Wikipedia

Ulica Krupnicza we Wrocławiu

ulica we Wrocławiu

Ulica Krupnicza – niegdyś jedna z peryferyjnych ulic przy fortyfikacjach miejskich wrocławskiego Starego Miasta. Po ich likwidacji na skutek decyzji francuskich zwycięzców z 1807 stała się jedną z tras wylotowych wiodących z centrum na południe, w stronę Kątów Wrocławskich.

ulica Krupnicza
Stare Miasto
Ilustracja
Widok wzdłuż Krupniczej na północ; po lewej Nowa Giełda, za nią narożna kamienica nr 13;
po prawej narożna kamienica nr 10
Państwo

 Polska

Województwo

 dolnośląskie

Miejscowość

Wrocław

Długość

ok. 0,28 km

Przebieg
światła 0 km ul. Kazimierza Wielkiego
światła 0,14 ul. Włodkowica, pl. Wolności
0,24 Fosa Miejska
światła 0,28 ul. Podwale, ul. Sądowa
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum po lewej na dole znajduje się punkt z opisem „ulica Krupnicza”
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego
Mapa konturowa województwa dolnośląskiego, po prawej znajduje się punkt z opisem „ulica Krupnicza”
Położenie na mapie Wrocławia
Mapa konturowa Wrocławia, blisko centrum na dole znajduje się punkt z opisem „ulica Krupnicza”
51°06′27,0000″N 17°01′33,9600″E/51,107500 17,026100
Multimedia w Wikimedia Commons
Dawny gmach Nowej Giełdy przy Krupniczej[a]
Kamienica narożna ul.Krupnicza 13 oraz Włodkowica 1-3;
ulica Krupnicza na prawo, Włodkowica na lewo
Widok spod d. Nowej Giełdy na północ

Przed zburzeniem murów miejskich

edytuj

W 1356 rozparcelowano znajdującą się tu wcześniej dużą prywatną działkę osoby o nazwisku Hartusch, a nowo powstałą ulicę nazywano Hartuschinne houestat („majątek Hartuscha”). Co najmniej od 1463 należała ona do Szpitala Bożego Grobu, co wpływało w pewnym stopniu na odrębność prawną jej mieszkańców, tworzących osobną gminę. Od XV wieku na znajdujących się wzdłuż tej ulicy małych parcelach osiedlali się krupiarze[b]. W 1504 ulicę określano mianem grawpengasse uff der hoffestat (niem. Graupe, w średniowiecznej pisowni grawpe = krupa, kasza; całość w wolnym tłumaczeniu oznacza „zaułek krupiarzy na majątku”), a rozdrobnione parcele scalono w ciągu wieku XVI.

W nocy z 20 na 21 czerwca 1749 doszło do katastrofy - piorun uderzył w basztę stojącą w pobliżu, przy dzisiejszej ul. Włodkowica[c]. W jej wnętrzu znajdowało się dwa tysiące beczek prochu, które eksplodowały, znosząc z powierzchni ziemi okoliczną zabudowę[d], w tym drewniane domy przy Graupenstraße (dzisiejszej Krupniczej). Znaczną grupę – około 1/3 – wśród 60 zabitych i dwustu rannych[e] stanowili Żydzi – liczni mieszkańcy w okolicach Wallstraße[f] i Graupenstraße[g]. Po tej katastrofie na miejscu zniszczonych wybudowano nowe domy. Na początku XIX wieku przy Krupniczej nr 6 założona została synagoga Głogowska; która istniała tu do 1908, kiedy przeniesiono ją na ulicę Świebodzką 6. W tym samym roku pod numerem 5 powstała synagoga Lwowska, ale tę przeniesiono w inne miejsce (na Antoniego 5) już po czterech latach.

Wiek XIX i początek XX

edytuj

Ulica Krupnicza kończyła się w początkach XIX wieku na linii murów miejskich. Po ich rozbiórce w 1807 do połowy stulecia przedłużeniem ulicy była tylko kładka wiodąca na drugą stronę Fosy Miejskiej łącząca Krupniczą z Podwalem. Znajdujące się już na terenie dzielnicy Siebenhufen (pol. „Siedem Łanów”) Przedmieścia Świdnickiego przedłużenie Graupenstraße, za kładką i za Podwalem, nazwano Neue Graupenstraße (taka nazwa widnieje już na planie miasta z 1847, w wolnym tłumaczeniu „Nowa Krupnicza”; dziś nosi ona nazwę ulicy Sądowej)[h]. Później (w 1862)[i] kładkę nad fosą zastąpiono[j] trwałą przeprawą[k]. Neue Graupenstraße przedłużono o dalsze mniej więcej sto metrów do skrzyżowania z Gartenstraße (Piłsudskiego) i Gräbscherner Straße (Grabiszyńską), przez co Krupnicza zyskała status dość ważnej arterii staromiejskiej.

W latach 1844–1847 przy Krupniczej – na działce przylegającej do leżącego między pałacem królewskim a fosą placem ćwiczeń i parad wojskowych zwanym Exercierplatz („Ćwiczeniowy”), później Schloßplatz („Zamkowy”; obecnie pl. Wolności) – wybudowano okazały gmach Stanów Śląskich (Ständehaus). W 1897 kupił go i rozbudował wrocławski przemysłowiec i mecenas kultury Heinrich von Korn. Na jego życzenie przekształcony został w muzeum – Schlesische Museum für Kunstgewerbe und Altertümer, tzn. Śląskie Muzeum Przemysłu Artystycznego i Starożytności, które rozpoczęło swą działalność 26 listopada 1899. Gmach przetrwał do końca II wojny światowej[l], dziś na jego miejscu znajduje się ukończone w 2015 roku Narodowe Forum Muzyki[1] z główną salą koncertową dla 1800 osób i trzema salami kameralnymi.

W północno-zachodnim narożniku skrzyżowania ul. Krupniczej i Włodkowica, na posesji nr 13, wzniesiono w 1853 roku, na zamówienie wdowy po doktorze Joschu, neogotycką kamienicę projektu Langera wchodzącą w skład pasażu Pokoyhof. Budynek – pomimo że był własnością żydowską (w oficynie pasażu znajdowała się Synagoga Krajowa, którą później, w związku z przebudową zajazdu Pokoyhof w 1911, przeniesiono do nowej siedziby przy ulicy Włodkowica 17) – ozdobiono figurami chrześcijańskiego patrona Wrocławia, Jana Chrzciciela i patronki Śląska, św. Jadwigi. W kamienicy tej, zachowanej po II wojnie światowej bez znaczniejszych uszkodzeń, od czerwca 1945 redakcję swą miał pierwszy powojenny tygodnik miejski „Nasz Wrocław”, który od numeru czwartego zmienił nazwę na „Gazeta Dolnośląska”, a ta następnie została wchłonięta przez wydawany pierwotnie w Legnicy dziennik „Pionier”[m], który w październiku tego roku przeniósł swoją redakcję na Krupniczą 13. W tym samym czasie w tym samym miejscu znalazła swoją siedzibę pierwsza powojenna księgarnia[n]. Później kamienica ta wykorzystywana była do różnych celów, m.in. mieściła się tam restauracja, a w latach 1991–1999 siedzibę swą miała tam dolnośląska redakcja „Gazety Wyborczej”. Obecnie parter budynku znów służy za restaurację.

Przy ulicy Krupniczej naprzeciw Stanów Śląskich wzniesiono w latach 1864–1867 gmach Nowej Giełdy według planów radcy budowlanego Lüdeckego. Budynek ten w stylu neogotyku nawiązującego do Tudorów z elementami neorenesansu uznawany jest za jeden bardziej udanych projektów tego architekta, który został zresztą uwieczniony w nim jako rzeźba kupca – alegorii handlu. Budynek ten przetrwał II wojnę światową i dziś jest siedzibą klubu sportowego Gwardia Wrocław[o].

Jeżdżące po Wrocławiu od 1877 tramwaje konne nie kursowały ulicą Krupniczą, ale pierwsza wrocławska linia tramwaju elektrycznego, uruchomiona w 1893, wiodła z Grabiszyna przez Krupniczą do placu Solnego i potem do Rakowca. Na przełomie XIX i XX wieku ulica Krupnicza została poszerzona kosztem pierzei wschodniej (parzystej), na której znalazły swoje miejsce nowe domy handlowe. M.in. budynek nr 2–4, narożny z Carlsstraße (dzisiejszą Kazimierza Wielkiego), przebudowany został w 1902 przez Leo Schlesingera na dom handlowy. W tym samym czasie, na miejscu kamienic na posesjach nr 6–8 należących do papiernika i drukarza Theodora Wiskotta[p], żydowscy architekci Paul i Richard Ehrlichowie wznieśli dom handlowy dla kupca Hamburgera. Do roku 1900 w kamienicy nr 12 istniała siedziba gminy żydowskiej i szkoła.

Przy ul. Krupniczej zlokalizowany był pod koniec XIX wieku klub szachowy, który często odwiedzał m.in. studiujący w latach 1891–1892 na wrocławskim Uniwersytecie Ignacy Chrzanowski (późniejszy historyk literatury polskiej).

Od II wojny światowej

edytuj

Podczas oblężenia Festung Breslau w 1945 ostrzał Armii Czerwonej oszczędził budynki przy Graupenstraße. Niepowetowaną szkodą było jednak zniszczenie na rozkaz gauleitera Hankego Muzeum Rzemiosła[q] wraz z niemal wszystkimi zgromadzonymi w nim zbiorami (tylko część z nich udało się po wojnie uratować i przenieść do Muzeum Narodowego).

Po wojnie nadano ulicy nazwę Krupnicza, nawiązującą wprost do jej historii. 24 marca 1948 jednak, na wniosek ławnika miejskiego Moczulskiego, obrano za patrona tej ulicy działacza komunistycznego i pierwszego przywódcę Polskiej Partii Robotniczej, Marcelego Nowotkę. Jego imię ulica nosiła przez następne cztery i pół dekady, aż do 1 stycznia 1992, kiedy powrócono do nazwy poprzedniej.

Współczesna ulica Krupnicza mierzy ok. 0,28 km długości (od skrzyżowania z Kazimierza Wielkiego do Podwala); na całej jej długości znajduje się dwukierunkowa jezdnia oraz dwutorowa linia tramwajowa pośrodku jezdni. W związku jednak z budową Narodowego Forum Muzyki w roku 2014 dokonano gruntownej przebudowy ulicy, znacznie ograniczając na niej ruch samochodowy.

Zobacz też

edytuj

Uwagi

edytuj
  1. ↑ Widoczne na fotografii tramwaje jadą ulicą Krupniczą; po prawej stronie budynku wylot ul. Włodkowica.
  2. ↑ Kroniki miejskie zanotowały w 1461, że pierwszy mieszkający tu rzemieślnik trudniący się wyrobem kaszy nazywał się Scholczen; w 1469 zanotowano, że było ich już dwóch: Scholczen i Michał.
  3. ↑ Nosiła ona wówczas nazwę Wallstraße („Wałowa”) i biegła wzdłuż murów. Wieża prochowa stała na miejscu dzisiejszej kamienicy przy Włodkowica nr 6.
  4. ↑ W sumie zniszczeniu uległo ponad 40 domów, a dalszych 50 uszkodzonych było w tak znacznym stopniu, że trzeba je było rozebrać.
  5. ↑ Niektóre źródła (Michał Komaszyński, „1000 lat Wrocławia”, Ossolineum 1960) podają ponad stu zabitych i około czterystu rannych; różnica może wynikać z faktu, że znaczna część zabitych i poszkodowanych stanowili przyjezdni (z Krotoszyna, Rawicza i Poznania).
  6. ↑ 25 rodzinom żydowskim nakazano kilka lat wcześniej, w 1744, zamieszkanie w tej okolicy, pozostałym zaś polecono opuścić miasto.
  7. ↑ Okolice dzisiejszych ulic Krupniczej i Włodkowica przez wiek XIX i część XX stanowiły część wrocławskiej Dzielnicy Żydowskiej; dziś wieloletnią tradycję wielokulturowości tej części miasta odtwarza się poprzez utworzenie nieopodal tzw. Dzielnicy Czterech Świątyń.
  8. ↑ Pewne dodatkowe zamieszanie w nazewnictwie wynika z faktu, że na Ostrowie Tumskim znajduje się uliczka, przy której niegdyś także mieszkali producenci kasz. Uliczka ta nosiła do końca XIX wieku nazwę Neue Graupenstraße lub (częściej) Gräupnergasse („Nowokrupnicza” lub „Krupiarzy”). W 1902 przemianowano ją na Josephstraße, dziś nosi nazwę ul. św. Józefa.
  9. ↑ Tę datę podaje Encyklopedia Wrocławia na str. 731 w haśle opisującym ul. Sądową.
  10. ↑ W latach 60. XIX w. znajdował się tu Most Krupniczy; most ten czasem mylony bywa z innym, znajdującym się w północno-wschodniej części miasta, w osi dzisiejszej ul. Purkyniego (dawniej nazywanej Gute Graupengasse, czyli w wolnym tłumaczeniu „zaułkiem Dobrej Kaszy”), mostem „Przy Wieży Krupniczej” (Gute Graupenbrücke).
  11. ↑ Później ten fragment fosy zasypano pozostawiając przepust dla wód z obu stron ulicy. Przepust ten jednak uznawany był za most: jeszcze na planach z roku 1948 określano go nazwą „Most Krupniczy”.
  12. ↑ Oba górne piętra zburzone zostały przez niemieckich obrońców miasta w 1945 na polecenie gauleitera Karla Hanke w celu umożliwienia startu jego samolotu, który wykorzystać miał jako pas startowy szeroki i długi na kilkaset metrów Schloßplatz; budynek muzeum utrudniałby start. Po wojnie zrujnowany budynek uznano za nie nadający się do odbudowy i całkowicie zrównano go z ziemią.
  13. ↑ „Pionier” w 1946 zmienił nazwę na „Słowo Polskie”; pod tym tytułem dziennik wychodził do 2005 z dwiema tylko przerwami: kilka tygodni podczas stanu wojennego na przełomie 1981/1982 i dwa dni podczas powodzi tysiąclecia w 1997.
  14. ↑ Jej kierownikiem był Tadeusz Jarmicki, zmarły w 1982 księgarz, który swego zawodu uczył się przed wojną u Gebethnera i Wolffa w Warszawie.
  15. ↑ W sali giełdy rozgrywane są dziś mecze siatkówki i spotkania bokserskie.
  16. ↑ Zmarły w 1901 Theodor Wiskott był współwłaścicielem Die Fabryk Bunter Papiere, Buch und Steindruckerei von C.T. Wiskott i aktywnym działaczem Verein für das Museum Schlesischer Altertümer – Towarzystwa Muzeum (założonego przy tej samej ulicy w miejscu dawnego Ständehaus przez Heinricha von Korna) Starożytności Śląskich.
  17. ↑ Wyburzenie to okazało się i tak całkowicie niepotrzebne, bowiem wprawdzie Hanke rzeczywiście uciekł z Wrocławia samolotem, ale wystartował nie z Placu Wolności, ale z pasa startowego przygotowanego w innej części miast kosztem totalnych wyburzeń – dzisiejszego placu Grunwaldzkiego.

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Otwarcie Narodowego Forum Muzyki – 4 września 2015!. NFM. [dostęp 2015-08-01]. (pol.).

Bibliografia

edytuj

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Ulica_Krupnicza_we_Wrocławiu&oldid=74441494”