły izraelskie dokonały wcześniejszego ataku na jednostki egipskiej marynarki wojennej w celu zabezpieczenia obszaru operacji i szlaku morskiego dla okrętów desantowych. Następnie w nocy 9 września dokonano desantu na zachodnie wybrzeże Kanału Sueskiego. W celu zwiększenia zaskoczenia przeciwnika siły Cahalu użyły zdobytego podczas wojny sześciodniowej sprzętu radzieckiej konstrukcji - zmodernizowanych czołgów T-55 o nazwie Tiran 5 oraz transporterów BTR-50. Podczas pięćdziesięciokilometrowego rajdu wzdłuż wybrzeża zaatakowano egipskie dowództwo w Abu Daradż oraz zniszczono radzieckiej konstrukcji radar i systemy przeciwlotnicze w Ras Zafaranie. Po godzinie 13 tego samego dnia siły izraelskie zostały ewakuowane, osiągając zamierzone cele operacji. Czytaj więcej…

2020-09-17

Błękitny krzyż – polski fabularno-dokumentalny film wojenny z 1955 roku w reżyserii Andrzeja Munka, zrealizowany na podstawie opowiadania Adama Liberaka Wyprawa po życie. Film rekonstruuje autentyczną akcję Tatrzańskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego, które w lutym 1945 roku dokonało ewakuacji partyzanckiego szpitala górskiego przez niemiecko-radziecką linię frontu podczas II wojny światowej. W Błękitnym krzyżu, do którego komentarz odczytywał Gustaw Holoubek, wystąpiła część uczestników tamtej akcji, między innymi Stanisław Gąsienica Byrcyn i Stanisław Marusarz. Błękitny krzyż był dla Munka pomostem między jego dotychczasową twórczością dokumentalną a późniejszymi osiągnięciami w zakresie filmu fabularnego. Eksperyment polegający na połączeniu dwóch rodzajów filmowych nie przypadł jednak do gustu ówczesnym krytykom filmowym, którzy wytykali Munkowi niezdecydowanie w zakresie przyjętej konwencji. Dopiero po latach Błękitny krzyż został poddany częściowej rehabilitacji, w dużej mierze dzięki obecności naturszczyków oraz zdjęciom Sergiusza Sprudina. Czytaj więcej…

2020-09-18

SS American – statek towarowy zbudowany dla American-Hawaiian Steamship Company i przeznaczony do przewożenia hawajskiego cukru na kontynent amerykański. Podczas służby dla Marynarki Wojennej Stanów Zjednoczonych w czasie I wojny światowej nosił nazwę USS „American” (ID-2292). Później, podczas pracy dla pierwotnego armatora został przemianowany na SS „Honolulan”. „American” miał 131 m długości, a jego szerokość całkowita wynosiła ponad 16 m. Kotły opalane węglem zasilały jeden silnik parowy potrójnego rozprężania, który obracał pojedynczą śrubę napędową. Napęd ten, uzupełniany przez pomocnicze żagle, był w stanie rozpędzić statek do maksymalnej prędkości 12 węzłów. „American”, jako jeden z czterech pierwszych statków zamówionych przez AHSC po jej utworzeniu w 1899 roku, obsługiwał szlak handlu cukrem Hawaje – Nowy Jork przez Cieśninę Magellana. W 1901 roku statek ustanowił rekord najszybszego przebycia drogi morskiej pomiędzy Nowym Jorkiem i San Francisco, pokonując ją w 59 dni. W 1926 roku statek został sprzedany i skierowany do Osaki, gdzie w listopadzie tego samego roku został złomowany. Czytaj więcej…

2020-09-19

Packard Hawk – luksusowy samochód sportowy amerykańskiej marki Packard produkowany w latach 1957–1958 przez Studebaker-Packard Corporation jako bliźniaczy model samochodu Studebaker Golden Hawk. Jego powstanie związane było z zamknięciem własnej fabryki Packarda w 1956 roku i oparciem nowej gamy samochodów tej marki na modelach wykupionej przez nią firmy Studebaker. Packard nie produkował modeli o charakterze sportowego coupé, natomiast do 1956 roku produkował luksusowe dwudrzwiowe odmiany hardtop coupé modeli 400 oraz Caribbean. Jedynym produkowanym wariantem nadwozia Hawka był dwudrzwiowy hardtop coupé. Od modelu Studebakera odróżniał go przede wszystkim inny pas przedni, z charakterystycznym dla Packardów ostatniego roku produkcji obniżonym nosem ze spłaszczonym wlotem powietrza na całą szerokość i kratką atrapy chłodnicy wewnątrz. Stylistyka przedniej części, określana w literaturze jako „pysk ryby”, była jednak kontrowersyjna i w literaturze bywa krytykowana jako nieudana. Hawk był jednym z ostatnich modeli marki, wyprodukowano ich 588 egzemplarzy. Czytaj więcej…

2020-09-20

Jastrząb drobny – gatunek ptaka z rodziny jastrzębiowatych. Mały ptak drapieżny, zamieszkujący wilgotne lasy nizinne w Ameryce Środkowej i Południowej. Gatunek po raz pierwszy opisał Karol Linneusz w 1766 roku w 12. edycji swego dzieła Systema Naturae. Poluje głównie na ptaki, w szczególności na kolibry. Pomimo dużego zasięgu jest rzadko spotykany i słabo poznany, z bardzo małą ilością danych na temat jego zachowania oraz rozmnażania. Dane na temat lęgów są bardzo niekompletnie; w północnej części zasięgu prawdopodobnie sezon rozrodczy przypada od lutego do czerwca, w południowej Kolumbii od października do stycznia obserwowano ptaki przenoszące patyki, osobniki w kondycji rozrodczej obserwowano w październiku i w lutym; w Panamie znaleziono jedno gniazdo. Rozpoznano dwa podgatunki o różnym zasięgu występowania. Gatunek nie jest zagrożony wyginięciem, a globalny stan populacji wydaje się być stabilny, ze względu na występowanie w trudno dostępnych miejscach i skryty tryb życia. Czytaj więcej…

2020-09-21

Miszna (od hebr. ‏שנה‎ szana „powtarzać”, „różnić się”, „być odmiennym”) – w judaizmie uporządkowany zbiór tekstów ustnego prawa uzupełniający Torę. Według wierzeń judaizmu stanowi ustną, niespisaną część prawa nadanego przez Boga na Synaju, tzw. Torę ustną. Jest świętym tekstem judaizmu i jest traktowana na równi z Tanach (Biblią hebrajską). Zbiór był przekazywany ustnie z pokolenia na pokolenie, a powiększał się w III wieku p.n.e. – II wieku n.e. w wyniku systematycznego uzupełniania komentarzy przez tannaitów, żydowskich nauczycieli prawa ustnego. Miszna została spisana dopiero w II–III w. Prace redakcyjne zapoczątkował rabin Akiba ben Josef, a kształt ostatecznej redakcji tekstu nadał Juda ha-Nasi. Miszna składa się z 6 porządków (hebr.: sedarim), które dzielą się na 63 traktaty, te zaś na rozdziały i lekcje. Miszna jest częścią Talmudu i zawiera podstawowe reguły postępowania i normy prawne judaizmu. Opinie wyrażane przez rabinów mają niższy autorytet niż prawa biblijne. Czytaj więcej…

2020-09-22

Krzysztof Ligęza (ur. 29 września 1965 w Gdyni) – doktor habilitowany w specjalności nauk o bezpieczeństwie, żołnierz rezerwy Marynarki Wojennej, były dowódca okrętów: ORP „Zwrotny” oraz ORP „Czujny” oraz grupy jednostek pływających, dyrektor Instytutu Operacji Morskich Akademii Marynarki Wojennej. W lipcu 1984 roku rozpoczął naukę jako podchorąży w Wyższej Szkole Marynarki Wojennej w Gdyni, gdzie po czterech latach we wrześniu 1988 roku został powołany do zawodowej służby wojskowej. Po ukończeniu Akademii Marynarki Wojennej został skierowany do pracy w 11. dywizjonie ścigaczy 9. Flotylli Obrony Wybrzeża stacjonującej na Helu. W maju 1995 roku po pięciu latach pracy zakończył służbę na jednostkach pływających i rozpoczął pracę w Akademii Marynarki Wojennej na stanowisku asystenta w Zakładzie Taktyki i Sztuki Operacyjnej w Instytucie Dowódczo-Sztabowym. Komandor Ligęza brał udział w projektach badawczych związanych głównie z Marynarką Wojenną oraz gospodarką morską, zarówno jako kierownik, jak i wykonawca. Za działalność organizatorską oraz dokonania naukowe był wielokrotnie wyróżniany wieloma nagrodami rektora AMW, a w 2009 roku został przez niego uhonorowany tytułem „Nauczyciela Roku”. Czytaj więcej…

2020-09-23

Masakry więzienne NKWD w 1941 roku – masowe zbrodnie komunistyczne popełnione przez funkcjonariuszy NKWD, NKGB i innych sowieckich formacji po rozpoczęciu niemieckiej inwazji na ZSRR w czerwcu 1941 roku. Ich ofiarą padli więźniowie polityczni przetrzymywani na okupowanych przez ZSRR terenach Polski, Litwy, Łotwy, Estonii i Besarabii, a także na terytorium ZSRR w granicach sprzed 17 września 1939 roku. 24 czerwca 1941 roku ludowy komisarz spraw wewnętrznych Ławrientij Beria wydał rozkaz rozstrzelania wszystkich więźniów politycznych przetrzymywanych w zachodnich obwodach ZSRR, których ewakuacja w głąb kraju była niemożliwa. W ślad za tym rozkazem przystąpiono do masowej likwidacji osadzonych. Odbywała się ona w więzieniach, aresztach i obozach, a także na szlakach ewakuacyjnych. Masakry, których apogeum przypadło na miesiące letnie 1941 roku, spowodowały prawdopodobnie kilkadziesiąt tysięcy ofiar, z czego około 20–30 tysięcy zamordowano na Kresach Wschodnich II Rzeczypospolitej. W większości wypadków winą za zbrodnie NKWD obarczono Żydów, których zgodnie ze stereotypem „żydokomuny” powszechnie utożsamiano z systemem sowieckim i stosowaną przezeń polityką terroru. Czytaj więcej…

2020-09-24

Anzu – rodzaj wymarłego dinozaura, teropoda z grupy celurozaurów oraz owiraptorozaurów, a także rodziny cenagnatów. Został opisany w 2014 roku przez zespół Matthew C. Lamanny na podstawie trzech szkieletów. Znaleziono je w USA, na terenie Dakoty Północnej i Dakoty Południowej, w skałach formacji Hell Creek. Datuje się je na górny mastrycht. Czyni go to najmłodszym przedstawicielem owiraptorozaurów. Nazwę rodzajową nadano mu na pamiątkę ptaka Anzu, upierzonego demona z mitologii mezopotamskiej, z którym skojarzył się badaczom ten duży, upierzony celurozaur. Wyróżniono pojedynczy gatunek Anzu wyliei, co czyni ten rodzaj monotypowym. Epitet gatunkowy honoruje Wylie'ego J. Tuttle'a, wnuka państwa Fosterów i nadany został w uznaniu ich wkładu w pomoc udzieloną Carnegie Museum of Natural History. Analiza filogenetyczna ulokowała go blisko Caenagnathus collinsi. Osiągał duże jak na przedstawiciela swej rodziny rozmiary ciała. Zamieszkiwał prawdopodobnie równiny zalewowe, pożywiając się zróżnicowanym pokarmem, w skład którego mogły wchodzić zarówno rośliny, jak i niewielkie zwierzęta, a być może również jaja. Czytaj więcej…

2020-09-25

Lucjusz Cyncjusz Alimentus – rzymski polityk i historyk, uczestnik II wojny punickiej. Był drugim po Kwintuszu Fabiuszu Piktorze historykiem rzymskim, zalicza się go do grupy annalistów starszych. Napisał po grecku dzieło poświęcone dziejom Miasta Wilczycy od jego założenia po czasy sobie współczesne, w układzie rocznikarskim. Nie wiadomo jaki nosiło tytuł. Całość pracy zaginęła, zachowało się zaledwie kilka fragmentów. Ich niewielka liczba uniemożliwia próbę jej zrekonstruowania czy oceny różnic względem pracy poprzednika. Na podstawie zachowanych fragmentów można przypuszczać, iż narracja jego dzieła była urozmaicona, Cyncjusz Alimentus przytaczał legendy, a wypowiedzi starał się komponować w sposób dramatyczny. Przypisywano mu również kilka łacińskich prac antykwarycznych, traktujących o dawnym prawie i instytucjach publicznych w Rzymie, lecz ich prawdziwym autorem był niejaki Lucjusz Cyncjusz, żyjący najpewniej w I wieku p.n.e. Czytaj więcej…

2020-09-26

SM UC-40 – niemiecki podwodny stawiacz min z okresu I wojny światowej, jedna z 64 zbudowanych jednostek typu UC II. Zwodowany 5 września 1916 roku w stoczni Vulcan w Hamburgu, został przyjęty do służby w Kaiserliche Marine 1 października 1916 roku. W czasie służby operacyjnej w składzie 1. Flotylli U-Bootów Hochseeflotte oraz Flotylli Flandria okręt odbył 17 patroli bojowych, podczas których zatopił 30 statków o łącznej pojemności 42 847 BRT. Spowodował także uszkodzenia siedmiu statków o łącznej pojemności 25 876 BRT i jednego niszczyciela o wyporności 1300 ton. Po zawieszeniu broni w 1918 roku, UC-40 został przekazany Wielkiej Brytanii w ramach reparacji wojennych. Zatonął jednak w drodze na Wyspy Brytyjskie 21 lutego 1919 roku. W katastrofie zginął jeden marynarz, nieznana jest liczba uratowanych. Czytaj więcej…

2020-09-27

Kodeks 0252 – grecki kodeks uncjalny Nowego Testamentu na pergaminie, datowany metodą paleograficzną na V wiek. Rękopis zachował się we fragmentarycznym stanie, jego tekst był dwukrotnie rekonstruowany. Tekst rękopisu jest wykorzystywany we współczesnych wydaniach greckiego Nowego Testamentu. Tekst reprezentuje mieszaną tradycję tekstualną, z dużą ilością elementu bizantyjskiego. Kurt Aland zaklasyfikował tekst rękopisu do kategorii III. Tekst fragmentu jest pokrewny dla typu reprezentowanego przez Kodeks Synajski i Watykański. Fragment opisany został z paleograficznego oraz tekstualnego punktu widzenia przez Ramóna Roca-Puiga w 1964 roku, który ponadto sporządził pierwszą rekonstrukcję tekstu. Od 2014 roku, rękopis jest przechowywany w bibliotece Opactwa Matki Bożej w Montserrat. Czytaj więcej…

2020-09-28

Miszna (od hebr. ‏שנה‎ szana „powtarzać”, „różnić się”, „być odmiennym”) – w judaizmie uporządkowany zbiór tekstów ustnego prawa uzupełniający Torę. Według wierzeń judaizmu stanowi ustną, niespisaną część prawa nadanego przez Boga na Synaju, tzw. Torę ustną. Jest świętym tekstem judaizmu i jest traktowana na równi z Tanach (Biblią hebrajską). Zbiór był przekazywany ustnie z pokolenia na pokolenie, a powiększał się w III wieku p.n.e. – II wieku n.e. w wyniku systematycznego uzupełniania komentarzy przez tannaitów, żydowskich nauczycieli prawa ustnego. Miszna została spisana dopiero w II–III w. Prace redakcyjne zapoczątkował rabin Akiba ben Josef, a kształt ostatecznej redakcji tekstu nadał Juda ha-Nasi. Miszna składa się z 6 porządków (hebr.: sedarim), które dzielą się na 63 traktaty, te zaś na rozdziały i lekcje. Miszna jest częścią Talmudu i zawiera podstawowe reguły postępowania i normy prawne judaizmu. Opinie wyrażane przez rabinów mają niższy autorytet niż prawa biblijne. Czytaj więcej…

2020-09-29

Krzysztof Ligęza (ur. 29 września 1965 w Gdyni) – doktor habilitowany w specjalności nauk o bezpieczeństwie, żołnierz rezerwy Marynarki Wojennej, były dowódca okrętów: ORP „Zwrotny” oraz ORP „Czujny” oraz grupy jednostek pływających, dyrektor Instytutu Operacji Morskich Akademii Marynarki Wojennej. W lipcu 1984 roku rozpoczął naukę jako podchorąży w Wyższej Szkole Marynarki Wojennej w Gdyni, gdzie po czterech latach we wrześniu 1988 roku został powołany do zawodowej służby wojskowej. Po ukończeniu Akademii Marynarki Wojennej został skierowany do pracy w 11. dywizjonie ścigaczy 9. Flotylli Obrony Wybrzeża stacjonującej na Helu. W maju 1995 roku po pięciu latach pracy zakończył służbę na jednostkach pływających i rozpoczął pracę w Akademii Marynarki Wojennej na stanowisku asystenta w Zakładzie Taktyki i Sztuki Operacyjnej w Instytucie Dowódczo-Sztabowym. Komandor Ligęza brał udział w projektach badawczych związanych głównie z Marynarką Wojenną oraz gospodarką morską, zarówno jako kierownik, jak i wykonawca. Za działalność organizatorską oraz dokonania naukowe był wielokrotnie wyróżniany wieloma nagrodami rektora AMW, a w 2009 roku został przez niego uhonorowany tytułem „Nauczyciela Roku”. Czytaj więcej…

2020-09-30

Masakry więzienne NKWD w 1941 roku – masowe zbrodnie komunistyczne popełnione przez funkcjonariuszy NKWD, NKGB i innych sowieckich formacji po rozpoczęciu niemieckiej inwazji na ZSRR w czerwcu 1941 roku. Ich ofiarą padli więźniowie polityczni przetrzymywani na okupowanych przez ZSRR terenach Polski, Litwy, Łotwy, Estonii i Besarabii, a także na terytorium ZSRR w granicach sprzed 17 września 1939 roku. 24 czerwca 1941 roku ludowy komisarz spraw wewnętrznych Ławrientij Beria wydał rozkaz rozstrzelania wszystkich więźniów politycznych przetrzymywanych w zachodnich obwodach ZSRR, których ewakuacja w głąb kraju była niemożliwa. W ślad za tym rozkazem przystąpiono do masowej likwidacji osadzonych. Odbywała się ona w więzieniach, aresztach i obozach, a także na szlakach ewakuacyjnych. Masakry, których apogeum przypadło na miesiące letnie 1941 roku, spowodowały prawdopodobnie kilkadziesiąt tysięcy ofiar, z czego około 20–30 tysięcy zamordowano na Kresach Wschodnich II Rzeczypospolitej. W większości wypadków winą za zbrodnie NKWD obarczono Żydów, których zgodnie ze stereotypem „żydokomuny” powszechnie utożsamiano z systemem sowieckim i stosowaną przezeń polityką terroru. Czytaj więcej…