Wikipedia:Artykuły na medal/Czerwiec 2008

zajawka

Zamieszki na Heysel – określenie wydarzeń, które miały miejsce 29 maja 1985, na brukselskim stadionie Heysel. Przed finałowym meczem Pucharu Europy pomiędzy Juventusem Turyn a Liverpoolem F.C. doszło do starć między angielskimi i włoskimi kibicami, w wyniku których śmierć poniosło 39 osób. Zamieszki zaczęły się około godziny 19. Fani Liverpoolu bez problemu przedarli się przez małe ogrodzenie i zaatakowali kibiców Juventusu. Włoscy kibice zaczęli uciekać, tratując się nawzajem. Część osób została przygnieciona trzymetrową ścianą, która zawaliła się pod naporem tłumu. Mimo to mecz rozegrano, a Juventus – z Michelem Platinim i Zbigniewem Bońkiem w składzie – wygrał z Liverpoolem 1:0 zdobywając po raz pierwszy Puchar Europy.

zajawka

Fundacja dobrowska, zwana także Dobrowszczyzną, była anonimowym lub nieudokumentowanym nadaniem części prywatnych dóbr ziemskich w Wielkopolsce na rzecz zakonu cystersów i jego misji ewangelizacyjnej wśród pogańskich Prusów. Nazwa fundacji pochodzi od wsi Dobrów w województwie wielkopolskim. Zespół dóbr obejmował obok Dobrowa także kilka innych wsi: Leszno, Rzuchów, Szadów i Kwiatków. Fundację najczęściej wiąże się z postacią domniemanego arcybiskupa gnieźnieńskiego, błogosławionego Bogumiła. Zdaniem części badaczy ten arcybiskup miał pochodzić z rycerskiego rodu Leszczyców, być dobroczyńcą zakonu cystersów i zasiadać na stolicy gnieźnieńskiej w latach 1187–1199, a następnie wybudować w Dobrowie erem, gdzie rzekomo zamieszkiwał przez pięć lat jako pustelnik.

zajawka

Niszczyciele typu Tribal – seria brytyjskich okrętów z okresu II wojny światowej, składająca się z 27 jednostek – 16 zbudowanych dla Royal Navy, 8 dla marynarki kanadyjskiej i 3 dla australijskiej. Określane też były od pierwszego okrętu jako typ Afridi. Były jednymi z najsilniej uzbrojonych okrętów w swojej klasie; klasyfikuje się je także jako wielkie niszczyciele. Nazwę Tribal nosił ponadto wcześniejszy typ niszczycieli z okresu I wojny światowej. Przed wojną, brytyjskie Tribale tworzyły dwie flotylle niszczycieli w składzie po 8 okrętów. Po przystąpieniu Wielkiej Brytanii do II wojny światowej, 4. Flotylla została przerzucona do Floty Metropolii i wszystkie okręty patrolowały na Atlantyku i Morzu Północnym, biorąc udział w blokadzie Niemiec i eskorcie konwojów pomiędzy Wielką Brytanią a Norwegią.

zajawka

Peter Ebdon (ur. 27 sierpnia 1970 w Kettering w Northamptonshire, Wielka Brytania), snookerzysta angielski, mistrz świata 2002. Numer 7 (sezon 2006/2007) na światowej liście rankingowej. Znany z powolnej, dokładnej gry oraz preferowania defensywnego stylu gry. W gronie zawodowych graczy od roku 1991. Zwycięzca 7 turniejów rankingowych oraz trzech nierankingowych. Zdobywca dwóch turniejowych breaków maksymalnych. Obecnie mieszka wraz z rodziną w Dubaju.

zajawka

Eldfell – wulkan stożkowy o wysokości 279 metrów, zlokalizowany na islandzkiej wyspie Heimaey w leżącym u południowych wybrzeży kraju archipelagu Vestmannaeyjar. Powstał 23 stycznia 1973 nieopodal miejscowości Heimaey w wyniku niespodziewanej erupcji. Nazwa wulkanu oznacza w języku islandzkim Ognistą Górę. Wybuch spowodował poważny kryzys na wyspie, nieomal doprowadzając do jej całkowitej ewakuacji. Pokrywający wyspę popiół wulkaniczny zniszczył wiele domów, a potok lawy zagroził odcięciem portu rybackiego, będącego głównym źródłem dochodu zajmujących się rybołówstwem mieszkańców. W wyniku natychmiastowych działań, polegających na chłodzeniu lawy pompowaną z morza wodą, udało się zapobiec zablokowaniu zatoki portowej.

zajawka

Królewski Alkazar w Madrycie (hiszp. Real Alcázar de Madrid), zwany również Starym Alkazarem (El viejo Alcázar) – nieistniejący obecnie kompleks pałacowy w centrum Madrytu, oficjalna siedziba królewska i administracyjne centrum Imperium hiszpańskiego od czasów panowania Karola I do 24 grudnia 1734 r., kiedy to budowla spłonęła w wyniku pożaru. Obecnie na miejscu Alkazaru wznosi się Pałac Królewski w Madrycie. Budowla ma duże znaczenie dla historii sztuki, gdyż obrazy nabywane w różnych krajach i zamawiane u różnych artystów do jej przyozdobienia należą do najwybitniejszych.

zajawka

Dysonans poznawczy to stan nieprzyjemnego napięcia psychicznego, pojawiający się wtedy, gdy dana osoba posiada jednocześnie dwa elementy poznawcze (np. myśli lub sądy), które są niezgodne ze sobą. Dysonans może pojawić się także wtedy, gdy zachowania nie są zgodne z postawami. Stan dysonansu wywołuje napięcie motywacyjne i związane z nim zabiegi, mające na celu zredukowanie lub złagodzenie napięcia. Teoria dysonansu poznawczego stworzona została w pierwotnej wersji przez Leona Festingera w 1957. Rozwijana dalej między innymi przez Andrzeja Malewskiego, Jacka Brehma, uczniów Festingera Elliota Aronsona, Merrilla Carlsmitha i in.

zajawka

Regaty o Puchar Ameryki (ang. America’s Cup) – międzynarodowe regaty żeglarskie jachtów pełnomorskich, rozgrywane od 1851 r. Historię regat zapoczątkowało zwycięstwo amerykańskiego jachtu America podczas regat wokół wyspy Wight rozegranych 22 sierpnia 1851. Jedyną nagrodą w regatach jest przechodni puchar – ważący około 3 kg srebrny dzbanek ufundowany przez Royal Yacht Squadron w 1851 roku, który kosztował wówczas 100 gwinei. Pierwsze regaty, w których próbowano odebrać ten puchar miały miejsce w 1870 roku. Sam puchar nazywany bywa niekiedy Świętym Graalem lub żartobliwie Starym Dzbankiem (ang. Auld Mug).

zajawka

McDonnell Douglas F-4 Phantom II – dwumiejscowy, naddźwiękowy samolot myśliwsko-bombowy dalekiego zasięgu zdolny do działania w każdych warunkach pogodowych. Został opracowany na zamówienie Marynarki Wojennej Stanów Zjednoczonych przez wytwórnię McDonnell Douglas. Phantomy były wykorzystywane przez amerykańskie siły zbrojne od 1960 do 1996 roku służąc jako podstawowy myśliwiec przewagi powietrznej i główny samolot myśliwsko-bombowy dla USAF, US Navy i korpusu Marines podczas wojny wietnamskiej. W 2001 roku nadal pozostawało w służbie 11 państw ponad 1000 maszyn tego typu.

zajawka

Historia Żydów w powiecie tureckim rozpoczęła się ok. XVIII wieku. Rozkwit kultury żydowskiej w mieście nastąpił w II poł. XIX wieku. Żydzi w znacznym stopniu przyczynili się do rozwoju przemysłu tkackiego w mieście. Oprócz Turku ludność żydowska mieszkała głównie w pozostałych miastach powiatu tureckiego: w Dobrej, Tuliszkowie, Władysławowie i Uniejowie. Zagłada ludności żydowskiej powiatu tureckiego nastąpiła w czasie II wojny światowej. Wtedy w Turku i w Dobrej zorganizowano getta żydowskie, z których Żydzi zostali przeniesieni do getta wiejskiego w Czachulcu. Żydów wymordowano w obozie zagłady Kulmhof w Chełmnie nad Nerem.

zajawka

Abbey Theatre – teatr w Dublinie, działający od 27 grudnia 1904 do czasów obecnych, z przerwą spowodowaną pożarem oryginalnego budynku w 1951 roku. The Abbey był pierwszym dotowanym ze środków publicznych teatrem w anglojęzycznym świecie; od 1925 roku był subsydiowany przez Wolne Państwo Irlandzkie. Początkowo był silnie związany ze środowiskiem Irlandzkiego Odrodzenia, którego wielu przedstawicieli było zaangażowanych w powstanie i w rozwój tej instytucji. Co więcej, przez liczne podróże zagraniczne i wystawianie sztuk poza granicami kraju, szczególnie w Ameryce Północnej, stał się ważną atrakcją turystyczną, ze względu na swoją wysoką rozpoznawalność.

zajawka

Choroba Hirschsprunga – rzadkie, wrodzone schorzenie unerwienia jelita, uwarunkowane genetycznie, o wieloczynnikowym, zarówno dominującym, jak i recesywnym sposobie dziedziczenia i zmiennej ekspresji. Jego istotą jest brak śródściennych zwojów nerwowych w dystalnym odcinku jelita grubego, rzadziej odcinek bezzwojowy jest dłuższy. Objawy choroby są zmienne; w obrazie klinicznym dominują zaparcia. Choroba Hirschsprunga jest najczęstszą przyczyną niedrożności przewodu pokarmowego u noworodków. Od przedstawienia przez Haralda Hirschsprunga pierwszego opisu choroby w 1888 roku wysunięto kilka hipotez dotyczących patogenezy choroby, a w ostatnich latach zaczęto poznawać jej złożone podłoże molekularne.

zajawka

Montmorency – miasto i gmina we Francji, w regionie Île-de-France, stolica kantonu w departamencie Val-d’Oise. Montmorency liczy około 21 000 mieszkańców. Montmorency stała się w XVII wieku znaną miejscowością wypoczynkową, która przyciągała wiele sławnych postaci. Pobyt Jana Jakuba Rousseau od kwietnia 1756 do czerwca 1762 na długi czas naznaczył miasto i uczynił je celem pielgrzymek. Po upadku powstania listopadowego w 1830, wielu znanych Polaków zamieszkało w Montmorency. Na miejscowym cmentarzu zostali pochowani: Adam Mickiewicz, Julian Ursyn Niemcewicz, Cyprian Kamil Norwid, Klaudyna Potocka.

zajawka

Carl Barks (ur. 27 marca 1901 w Merrill, Oregon, zm. 25 sierpnia 2000 w Grants Pass, Oregon) – amerykański scenarzysta, grafik i animator, autor disnejowskich komiksów z „kaczymi” bohaterami, twórca takich postaci jak Sknerus McKwacz, Bracia Be, Diodak czy Goguś Kwabotyn, „założyciel” miasta Kaczogród oraz organizacji Młodych Skautów. Will Eisner określił go mianem „Hansa Christiana Andersena komiksów”. Carl Barks stworzył ok. 1500 prac z udziałem swoich „kaczych” bohaterów, na jego komiksach wychowali się właściwie wszyscy liczący się dziś disnejowscy rysownicy. W szczytowym okresie komiksów Disneya w USA, w latach 40. i 50. XX wieku, Barks wyznaczył obowiązujący przez wiele lat kanon tworzenia rysunków.

zajawka

Associazione Sportiva Roma – włoski klub piłkarski ze stolicy kraju, Rzymu, obecnie występujący w rozgrywkach Serie A. Założony w 1927 roku, od tego czasu niemal nieprzerwanie występuje w pierwszej lidze Włoch, a sezon 2007/2008 jest 56. z rzędu w najwyższej klasie rozgrywkowej. W swojej historii AS Roma trzykrotnie zdobywała mistrzostwa Włoch, dziewięciokrotnie Puchar Włoch, a także jeden raz Puchar Miast Targowych. Jeden raz klub ten wystąpił w finale Pucharze Europy. Domowe mecze rozgrywane są na, mogącym pomieścić ponad 83 tysiące widzów, stadionie Stadio Olimpico.

zajawka

Katastrofa B-52 w bazie Fairchild wydarzyła się 24 czerwca 1994 roku. W zderzeniu z ziemią należącego do USAF bombowca strategicznego B-52H zginęła cała 4 osobowa załoga wykonująca lot treningowy. Podczas feralnego lotu pierwszym pilotem maszyny o kodzie wywoławczym Czar 52, stacjonującej w Bazie Sił Powietrznych Fairchild był podpułkownik Bud Holland, który w czasie wykonywania bardzo głębokiego zakrętu przekroczył graniczne parametry lotu doprowadzając do przeciągnięcia i utraty sterowności. Ze względu na bardzo niski pułap wykonywanej ewolucji niemożliwe było odzyskanie panowania nad maszyną i w konsekwencji nastąpiło zderzenie z ziemią. Całe zdarzenie zostało utrwalone na taśmie filmowej i wielokrotnie prezentowane przez środki masowego przekazu.

zajawka

Herb Szydłowca – sięgający epoki średniowiecza symbol miasta oraz gminy Szydłowiec. Dokładna data powstania herbu nie jest znana, a jego obecny wygląd ustanowiony został 14 września 1990 roku, na mocy uchwały Rady Miejskiej w Szydłowcu. Herb Szydłowca przedstawia białe godła z herbów Szreniawa oraz Odrowąż na czerwonym tle, obramowanym złotą bordiurą. Godła herbu miejsko-gminnego umieszczone są w herbie powiatu szydłowieckiego, na fladze i na sztandarze Szydłowca.

zajawka

Ustrój polityczny Finlandii to demokratyczna, republika parlamentarno-gabinetowa, w której modelu rządów można dopatrzyć się semiprezydencjalizmu. Wyrazicielem wielopartyjnego składu politycznego parlamentu jest rząd z premierem na czele, pełniący kierowniczą rolę w państwie (jest on częścią władzy wykonawczej). Parlament fiński jest unikameralny, liczący 200 członków pochodzących z wyborów powszechnych, sprawuje on władzę ustawodawczą. Premiera desygnuje prezydent, wybierany w wyborach powszechnych na kadencję trwającą 6 lat. Prezydent jest głową państwa, Dowódcą Naczelnym sił zbrojnych i prowadzi politykę zagraniczną państwa. Obecnie prezydentem Finlandii jest Tarja Halonen, a premierem Matti Vanhanen. Sądownictwo jest niezależne od egzekutywy i legislatury. Nie ma sądu konstytucyjnego, zgodność ustaw z konstytucją nie może być podważana.

zajawka

Pomnik Poznańskiego Czerwca 1956 (Poznańskie Krzyże) – pomnik na placu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, upamiętniający wydarzenia Poznańskiego Czerwca 56, oraz późniejszych wystąpień w PRL, który stanął 19 czerwca, a został oficjalnie odsłonięty 28 czerwca 1981 roku, w 25. rocznicę wydarzeń czerwcowych. Pomnik składa się z dwóch 21-metrowych stalowych krzyży połączonych razem ze sobą, oraz monumentu z głową orła. Na lewym krzyżu widnieje data 1956, nawiązująca do Poznańskiego Czerwca 56, zaś na prawym umieszczone są daty 1968, 1970, 1976, 1980 i 1981. Po prawej stronie pomnika znajdują się główne hasła protestujących robotników: „O Boga wolność, prawo i chleb.”, oraz podpis „Czerwiec 1956”.

zajawka

Rak przewodów żółciowych – choroba nowotworowa dróg żółciowych, będąca skutkiem nowotworowej transformacji komórek nabłonka przewodów żółciowych. Termin cholangiocarcinoma obejmuje guzy dróg żółciowych zarówno wewnątrz- jak i zewnątrzwątrobowych. Nowotwór występuje w krajach zachodnich z częstością 1-2:100 000. Czynnikami ryzyka tego raka są pierwotne stwardniające zapalenie dróg żółciowych, malformacje wątroby, zarażenie pasożytniczymi przywrami z gatunków Opisthorchis viverrini i Clonorchis sinensis oraz ekspozycja na Thorotrast (ditlenek toru), stosowany niegdyś w diagnostyce radiologicznej. Objawami raka przewodów żółciowych są żółtaczka, utrata wagi, i niekiedy świąd skóry. Rozpoznanie choroby stawiane jest na podstawie badań obrazowych po potwierdzeniu histologicznym.

zajawka

Twierdzenie o nieskończonej liczbie małp stwierdza, że małpa naciskająca losowo klawisze maszyny do pisania przez nieskończenie długi czas, prawie na pewno napisze dowolnie wybrany tekst, taki jak na przykład kompletny dorobek Williama Shakespeare’a. W tym kontekście, „prawie na pewno” należy traktować ściśle z matematycznego punktu widzenia, a „małpa” jest jedynie metaforą dla abstrakcyjnego urządzenia generującego nieskończony losowy ciąg liter. Prawdopodobieństwo napisania przez małpę zadanego tekstu, złożonego z dużej liczby znaków, jak na przykład Hamlet, jest tak małe, że szansa wystąpienia zadanego ciągu znaków nawet w czasie rzędu wieku wszechświata jest znikoma.

zajawka

Constantin Alexander Economo, baron San Serff (ur. 21 sierpnia 1876 w Braile, Rumunia, zm. 21 października 1931 w Wiedniu) – rumuńsko-austriacki neurolog i pionier awiacji. Jako pierwszy opisał śpiączkowe zapalenie mózgu (encephalitis lethargica epidemica) nazywane do dziś zapaleniem mózgu von Economo, dokonał też pionierskich badań nad fizjologią snu i cytoarchitektoniką kory mózgowej. W jego dorobku naukowym znajdują się cztery monografie i około 140 artykułów, które napisał na przestrzeni 33 lat pracy naukowej. Jako pierwszy obywatel Austrii otrzymał międzynarodową licencję pilota.

zajawka

National Hockey League (pol. Narodowa Liga Hokeja) – zawodowa organizacja zrzeszająca 30 drużyn hokejowych z Ameryki Północnej. Drużyny należące do NHL każdego sezonu walczą o Puchar Stanleya. Cechuje ją wysoki poziom gry oraz wysokie zarobki graczy (średnia pensja w sezonie 2000/2001 wyniosła 1 400 000 $). Liga ta została założona w 1917 roku w Montrealu w Kanadzie. Obecnie w NHL większość stanowią zespoły ze Stanów Zjednoczonych, a ponad połowa graczy pochodzi z Kanady. Składa się z dwóch konferencji oraz sześciu dywizji. Obecnie jedynym Polakiem w NHL jest Wojtek Wolski, Kanadyjczyk polskiego pochodzenia.

zajawka

Pizystratydzi – ród rządzący Atenami (z krótkimi przerwami) w latach 561- 510 p.n.e. jako tyrani. Założycielem dynastii był Pizystrat, syn ateńskiego arystokraty Hippokratesa, po kądzieli kuzyn Solona. Tradycja przekazała wspomnienie o czasach Pizystrata jako o epoce wielkiego dobrobytu. Dzięki przyjaznym stosunkom z wieloma poleis attyckie towary docierały w różne miejsca na świecie. Po jego śmierci rządy przejęli jego synowie Hippiasz i Hipparch, którzy sprawowali władzę aż do czasu usunięcia tyranii przez króla Spartan Kleomenesa I w 510.

zajawka

Trzecia szyna – to w kolejnictwie forma zasilania dolnego pociągów elektrycznych. Stanowi ją dodatkowa szyna umieszczona wzdłuż toru kolejowego i znajdująca się pod napięciem. Zazwyczaj używa się jej w szybkich kolejach miejskich prowadzonych we własnych korytarzach, całkowicie lub prawie całkowicie wydzielonych od przestrzeni zewnętrznej. W kolejnictwie przyjęło się, że określenie „trzecia szyna” nie dotyczy szyny prądowej umieszczonej wysoko nad pociągiem. Trzecia szyna w kolejnictwie może też występować w splocie, jako szyna jezdna w torach przeznaczonych dla pociągów o dwóch rozstawach kół.

zajawka

Eksperyment Milgrama – eksperyment psychologiczny, zaprojektowany i przeprowadzony w pierwotnej wersji przez psychologa społecznego Stanleya Milgrama. Eksperyment badał posłuszeństwo wobec autorytetów. Przeprowadzony był w 1961 i 1962 roku. Pierwsze publikacje na jego temat pojawiły się w 1963 roku. W ciągu następnych kilku lat przeprowadzano serie kolejnych doświadczeń opartych o pomysł Milgrama. Pierwszy wariant eksperymentu przeprowadzony został na Uniwersytecie Yale ze studentami, a potem z mężczyznami mieszkającymi w New Haven. Kolejne badania zorganizowane były poza terenem uniwersytetu. W serii kontrolowanych eksperymentów laboratoryjnych przebadał w sumie ok. 1000 przypadkowo zebranych mieszkańców Connecticut oraz studentów Yale.

zajawka

Ryś rudy – drapieżny ssak z rodziny kotowatych. Występuje w Ameryce Północnej, na większości terenów kontynentalnych Stanów Zjednoczonych od południowej Kanady do północnego i środkowego Meksyku. Żyje na terenach zalesionych, a także na półpustyniach, terenach zurbanizowanych i bagnistych. Występuje na większości swego pierwotnego zasięgu występowania. Z szarobrązowym futrem, bokobrodami i czarnymi pędzelkami, ryś rudy jest podobny do innych przedstawicieli rodzaju Lynx. Jest mniejszy od rysia kanadyjskiego i dwa razy większy od kota domowego. Posiada charakterystyczną czarną kratę na przednich łapach oraz krótki ogon z czarnymi, poprzecznymi pręgami. Wyróżnia się dwanaście podgatunków rysia rudego. Choć ryś rudy jest obiektem polowań ludzi, zarówno dla sportu, jak i dla futra, stan jego populacji jest uznawany za dobry.

zajawka

Stary Dwór – wieś sołecka w Polsce położona w województwie lubuskim, w powiecie międzyrzeckim, w gminie Trzciel, na pograniczu Pojezierza Lubuskiego i Bruzdy Zbąszyńskiej. Jest to średniej wielkości wieś o udokumentowanej ponad sześćsetletniej historii, położona w południowej części powiatu międzyrzeckiego w granicach historycznej Wielkopolski. Na jej dzieje miało wpływ położenie na dawnym pograniczu Królestwa Polskiego, Śląska i Brandenburgii.

zajawka

Antonio José Sánchez Mazuecos (ur. 2 stycznia 1995 w gminie Palma del Río) – hiszpański piosenkarz latino, reprezentant Hiszpanii na Konkursie Piosenki Eurowizji dla Dzieci w 2005 roku, piłkarz juniorskiego klubu z Palma del Río, wicemistrz Hiszpanii w piłce nożnej juniorów. W wieku 10 lat, w 2005 roku z piosenką Te traigo flores (Przynoszę ci kwiaty) wystąpił w Konkursie Piosenki Eurowizji dla Dzieci w Hasselt. Występ zakończył na drugim miejscu, przegrywając jedynie z Białorusinką Ksenią Sitnik o trzy punkty. Trzy tygodnie po powrocie z Eurowizji José wydał pierwszą w karierze płytę, Te traigo flores.

zajawka

Wayne Douglas Gretzky (ur. 26 stycznia 1961 w Brantford w Ontario) – były kanadyjski zawodowy hokeista na lodzie, noszący przydomek „The Great One” (Wspaniały), kawaler Orderu Kanady.W wieku 17 lat przeszedł na zawodowstwo poprzez występy w World Hockey Association, które były wprowadzeniem do długiej kariery w NHL. Ustanowił 40 rekordów zdobytych punktów sezonu regularnego, 15 rekordów play-off, 6 rekordów meczu gwiazd NHL, zdobył 4-krotnie Puchar Stanleya z Edmonton Oilers oraz zdobył 9 razy tytuł MVP sezonu i 10 razy Art Ross Memorial Trophy. Jest jedynym jak dotąd zawodnikiem, który kiedykolwiek zdobył ponad 200 punktów w sezonie zasadniczym.