Formacja Hell Creek

Hell Creek – formacja skalna datowana na przełom kredy i paleocenu (od późnego mastrychtu do wczesnego danu, 68–65 mln lat temu), rozciągająca się na pograniczu stanów Montana, Wyoming, Dakota Północna i Dakota Południowa w Stanach Zjednoczonych. W wielu miejscach osiąga ponad 100 m miąższości, z czego ostatnie kilka metrów należy już do kenozoiku. Próbki pobrane z warstw na granicy mastrychtu i danu wykazują obecność irydu oraz kryształów przeobrażonego kwarcu, dowodzącą kolizji z Ziemią meteorytu bądź komety, około 65,5 mln lat temu. Jest to jedyne stanowisko z zaznaczoną granicą pomiędzy erami mezozoiczną i kenozoiczną, w którym występują skamieniałości dinozaurów^[1].

Nazwa formacji pochodzi od potoku płynącego obok miasteczka Jordan w stanie Montana - Hell Creek (Piekielny Potok).

Formacja Hell Creek składa się z iłowców, mułowców i piaskowców, będących osadami rzecznymi i brakicznymi deponowanymi w korytach rzecznych, deltach i na bagnach.

Największą kolekcję skamieniałości z formacji Hell Creek posiada Museum of the Rockies w Bozeman, stanie Montana, w hrabstwie Gallatin.

Poniżej zalega górnokredowa formacja Fox Hills (ang. Fox Hills Formation).

Skamieniałości

Przykłady rodzajów i gatunków zwierząt i roślin, których skamieniałości odnaleziono w Hell Creek:

Teropody (w tym ptaki)

Teropody z formacji Hell Creek
Takson	Obecność	Opis	Ilustracje
Rodzaj: Acheroraptor^[2] Acheroraptor temertyorum		Przedstawiciel rodziny Dromaeosauridae i podrodziny Velociraptorinae.	Acheroraptor Anzu Dakotaraptor Nanotyrannus Tyrannosaurus
Rodzaj: Anzu^[3] Anzu wyliei		Duży przedstawiciel Caenagnathidae. Jeden z okazów zaliczanych do tego gatunku we wcześniejszych publikacjach klasyfikowano jako przedstawiciela rodzaju Chirostenotes o niepewnej przynależności gatunkowej^[4].
Rodzaj: Avisaurus Avisaurus archibaldi		Ptak, przedstawiciel podgromady Enantiornithes.
Rodzaj: Brodavis^[5] B. baileyi		Ptak z grupy Hesperornithes.
Rodzaj: Dakotaraptor^[6] D. steini		Duży przedstawiciel Dromaeosauridae.
Rodzaj: Elmisaurus Elmisaurus elegans		Owiraptorozaur, być może gatunek chirostenota. Znaleziony również w Judith River Formation.
Rodzaj: Eoneophron Eoneophron infernalis		Cenagnat
Rodzaj: Nanotyrannus Nanotyrannus lancensis		Niewielki tyranozauryd, być może synonim rodzaju Tyrannosaurus.
Rodzaj: Ornithomimus Ornithomimus sp.		Ornitomimid.
Rodzaj: Paronychodon Paronychodon lacustris		Pospolity celurozaur, prawdopodobnie dromeozauryd. Znaleziony również w formacjach Fruitland, Judith River, Lance oraz Laramie.
Rodzaj: Richardoestesia Richardoestesia gilmorei		Pospolity celurozaur, być może synonim Paronychodon. Znaleziony również w formacjach Aguja, Judith River, Lance, Oldman i Scollard.
Rodzaj: Struthiomimus Struthiomimus sedens		Duży ornitomimid^[7].
Rodzaj: Troodon Troodon sp.		Troodontyd.
Rodzaj: Tyrannosaurus Tyrannosaurus rex		Tyranozauryd, znany ze skamieniałości kilku osobników, w tym młodocianego, nazwanego „Jane”. Znaleziony również w formacjach Denver, Frenchman, Hill Creek South, Javelina, Kirtland, Lance, McRae, North Horn, Scollard i Willow Creek.

Dinozaury ptasiomiedniczne

Dinozaury ptasiomiedniczne z formacji Hell Creek
Takson	Obecność	Opis	Ilustracje
Rodzaj: Anatotitan Anatotitan copei		Dinozaur kaczodzioby.	Ankylosaurus Edmontosaurus Triceratops
Rodzaj: Ankylosaurus Ankylosaurus magniventris		Ankylozaur. Znaleziony również w formacjach Lance i Scollard.
Rodzaj: Bugenasaura Bugenasaura infernalis		Niewielki ornitopod.
Rodzaj: Dracorex Dracorex hogwartsia		Pachycefalozaur, być może synonim Pachycephalosaurus.
Rodzaj: Edmontonia Edmontonia sp.		Nodozauryd.
Rodzaj: Edmontosaurus Edmontosaurus annectens Edmontosaurus regalis	Bardzo pospolity. Bardzo pospolity.	Hadrozaur. Znaleziony również w formacjach Denver, Frenchman, Lance, Laramie i Scollard. Hadrozaur, bardzo pospolity. Znaleziony także w formacjach Kanionu Horseshoe, Lance, Laramie, Scollard oraz St Mary River.
Rodzina: Leptoceratopsidae cf. Leptoceratops sp.		Prymitywny ceratops.
Rodzaj: Pachycephalosaurus Pachycephalosaurus wyomingensis		Pachycefalozaur. Znaleziony również w formacjach Judith River i Lance.
Rodzaj: Parasaurolophus Parasaurolophus walkeri		Lambeozauryn. Znaleziony także w formacji Dinosaur Park.
Rodzaj: Sphaerotholus Sphaerotholus bucholtzae		Pachycefalozaur, być może synonim Prenocephale.
Rodzaj: Stygimoloch Stygimoloch spinifer		Pachycefalozaur, być może synonim Pachycephalosaurus. Znaleziony także w formacji Lance.
Rodzaj: Thescelosaurus Thescelosaurus neglectus		Niewielki ornitopod. Znaleziony również w formacjach Frenchman, Lance, Laramie i Scollard.
Rodzaj: Torosaurus Torosaurus latus		Ceratops. Znaleziony również w formacjach Frenchman, Javelina, Kirtland, Lance i North Horn.
Rodzaj: Triceratops Triceratops horridus Triceratops prorsus	Bardzo pospolity.	Ceratops, bardzo pospolity. Znaleziony także w formacjach Evanston, Frenchman, Kirtland, Lance, Laramie i Scollard. Ceratops, być może synonim Triceratops horridus, bardzo pospolity. Znaleziony także w formacjach Frenchman i Lance.

Rośliny

Rośliny z formacji Hell Creek
Takson	Obecność	Opis	Ilustracje
Rodzaj: Metasequoia Metasequoia sp.		Z Hell Creek znane są szyszki z nasionami metasekwoi.
Rodzaj: Cobbania Cobbania corrugata		Prehistoryczny gatunek rośliny, przypisanej pierwotnie do rodzaju Pistia.
Rodzaj: Araukaria Araucaria araucana

Pterozaury

Pterozaury z formacji Hell Creek
Takson	Obecność	Opis	Ilustracje
Rodzina: Azhdarchidae cf. Quetzalcoatlus sp.		Pojedynczy kręg szyjny azdarchida przypisywany jest kecalkoatlowi^[8].	Quetzalcoatlus

Przypisy

↑ Śmierć dynastii. W: Tim Haines: Wędrówki z dinozaurami. Warszawa: MUZA SA, 2000, s. 277. ISBN 83-7200-579-6.
↑ David C. Evans, Derek W. Larson i Philip J. Currie. A new dromaeosaurid (Dinosauria: Theropoda) with Asian affinities from the latest Cretaceous of North America. „Naturwissenschaften”. 100 (11), s. 1041–1049, 2013. DOI: 10.1007/s00114-013-1107-5. (ang.).
↑ Matthew C. Lamanna, Hans-Dieter Sues, Emma R. Schachner i Tyler R. Lyson. A New Large-Bodied Oviraptorosaurian Theropod Dinosaur from the Latest Cretaceous of Western North America. „PLoS ONE”. 9 (3), s. e92022, 2014. DOI: 10.1371/journal.pone.0092022. (ang.).
↑ Philip J. Currie, Stephen J. Godfrey i Lew Nessow. New caenagnathid (Dinosauria: Theropoda) specimens from the Upper Cretaceous of North America and Asia. „Canadian Journal of Earth Sciences”. 30 (10), s. 2255–2272, 1993. DOI: 10.1139/e93-196. (ang.).
↑ Larry D. Martin, Jewgienij Kuroczkin i Tim T. Tokaryk. A new evolutionary lineage of diving birds from the Late Cretaceous of North America and Asia. „Palaeoworld”. 21 (1), s. 59–63, 2012. DOI: 10.1016/j.palwor.2012.02.005. (ang.).
↑ Robert A. DePalma, David A. Burnham, Larry D. Martin, Peter L. Larson i Robert T. Bakker. The first giant raptor (Theropoda: Dromaeosauridae) from the Hell Creek Formation. „Paleontological Contributions”. 14, s. 1–16, 2015. (ang.).
↑ N. Longrich. A new, large ornithomimid from the Cretaceous Dinosaur Park Formation of Alberta, Canada: Implications for the study of dissociated dinosaur remains. „Palaeontology”. 54 (1), s. 983–996, 2008. (ang.).
↑ M. D. Henderson, J. E. Peterson. An azhdarchid pterosaur cervical vertebra from the Hell Creek Formation (Maastrichtian) of southeastern Montana. „Journal of Vertebrate Paleontology”. 26 (1), s. 192–195, 2006. (ang.).

Linki zewnętrzne

Fauna formacji Hell Creek. dinosauria.com. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-05-03)]. (ang.)

[Haines-1] Śmierć dynastii. W: Tim Haines: Wędrówki z dinozaurami. Warszawa: MUZA SA, 2000, s. 277. ISBN 83-7200-579-6.

[Acheroraptor-2] David C. Evans, Derek W. Larson i Philip J. Currie. A new dromaeosaurid (Dinosauria: Theropoda) with Asian affinities from the latest Cretaceous of North America. „Naturwissenschaften”. 100 (11), s. 1041–1049, 2013. DOI: 10.1007/s00114-013-1107-5. (ang.).

[3] Matthew C. Lamanna, Hans-Dieter Sues, Emma R. Schachner i Tyler R. Lyson. A New Large-Bodied Oviraptorosaurian Theropod Dinosaur from the Latest Cretaceous of Western North America. „PLoS ONE”. 9 (3), s. e92022, 2014. DOI: 10.1371/journal.pone.0092022. (ang.).

[4] Philip J. Currie, Stephen J. Godfrey i Lew Nessow. New caenagnathid (Dinosauria: Theropoda) specimens from the Upper Cretaceous of North America and Asia. „Canadian Journal of Earth Sciences”. 30 (10), s. 2255–2272, 1993. DOI: 10.1139/e93-196. (ang.).

[5] Larry D. Martin, Jewgienij Kuroczkin i Tim T. Tokaryk. A new evolutionary lineage of diving birds from the Late Cretaceous of North America and Asia. „Palaeoworld”. 21 (1), s. 59–63, 2012. DOI: 10.1016/j.palwor.2012.02.005. (ang.).

[6] Robert A. DePalma, David A. Burnham, Larry D. Martin, Peter L. Larson i Robert T. Bakker. The first giant raptor (Theropoda: Dromaeosauridae) from the Hell Creek Formation. „Paleontological Contributions”. 14, s. 1–16, 2015. (ang.).

[longrich2008-7] N. Longrich. A new, large ornithomimid from the Cretaceous Dinosaur Park Formation of Alberta, Canada: Implications for the study of dissociated dinosaur remains. „Palaeontology”. 54 (1), s. 983–996, 2008. (ang.).

[henderson&peterson2006-8] M. D. Henderson, J. E. Peterson. An azhdarchid pterosaur cervical vertebra from the Hell Creek Formation (Maastrichtian) of southeastern Montana. „Journal of Vertebrate Paleontology”. 26 (1), s. 192–195, 2006. (ang.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]