Torfowiec wąskolistny
gatunek rośliny
Torfowiec wąskolistny (Sphagnum angustifolium (Warnst.) C.E.O. Jensen) – gatunek mchu z rodziny torfowcowatych (Sphagnaceae). Występuje w Europie, Chinach, Japonii, Korei, na wschodzie Rosji oraz w Ameryce Północnej[4].
| |||||
| Systematyka[1][2] | |||||
| Domena | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Królestwo | |||||
| Podkrólestwo | |||||
| Nadgromada | |||||
| Gromada | |||||
| Klasa | |||||
| Rząd | |||||
| Rodzina | |||||
| Rodzaj | |||||
| Gatunek |
torfowiec wąskolistny | ||||
| Nazwa systematyczna | |||||
| Sphagnum angustifolium (Warnst.) C.E.O. Jensen Bih. Kongl. Svenska Vetensk.-Akad. Handl. 21 Afd. 3(10): 40 1896[3] | |||||
| |||||
Rozmieszczenie geograficzne
edytujW Europie jest rozpowszechniony. W strefie arktycznej rośnie jedynie na północnych skrajach Norwegii i Rosji. W strefie borealnej spotykany jest często – od Islandii, przez Norwegię, Szwecję i Finlandię, po północną część Rosji, aż do Uralu. W strefie tej rośnie również powyżej granicy drzew. W strefie klimatu umiarkowanego typowego jest szeroko rozpowszechniony. Występuje na Wyspach Brytyjskich i w północno-zachodniej Hiszpanii na zachodzie, przez kontynentalną, zachodnią i środkową Europę, południowy Półwysep Fennoskandzki, kraje bałtyckie, Białoruś, Ukrainę po zachodnią i środkową Rosję aż do Uralu na wschodzie. Podawany jest również z Karpat, w tym z Tatr, a także z Alp, gdzie osiąga wysokość około 2100 m n.p.m. W strefie okołośródziemnomorskiej jest rozproszony bądź rzadki; znany z kontynentalnych Portugalii oraz Hiszpanii, zachodnich Alp, Apeninów, Gór Dynarskich oraz Rumunii, Bułgarii, Grecji i Gruzji. Nie został odnotowany w strefie klimatu śródziemnomorskiego[5]. W Ameryce Północnej jest szeroko rozprzestrzeniony na północy kontynentu – w Kanadzie, na północy Stanów Zjednoczonych i na Grenlandii[6].
W Polsce rośnie na terenie całego kraju, choć zdecydowanie liczniej w północnej części[7], m.in. ma nieliczne stanowiska w Borach Tucholskich[8]. Najwyżej położone stanowisko leży w Karkonoszach na wysokości 1425 m n.p.m.[7]
Morfologia i anatomia
edytuj_8159.JPG)
- Pokrój
- Torfowiec mały bądź średniego rozmiaru, sprawiający wrażenie zwartego, zbitego[5], ale dość delikatny[7], tworzący darnie koloru zielonego, żółtawego lub brązowawego[5], te ostatnie bardzo rzadko[7], nierzadko spotykane są czerwone przebarwienia u podstawy gałązek[7].
- Główki
- Dobrze rozwinięte[7], w suchych warunkach zwarte i niemal półkoliste[5]. Jeśli występują, gałązki anterydialne są jaskrawo zabarwione na żółto lub pomarańczowo[5].
- Pęczki
- Zazwyczaj składające się z czterech gałązek. Na główce są gęsto rozmieszczone, w pozostałej części dość równomiernie. Dwie gałązki odstające są raczej krótkie, szczególnie na otwartych siedliskach[5], w miejscach zacienionych są wyraźnie dłuższe[7], jedne i drugie zwężają się ku końcowi[5][7]. Gałązki zwisające są przeważnie wyraźnie dłuższe[5], smukłe[7], zazwyczaj całkowicie pokrywając łodyżkę[5], choć bywają także określane jako rozpierzchłe – są wykrzywione nieregularnie[7].
- Łodyżki
- Cienkie[5], do około 0,8 mm średnicy[7], zielone, jasnozielone lub bladożółte, żółte[5][7]. Czasami w pobliżu główki zauważyć można różowe bądź czerwone refleksy[7]. Kora słabo rozwinięta[5], nie odznacza się do cylindra wewnętrznego[7]. Komórki retortowe na łodyżkach gałązek są wyraźnie uwydatnione[5].
- Listki łodyżkowe
- Małe (do 1 mm długości)[7], równoramiennie-trójkątne lub równoboczno-trójkątne[5][7], zwisające i przylegające do łodyżki, z tępym, nieco poszarpanym wierzchołkiem[5], nieco tylko wklęsłym[7]. Komórki wodne są zazwyczaj niepodzielone, bardzo rzadko mają listewki[5]. Charakterystyczne obrzeżenie liścia wyraźnie rozszerza się w kierunku jego nasady[7].
- Listki gałązkowe
- Dość małe[7], wąsko lancetowate, prawie wyprostowane, luźno rozmieszczone lub gęsto zachodzące na siebie[5], jedynie u podstawy gałązek mogą się układać pięciorzędowo[7]. W przekroju poprzecznym komórki hialinowe (wodne) zdecydowanie większe niż komórki chlorofilowe[7]. Komórki wodne po stronie grzbietowej listka są prawie płaskie i mają kilka małych porów lub pseudoporów umieszczonych w kątach komórek wzdłuż ściany komórkowej i zazwyczaj szparki resorpcyjne w kątach wierzchołkowych. Po stronie brzusznej komórki wodne są nieco tylko wypukłe, z 4–6 stosunkowo dużymi, bezpierścieniowymi porami w kątach komórek[5][7]. Komórki chlorofilowe w przekroju poprzecznym są jajowato-trójkątne (trójkątno-jajowate[7]), wyraźnie, lecz nieznacznie zamknięte po stronie brzusznej listka i szeroko otwarte po stronie grzbietowej[5].
- Gatunki podobne
- Istnieje możliwość pomyłki zwłaszcza z torfowcem kończystym, torfowcem pogiętym i torfowcem bałtyckim[7]. Od torfowca kończystego gatunek ten różni się w szczególności listkami łodyżkowymi. U S. angustifolium są szeroko (równoramiennie lub równoboczno) trójkątne i tępe na szczycie, u S. fallax są najczęściej trójkątno-językowate lub jajowato-trójkątne i ostro zakończone[7]. Niektóre źródła wskazują także, że S. fallax ma większe listki łodyżkowe od S. angustifolium[5]. Dodatkowo, u torfowca wąskolistnego zdarzają się czerwone przebarwienia u nasady gałązek i na łodyżce, u torfowca kończystego raczej przebarwień w tych miejscach nie będzie. Oba te gatunki różnią się także kształtem komórek chlorofilowych listków gałązkowych. U S. angustifolium są zamknięte od strony brzusznej i dochodzą do około połowy wysokości komórki hialinowej, u S. fallax są również, acz nieznacznie, otwarte od strony brzusznej i z reguły osiągają wielkość ponad połowy wysokości komórki hialinowej. U jednego i drugiego torfowca komórki chlorofilowe są trójkątne, jednak u torfowca kończystego są bardziej równoramienne[7]. Wskazuje się także, że u torfowca wąskolistnego gałązki zwisające w pęczkach są wyraźnie dłuższe od gałązek odstających, podczas gdy u torfowca kończystego są mniej więcej tej samej długości bądź nawet krótsze[5]. Jednoznaczne rozróżnienie tych gatunków bywa kłopotliwe. W starszych pracach S. angustifolium zaliczany był do odmian S. fallax[7].
- Torfowiec wąskolistny od pogiętego S. flexuosum również różni się listkami łodyżkowymi, u którego – podobnie jak u torfowca kończystego – są trójkątne językowe; u obu gatunków jednak są tępe na szczycie. U S. flexuosum nie będzie również czerwonych przebarwień u nasady gałązek i na łodyżce. Komórki chlorofilowe listków gałązkowych u torfowca pogiętego są najczęściej większe, trapezowate i eksponowane zarówno po stronie brzusznej, jak i grzbietowej liścia[9].
- Torfowiec bałtycki i torfowiec wąskolistny mogą być mylone w swoich brązowawych formach, aczkolwiek ten drugi nigdy nie będzie ciemnobrązowy. Ponadto, u S. angustifolium kora jest słabo rozwinięta, u S. balticum ma 2–3 warstwy komórek[9].
-
Listki gałązkowe -
Listek łodyżkowy -
Przekrój poprzeczny przez łodyżkę
_7140.JPG)
_7173.JPG)
_7180.JPG)
Systematyka i zmienność
edytujGatunek zaliczany jest do podrodzaju Cuspidata Lindb.[5] Podrodzaj obejmuje przeważnie dużych rozmiarów torfowce hydrofilne o długich łodyżkach, tworzące głębokie i miękkie darnie[10]. W podrodzaju tym najczęściej spotyka się formy zielone i żółtozielone, nieco rzadziej żółte i brunatne, nie występują natomiast formy czerwone[10].
Ekologia i biologia
edytujWystępuje na torfowiskach wysokich i przejściowych, nieco rzadziej także w borach bagiennych i olsach o podłożu torfowym[7].
Ochrona
edytujGatunek jest objęty w Polsce ochroną od 2001 roku. W latach 2001–2004 podlegał ochronie częściowej, w latach 2004–2014 ochronie ścisłej, a od 2014 roku ponownie objęty jest ochroną częściową, na podstawie Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin[11][12][13].
Przypisy
edytuj- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-26] (ang.).
- ↑ B. Goffinet, W.R. Buck, Classification of the Bryophyta, University of Connecticut, 2008– [dostęp 2014-12-07] (ang.).
- ↑ a b Sphagnum angustifolium (Warnst.) C.E.O.Jensen. The World Flora Online. [dostęp 2024-08-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-01-04)]. (ang.).
- ↑ Sphagnum angustifolium. [w:] Moss Flora of China [on-line]. [dostęp 2014-12-07]. (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v Laine i in. 2018 ↓, s. 285–289.
- ↑ Sphagnum angustifolium in Flora of North America @ efloras.org [online], www.efloras.org [dostęp 2024-10-03].
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u v w x y z aa ab Stebel 2017 ↓, s. 121–124.
- ↑ Stebel 2012 ↓, s. 270–315.
- ↑ a b Stebel 2017 ↓, s. 127.
- ↑ a b Lubliner-Mianowska 1957 ↓, s. 48.
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 11 września 2001 r. w sprawie listy gatunków roślin rodzimych dziko występujących objętych ochroną gatunkową ścisłą częściową oraz zakazów właściwych dla tych gatunków i odstępstw od tych zakazów (Dz.U. z 2001 r. nr 106, poz. 1167).
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących roślin objętych ochroną (Dz.U. z 2004 r. nr 168, poz. 1764).
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. z 2014 r. poz. 1409).
Bibliografia
edytuj- Karolina Lubliner-Mianowska: Torfowce. Opisy i klucze do oznaczania gatunków krajowych. Wyd. 1. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1957.
- Jukka Laine, Kjell Ivar Flatberg, Pirkko Harju, Tuuli Timonen, Kari Minkkinen, Anna Laine, Eava-Stiina Tuittila, Haari Vasander: Spaghnum Mosses – The Stars of European Mires. Helsinki: University of Helsinki – Department of Forest Sciences, Sphagna Ky, 2018. ISBN 978-951-51-3143-0.
- Adam Stebel: Torfowce Leśnego Kompleksu Promocyjnego „Lasy Środkowopomorskie” (Pomorze Zachodnie). Sianów: Nadleśnictwo Karnieszewice, 2017. ISBN 978-83-937066-3-1.
- Adam Stebel: Mszaki Parku Narodowego „Bory Tucholskie”. W: Jan Marek Matuszkiewicz: Świat roślin i grzybów Parku Narodowego „Bory Tucholskie”. Charzykowy: Park Narodowy „Bory Tucholskie”, 2012. ISBN 978-83-935112-6-6.
Identyfikatory zewnętrzne (takson):