Wikipedia

Ulica Karola Szajnochy we Wrocławiu

ulica we Wrocławiu na Starym Mieście

Ulica Karola Szajnochy (niem. Roßmarkt) – ulica położona we Wrocławiu na Starym Mieście[1][2]. Łączy ulicę Eugeniusza Gepperta z ulicą Psie Budy[a][1][3], placem Bohaterów Getta[3][4] oraz tzw. Zaułkiem Solnym[5]. Ma 146 m długości[1]. Przy ulicy położony jest między innymi zabytkowy budynek dawnej Miejskiej Kasy Oszczędności i Biblioteki Miejskiej pod numerem 7-9, w którym po wojnie mieściła się Biblioteka Uniwersytecka[b][6][7]. Innym cennym zabytkiem tu położonym jest Pałac Wallenberg-Pachaly oraz budynek Starej Giełdy[6][7][8].

ulica Karola Szajnochy
Roßmarkt
Stare Miasto
Ilustracja
Państwo

 Polska

Województwo

 dolnośląskie

Miejscowość

Wrocław

Długość

146 m

Przebieg
ul. Gepperta
ul. Psie Budy
pl. Bohaterów Getta
Zaułek Solny
Położenie na mapie Wrocławia
Mapa konturowa Wrocławia, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „ulica Karola Szajnochy”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum po lewej na dole znajduje się punkt z opisem „ulica Karola Szajnochy”
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego
Mapa konturowa województwa dolnośląskiego, po prawej znajduje się punkt z opisem „ulica Karola Szajnochy”
51°06′31,391″N 17°01′42,877″E/51,108720 17,028577
Multimedia w Wikimedia Commons
Widok w kierunku wschodnim
Plac, biblioteka i trasa W-Z, w tle koniec ulicy i dalej Zaułek Solny
Ul. K. Szajnochy równoległa do Trasy W-Z
Przebieg
początek ul. Gepperta
początek przed budynkiem Starej Giełdy
Numery 4-5
Koniec ulicy, dalej ul. Psie Budy
Niezabudowana posesja pod nr 6, obecnie ukształtowana w formie tarasu przy Zauku Solnym

Historia

edytuj

Pierwotnie na północ od dzisiejszej ulicy przebiegał mur obronny, a na południe od niej znajdowało się ujściowe koryto Oławy, tzw. Czarna Oława stanowiąca fosę wewnętrzną[9][10][11][12][13][14]. Tu zaś znajdował się targ koński połączony z placem Solnym tzw. Furtą Solną. Już w 1291 powstał w rejonie dzisiejszego placu Bohaterów Getta zbudowano Młyn Siedmiu Kół, który przetrwał do 1813/1814 r.[9][10][11][12][13][14][15][16][17]. Natomiast we wschodnim krańcu przebiegała droga łącząca plac Solny z targiem i dalej przez most z południem. Współcześnie jest to ulica Eugeniusza Gepperta[17]. Przy ulicy znajdowały się prowizoryczne stragany i budy targowe. Pierwsze sześć domów przy ulicy powstało przed 1477 r. Od 1552 r. nakazano przeniesienie tu z Rynku handlu drobiem[18]. W końcu XIV wieku z placu tego wyodrębniła się ulica Psie Budy, stanowiąc przedłużenie ulicy Karola Szajnochy. Ówcześnie też pojawiła się zabudowa w pierzei północnej biegnąca wzdłuż muru. Później zabudowa ta uległa przekształceniom, a jej charakter przybrał formę oficyn dla nieruchomości położonych przy placu Solnym. Od XV wieku wzmiankowana jest zabudowa pierzei południowej ulicy, która biegła wzdłuż fosy wewnętrznej. Zabudowa obu pierzei znaczenie ograniczyła dostępną przestrzeń, co skutkowało przeniesieniem handlu końmi w nowe miejsce w 1549 r. na Wygon Świdnicki[19].

W latach 1785–1787 zbudowano klasycystyczny Pałac Wallenberg-Pachaly. Autorem projektu był Carl Gotthard Langhans. W gmachu mieścił się do 1945 r. bank[6][18][20][21]. Z kolei w 1825 r. oddano do użytku budynek Starej Giełdy, położony przy placu Solnym 16, którego południowa elewacja współtworzy północną pierzeję ulicy Karola Szajnochy. Projektantem tego budynku był Carl Ferdinand Langhans[6][22][23], syn wyżej wspomnianego Carla Gottharda Langhansa[24]. Budynek ten powstał w miejscu kamienicy i pałacu Rehdigerów[22][23][25]. W latach 1887–1891 zbudowano neogotycki Gmach Miejskiej Kasy Oszczędności i Biblioteki Miejskiej (Sparkasse Und Stadtbibliothek) według projektu Richarda Plüddemanna. Przy tej inwestycji istotnym przekształceniom uległ także przyległy plac Bohaterów Getta (Karlsplatz), a gmach biblioteki stał się w tym otoczeniu dominantą[6][15][26][27][28][29][30].

Mury obronne rozpoczęto rozbierać od 1807 r.[31], a od 1866 r. rozpoczęto zasypywanie Czarnej Oławy[13][14].

Na końcu ulicy znajduje się tzw. Zaułek Solny zapewniający piesze połączenie placu Solnego z placem Bohaterów Getta i dalej ulicami Kazimierza Wielkiego, św. Antoniego i Krupniczą[3][5]. Tu znajduje się posesja o numerze 6 przypisanym do ulicy Karola Szajnochy[3], pod którą w miejscu dawnej zabudowy pozostał nieużytkowy taras z widokiem na plac Bohaterów Getta i ulicą św. Antoniego[3][32]. Brama prowadząca z ulicy do zaułku została przebudowana. Jej forma wzbudziła duże kontrowersje i spotkała się z krytyką. Ponadto zajęła trzecie miejsce (antynagroda) w dorocznym konkursie Makabryła organizowanym przez architektoniczny portal Bryła. Projekt powstał w Autorskiej Pracowni architekta Macieja Małachowicza, który pierwotnie proponował odnowienie istniejącej tu wcześniej bramy lub odtworzenie w formie historycznej, jaka istniała w posadowionym tu niegdyś budynku, lecz ówczesny miejski konserwator zabytków pani Katarzyna Hawrylak-Brzezowska zdecydowała o przyjęciu nowej, uproszczonej formy, która została zrealizowana. Prace rozpoczęto 8 października 2015 r. i trwały do grudnia, a ich koszt wyniósł 148 tys. zł[33][34][35][36].

Nazwy

edytuj

W swojej historii ulica nosiła następujące nazwy:

Nazwa ulicy Roßmarkt pochodziła od średniowiecznego targu końskiego[19][37]. Współczesna nazwa ulicy została nadana przez Zarząd Miejski i ogłoszona w okólniku nr 63 z 1.09.1945 r. oraz nr 76 z 19.10.1945 r.[1]. Upamiętnia ona Karola Szajnochę (urodzony 20 listopada 1818 w Komarnie, zmarły 10 stycznia 1868 we Lwowie), polskiego pisarza, historyka i działacza niepodległościowego[38].

Układ drogowy

edytuj

Do ulicy przypisana jest droga gminna numer 105060D o długości 146 m[1] klasy dojazdowej[39] położona na działce o powierzchni 2472 m2[1][40]. Ulica biegnie od ulicy Eugeniusza Gepperta do ulicy Psie Budy[a], placu Bohaterów Getta oraz tzw. Zaułku Solnego[1][3][5]. Przebiega w całości w strefie ograniczenia prędkości do 30 km/h[41]. Ulica, jako położona w strefie ograniczenia prędkości włączona jest w system dróg rowerowych miasta i łączy się między innymi z kontrpasem rowerowym poprowadzonym ulicą Psie Budy i drogą przez plac Bohaterów Getta[42].

Ulice powiązane z ulicą Karola Szajnochy:

Zabudowa i zagospodarowanie

edytuj

Cała ulica zabudowana jest po obu stronach ciągłą zabudową pierzejową, na którą składają się budynki podlegające ochronie zabytków. Wprowadza się możliwość uzupełnienia tej zabudowy przy Zaułku Solnym 6. Głównym przeznaczeniem obiektów tu położonych to usługi centrotwórcze, w tym hotelowe i inne, także biurowe, a w mniejszym zakresie mieszkalnictwo[45].

Ulica położona jest w obszarze znajdującym się na wysokości bezwzględnej pomiędzy 117 a 118 m n.p.m.[46]. Jest on objęty rejonem statystycznym nr 933120, w którym gęstość zaludnienia wynosiła 8151 osób/km² przy 498 osobach zameldowanych (według stanu na dzień 31.12.2018 r.)[47].

Ochrona i zabytki

edytuj

Obszar, na którym położona jest ulica Karola Szajnochy, podlega ochronie w ramach zespołu urbanistycznego Starego Miasta z XIII–XIX wieku, wpisanego do rejestru zabytków pod nr. rej.: 196 z 15.02.1962 oraz A/1580/212 z 12.05.1967 r.[48][49]. Inną formą ochrony tych obszarów jest ustanowienie historycznego centrum miasta, w nieco szerszym obszarowo zakresie niż wyżej wskazany zespół urbanistyczny, jako pomnik historii[50][51]. Samo miasto włączyło ten obszar jako cenny i wymagający ochrony do Parku Kulturowego "Stare Miasto", który zakłada ochronę krajobrazu kulturowego oraz uporządkowanie, zachowanie i właściwe kształtowanie krajobrazu kulturowego oraz historycznego charakteru najstarszej części miasta[52]. Ponadto wskazuje się na konieczność ochrony i szczególnego wyeksponowania elementów Zaułki Solnego, w tym przejścia bramowego od placu Solnego, oraz elewacji budynków, uzupełnienie brakującej zabudowy oraz dopuszczenie zagospodarowania tarasów dla potrzeb lokalu gastronomicznego i kawiarni[32]. Ochronie i wymogom podlega również kształtowanie posadzki w zaułku jako kamiennej z układem nawierzchni nawiązującym do istniejącego układu graficznego oraz akcentowania historycznych przejść i ciągów komunikacyjnych[53].

Przy ulicy i w najbliższym sąsiedztwie znajdują się następujące zabytki:

obiekt, położenie powstanie, nr rej.[d] fotografia
strona północna
Budynek "Starej Giełdy", obecnie biurowiec
plac Solny 16 (ulica Karola Szajnochy 2)[6][8][54][55][56] 		1825 r. (projekt Carl Ferdinand Langhans), po 1945 r., początek XXI wieku[6]
(lata 1822-1824[54])
26 z dnia 28.11.1947 r.[54] oraz A/3097/124 z dnia 15.02.1962 r.[6][8][54][55][56] 		 
Kamienica, obecnie budynek biurowy
ulica Karola Szajnochy 3; plac Solny 15[6][8][54][57][56] 		około 1880 r.[6]
(XVI-XIX wiek, 1924 r.[54])
A/1497/523/Wm z dnia 28.06.1993 r. (całość z placem Solnym nr 15)[6][8][54][57][56] 		 
Kamienica z wewnętrznym dziedzińcem, obecnie budynek biurowy (m.in. siedziba banku)
plac Solny 14-14a (ulica Karola Szajnochy 4)[6][8][54][58][56] 		połowa XVI wieku, 3 kwartał XVIII wieku, przebudowy: 1858, 1874, 1891, 1812 i 1928 r. (wnętrza)[6]
(XVI-XVIII-XIX wiek, 1928 r.[54])
A/1498/522/Wm z dnia 28.06.1993 r.[6][8][54][58][56] 		 
Oficyna kamienicy Eichbornów, obecnie budynek Izby Rzemieślniczej
plac Solny 13[6][8][54][59] 		połowa XVI wieku, 2 połowa XVIII wieku, 2 połowa lat 90. XIX wieku, po 1900 r.[6]
(XVI wiek, 1905 r.[54])
A/1499/518/Wm z dnia 30.12.1993 r.[6][8][54][59] 		 
Kamienica, obecnie nieużytkowana
ulica Karola Szajnochy 5[6][60][56] 		około 1880 r.
gez, mpzp[6][60][56] 		 
strona południowa
Miejska Kasa Oszczędności i Biblioteka Miejska, obecnie biblioteka Uniwersytetu Wrocławskiego[b]
ulica Karola Szajnochy 7-9[6][7][54][61] 		lata 1886-1891 (projekt Richard Plüddemann)[6]
(lata 1887-1891[54])
A/2372/420/Wm z dnia 30.12.1982 r.[6][7][54][61] 		 
Pałac rodziny Wallenberg-Pachalych, obecnie biblioteka Uniwersytetu Wrocławskiego[b]
ulica Karola Szajnochy 10[6][7][54][62] 		lata 1785-1787[6][54] (projekt Carl Gotthard Langhans[6])
27 z dnia 28.11.1947 r.[54] oraz A/2792/191 z dnia 15.02.1962 r.[6][7][54][62] 		 
Kamienica (komercyjny dom czynszowy z funkcją handlową w parterze), obecnie budynek biurowy z usługowym parterem
ulica Karola Szajnochy 11[6][63][64] 		1891 r.[6][63] (proj. A. Kassner), 2009 r. (remont)[6]
A/1084 z 17.09.2008[6][63][64] 		 
Kamienica, obecnie budynek mieszkalny z usługowym przyziemiem
ulica Karola Szajnochy 12[6][65] 		1821 r.
gez, mpzp[6][65] 		 
Kamienica, obecnie budynek mieszkalny z częściowo usługowym parterem
ulica Kazimierza Wielkiego 34[6][66][67] 		około 1880 r., około 1975 r.
gez, mpzp[6][66][67] 		 
zamknięcie osi widokowej w kierunku wschodnim
Schlesische-Boden-Credit-Actien Bank – obecnie bank PKO
ulica Eugeniusza Gepperta 4[6][68] 		1891 r.
gez, mpzp[6][68] 		 

Iluminacje obiektów

edytuj

Ze względu na wysokie walory kulturowe oraz pełnienie funkcji dominat gabarytowych lub wysokościowych dla sąsiedniego otoczenia, wybrane obiekty zostały wskazane do iluminacji:

  • budynek Starej Giełdy[69]
  • budynek "Dawnej Kasy Oszczędności" następnie Biblioteki Uniwersyteckiej[27].

Zobacz też

edytuj

Uwagi

edytuj
  1. ↑ a b Numeracja adresowa przy ulicy biegnie od ulicy Eugeniusza Gepperta po stronie północnej ulicy Karola Szajnochy (nr 3) do placu Bohaterów Getta (nr nr 4, 5, 6), a następnie po stronie południowej od placu Bohaterów Getta (nr 7-9) do ulicy Eugeniusza Gepperta (nr nr 10, 11, 12). Na końcu tej pierzei położony jest budynek o adresie ulica Kazimierza Wielkiego 34, natomiast pierwszy budynek po stronie północnej ma adres plac Solny 16[3].
  2. ↑ a b c Nowy budynek Biblioteki Uniwersyteckiej powstał przy ulicy Fryderyka Joliot-Curie 12 we Wrocławiu. Jego otwarcie nastąpiło w styczniu 2012 r., a przenoszenie zbiorów sukcesywnie w kolejnych latach[70][71].
  3. ↑ Podana data przy nazwie ulicy odnosi się do daty pierwszej odnalezionej w dokumentach historycznych wzmianki o tej ulicy i jej nazwie[37].
  4. ↑ Nr rej.: numer wpisu do rejestru zabytków; mpzp - miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego; gez - gminna ewidencja zabytków.

Przypisy

edytuj
  1. ↑ a b c d e f g h i j ZDiUM ulice 2019 ↓, poz. 5336-5337 (Szajnochy Karola).
  2. ↑ SIP 2019 ↓, Osiedla Wrocławia.
  3. ↑ a b c d e f g h SIP 2019 ↓, Mapa podstawowa.
  4. ↑ a b ZDiUM ulice 2019 ↓, poz. 296 (Bohaterów Getta plac).
  5. ↑ a b c d Uchwała RMWr 2003 ↓, §12 ust. 2 pkt 2, 46 ust. 1 pkt 2.
  6. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab ac ad ae af ag ah ai aj SIP 2019 ↓, Gminna Ewidencja Zabytków.
  7. ↑ a b c d e f Uchwała RMWr 2003 ↓, §41 ust. 2 pkt 1 lit. a.
  8. ↑ a b c d e f g h i Uchwała RMWr 2003 ↓, §40 ust. 2 pkt 1 lit. a.
  9. ↑ a b Harasimowicz 2006 ↓, s. 885 (Szajnochy Karola).
  10. ↑ a b Harasimowicz 2006 ↓, s. 542 (Młyn 7 Kół).
  11. ↑ a b Antkowiak 1970 ↓, s. 250-251(Szajnochy).
  12. ↑ a b Antkowiak 1970 ↓, s. 211-212 (Psie Budy).
  13. ↑ a b c Harasimowicz 2006 ↓, s. 129 (Czarna Oława).
  14. ↑ a b c Antkowiak 1970 ↓, s. 231-232 (Siedmiu Kół).
  15. ↑ a b Harasimowicz 2006 ↓, s. 82 (Bohaterów Getta).
  16. ↑ Harasimowicz 2006 ↓, s. 731 (Psie Budy).
  17. ↑ a b Harasimowicz 2006 ↓, s. 232 (Gepperta Eugeniusza).
  18. ↑ a b Antkowiak 1970 ↓, s. 250-251 (Szajnochy).
  19. ↑ a b c d Harasimowicz 2006 ↓, s. 885 (Szajno chy Karola).
  20. ↑ wroclaw.pl pałac i b.d. ↓.
  21. ↑ Harasimowicz 2006 ↓, s. 647 (Pałac Wallenberg-Pachaly).
  22. ↑ a b Harasimowicz 2006 ↓, s. 818 (Solny).
  23. ↑ a b Harasimowicz 2006 ↓, s. 831 (Stara Giełda).
  24. ↑ Reuther 1982 ↓.
  25. ↑ Harasimowicz 2006 ↓, s. 646 (Pałac Rehdigerów).
  26. ↑ Prastowski 2011 ↓.
  27. ↑ a b Uchwała RMWr 2003 ↓, §41 ust. 2 pkt 2.
  28. ↑ Harasimowicz 2006 ↓, s. 72-73 (Biblioteka Uniwersytecka).
  29. ↑ Harasimowicz 2006 ↓, s. 72 (Biblioteka Miejska).
  30. ↑ Antkowiak 1970 ↓, s. 23-24 (Bohaterów Getta).
  31. ↑ Harasimowicz 2006 ↓, s. 206-208 (Fortyfikacje miejskie).
  32. ↑ a b Uchwała RMWr 2003 ↓, §41 ust. 2 pkt 3, 4.
  33. ↑ bryla.pl 2015 ↓.
  34. ↑ gazetawroclawska.pl 2015 ↓.
  35. ↑ mako, bm, pg 2017 ↓, s. 8 (Zaułek Solny).
  36. ↑ Wojtas 2015 ↓.
  37. ↑ a b c d e Wratislavia.net n-p 2012 ↓, s. 123 (Roßmarkt).
  38. ↑ Czartoryski-Sziler i b.d. ↓.
  39. ↑ Uchwała RMWr 2003 ↓, §12 ust. 10.
  40. ↑ SIP 2019 ↓, Mapa własności, dz. Stare Miasto, AR_24, 30/3.
  41. ↑ SIP 2019 ↓, Komunikacja, utrudnienie.
  42. ↑ SIP 2019 ↓, Mapa rowerowa.
  43. ↑ ZDiUM ulice 2019 ↓, poz. 1157 (Gepperta Eugeniusza).
  44. ↑ ZDiUM ulice 2019 ↓, poz. 4368 (Psie Budy).
  45. ↑ Uchwała RMWr 2003 ↓, §39, 40, 41.
  46. ↑ SIP 2019 ↓, Mapa wysokościowa.
  47. ↑ SIP 2019 ↓, Demogrfia.
  48. ↑ NID 2019 ↓, s. 207.
  49. ↑ GEZ 2019 ↓, poz. 68.
  50. ↑ NID 2013 ↓.
  51. ↑ MP 1994 ↓.
  52. ↑ wroclaw.pl 2018 ↓.
  53. ↑ Uchwała RMWr 2003 ↓, §15.
  54. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t NID 2019 ↓, s. 231.
  55. ↑ a b GEZ 2019 ↓, 8130.
  56. ↑ a b c d e f g h Uchwała RMWr 2003 ↓, §40 ust. 2 pkt 1 lit. b.
  57. ↑ a b GEZ 2019 ↓, 8129, 8741.
  58. ↑ a b GEZ 2019 ↓, 8128.
  59. ↑ a b GEZ 2019 ↓, 8126-8127.
  60. ↑ a b GEZ 2019 ↓, 8742.
  61. ↑ a b GEZ 2019 ↓, 8743.
  62. ↑ a b GEZ 2019 ↓, 8744.
  63. ↑ a b c NID 2019 ↓, s. 232.
  64. ↑ a b GEZ 2019 ↓, 8745.
  65. ↑ a b GEZ 2019 ↓, 8746.
  66. ↑ a b GEZ 2019 ↓, 3016.
  67. ↑ a b Uchwała RMWr 2003 ↓, §41 ust. 2 pkt 1 lit. b.
  68. ↑ a b GEZ 2019 ↓, 1642.
  69. ↑ Uchwała RMWr 2003 ↓, §40 ust. 2 pkt 2.
  70. ↑ Biblioteka UWr i b.d. ↓, O Bibliotece › Kalendarium.
  71. ↑ Biblioteka UWr i b.d. ↓, O Bibliotece › Historia Biblioteki.

Bibliografia

edytuj

Linki zewnętrzne

edytuj
  • Ulica Szajnochy Karola, [w:] Wrocław, Stare Miasto [online], fotopolska.eu [dostęp 2019-08-23] (pol.).
  • ul. Szajnochy Karola, [w:] Wrocław, Stare Miasto [online], dolny-slask.org.pl (Wratislaviae Amici), ID: 587346 [dostęp 2019-08-23] (pol.).
  • ul. Karola Szajnochy, wikimapia.org [dostęp 2019-08-23] (pol.).
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Ulica_Karola_Szajnochy_we_Wrocławiu&oldid=75103008”