Torfowiec pogięty
Torfowiec pogięty (Sphagnum flexuosum Dozy & Molk.) – gatunek mchu z rodziny torfowcowatych. Występuje w Europie i Ameryce Północnej[4].
| |
| Systematyka[1][2] | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Podkrólestwo | |
| Nadgromada | |
| Gromada | |
| Klasa | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
torfowiec pogięty |
| Nazwa systematyczna | |
| Sphagnum flexuosum Dozy & Molk. Prodr. Fl. Bat. 2(1): 76. f. 3 1851[3] | |
Rozmieszczenie geograficzne
edytujRozpowszechniony w Europie. W strefie arktycznej nie występuje, choć może być obecny w skrajnie północnych częściach Rosji. W strefie borealnej jest pospolity, zwłaszcza w jej środkowej i południowej części, od Islandii po Norwegię, Szwecję i Finlandię. W północnej części strefy borealnej jest rozproszony, w tym w północno-zachodniej i północno-wschodniej europejskiej części Rosji, aż po Ural. W strefie klimatu umiarkowanego typowego jest szeroko rozpowszechniony, choć nierzadko rozproszony. Występuje na Wyspach Brytyjskich i w północno-zachodniej Hiszpanii na zachodzie, przez kontynentalną, zachodnią i środkową Europę, południowy Półwysep Fennoskandzki, kraje bałtyckie, Białoruś, Ukrainę, po zachodnią i środkową Rosję aż do Uralu na wschodzie. Rośnie również w Karpatach, w tym w Tatrach, a także w Alpach, gdzie osiąga wysokość prawie 2000 m n.p.m. W strefie okołośródziemnomorskiej jest rzadki; podawany jest z kontynentalnych części Portugalii oraz Hiszpanii, zachodnich Alp, Gór Dynarskich oraz Rumunii, Bułgarii i Gruzji. Nie jest znany ze strefy klimatu śródziemnomorskiego[5].
W Polsce występuje głównie na niżu, choć ma rozproszone stanowiska w całym kraju[6]. Znany jest m.in. z nielicznych stanowisk w Borach Tucholskich[7]. Na obszarach górskich jest bardzo rzadki. Najwyżej położone stanowisko znajduje się w Tatrach na wysokości 1450 m n.p.m.[6]
Morfologia i anatomia
edytuj- Pokrój
- Torfowiec mały i smukły (choć niektóre ze źródeł wskazują, że średnich i dużych rozmiarów[6]), tworzący zwarte bądź luźne darnie koloru od zielonego, bladozielonego, oliwkowozielonego do bladoochrowego[5][6].
- Główki
- Przeważnie duże, dobrze wykształcone, spłaszczone do półkolistych[6], zwarte, z krótkimi gałązkami, określane jako przypominające w kształcie węzły lub główkowate kwiatostany koniczyny[5]. Jesienią gałązki anterydialne mogą u osobników męskich mieć pomarańczowobrązowe zabarwienie[5].
- Pęczki
- Z 4-6 gałązkami. Dwie lub rzadziej trzy gałązki odstające przy główce są krótkie. Dwie lub rzadziej trzy gałązki zwisające są dość smukłe i ciasno pokrywają łodyżkę[5][6]. Pozostałe gałązki odstające są dość długie, najczęściej powyżej 25 mm, zwężające się ku końcowi. Gałązki zwisające są nieznacznie krótsze[6].
- Łodyżki
- Tęgie, mocne, do 1,3 mm średnicy[6], blade[5]. Kora bardzo słabo wykształcona, nie odróżnia się od cylindra wewnętrznego[5], który nadaje bladozielony do bladożółtozielonego kolor całej łodyżce[6]. Łodyżki gałązek są wyposażone w parę ułożonych w linii prostej komórek retortowych[5].
- Listki łodyżkowe
- Krótko trójkątno-językowate[6], trójkątno-językowate[5] lub trójkątno-jajowate[6], zwisające i w różnym stopniu przylegające do łodyżki, z tępym i sprawiającym wrażenie nadgryzionego, frędzlowatym wierzchołkiem[5][6]. Komórki wodne są niepodzielone i bardzo rzadko wyposażone w listewki[5].
- Listki gałązkowe
- Duże, do 3 mm długości[6], od jajowatych do szeroko jajowato-lancetowatych[5] lub lancetowatych[6], a w górnych partiach łodyżek podłużnie lancetowate bądź podłużne[6], w warunkach suchych pofalowane, nieukładające się w pięć rzędów, lecz poukładane spiralnie[5]. Komórki wodne na stronie grzbietowej są prawie płaskie i przeważnie pozbawione porów, ale mogą mieć szparki resorpcyjne w kątach wierzchołkowych. Po stronie brzusznej są nieznacznie wypukłe i zazwyczaj bez porów. Komórki chlorofilowe w przekroju poprzecznym są trójkątne[5] bądź trapezowe[6]), mogą być tak samo szerokie jak komórki wodne i otwarte na obie strony liścia[5], nieznacznie szerzej eksponowane na stronę grzbietową[6]. Zdarza się, że komórki chlorofilowe są złączone w pary i wtedy są zdecydowanie grubsze od pojedynczej komórki wodnej[6].
- Gatunki podobne
- Może być mylony z torfowcem wąskolistnym (Sphagnum angustifolium). Różni się od niego kształtem listków łodyżkowych. Choć u obu gatunków są tępo zakończone na szczycie, to u torfowca wąskolistnego są szeroko trójkątne, podczas gdy u torfowca pogiętego są najczęściej trójkątno-językowate[8]. U torfowca pogiętego łodyżka, jak i nasady gałązek nigdy nie będą czerwono przebarwione, u torfowca wąskolistnego takie przebarwienie zdarza się dość często[8]. Komórki chlorofilowe listków gałązkowych u torfowca pogiętego są przeważnie duże, trapezowe i otwarte po obu stronach liścia, u torfowca wąskolistnego są małe, jajowato-trójkątne, osiągające wysokość jedynie połowy wysokości komórek wodnych i są zamknięte od strony brzusznej liścia[8]. Istnieje także możliwość pomyłki z torfowcem tępolistnym (S. obtusum), torfowcem kończystym (S. fallax) i torfowcem okazałym (S. riparium)[8].
-
Listek gałązkowy -
Listki łodyżkowe -
Komórki listka łodyżkowego
Systematyka i zmienność
edytujGatunek zaliczany jest do podrodzaju Cuspidata Lindb.[5] Podrodzaj obejmuje przeważnie dużych rozmiarów torfowce hydrofilne o długich łodyżkach, tworzące głębokie i miękkie darnie[9]. W podrodzaju tym najczęściej spotyka się formy zielone i żółtozielone, nieco rzadziej żółte i brunatne, nie występują natomiast formy czerwone[9].
Ekologia i biologia
edytujNajczęściej rośnie na torfowiskach niskich i przejściowych, a także w lasach o podłożu torfowym[6]. Toleruje również siedliska związane z działalnością człowieka, jak rowy melioracyjne i brzegi stawów[6]. Występuje często razem z torfowcem wąskolistnym (Sphagnum angustifolium), torfowcem kończystym (S. fallax), torfowcem Lindberga (S. lindbergii), torfowcem okazałym (S. riparium), torfowcem nastroszonym (S. squarrosum) i torfowcem obłym (S. teres)[5].
Ochrona
edytujGatunek jest objęty w Polsce ochroną od 2001 roku. W latach 2001–2004 podlegał ochronie częściowej, w latach 2004–2014 ochronie ścisłej, a od 2014 roku ponownie objęty jest ochroną częściową, na podstawie Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin[10][11][12].
Przypisy
edytuj- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-26] (ang.).
- ↑ B. Goffinet, W.R. Buck, Classification of the Bryophyta, University of Connecticut, 2008– [dostęp 2015-05-24] (ang.).
- ↑ Sphagnum flexuosum Dozy & Molk.. The World Flora Online. [dostęp 2024-08-26]. [zarchiwizowane z tego adresu (2023-03-08)]. (ang.).
- ↑ Richard E. Andrus: Sphagnum flexuosum. [w:] Bryophyte Flora of North America vol. 1 [on-line]. [dostęp 2015-05-31]. (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q Laine i in. 2018 ↓, s. 294–298.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t Stebel 2017 ↓, s. 135–137.
- ↑ Stebel 2012 ↓, s. 270–315.
- ↑ a b c d Stebel 2017 ↓, s. 124.
- ↑ a b Lubliner-Mianowska 1957 ↓, s. 48.
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 11 września 2001 r. w sprawie listy gatunków roślin rodzimych dziko występujących objętych ochroną gatunkową ścisłą częściową oraz zakazów właściwych dla tych gatunków i odstępstw od tych zakazów (Dz.U. z 2001 r. nr 106, poz. 1167).
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących roślin objętych ochroną (Dz.U. z 2004 r. nr 168, poz. 1764).
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. z 2014 r. poz. 1409).
Bibliografia
edytuj- Karolina Lubliner-Mianowska: Torfowce. Opisy i klucze do oznaczania gatunków krajowych. Wyd. 1. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1957.
- Jukka Laine, Kjell Ivar Flatberg, Pirkko Harju, Tuuli Timonen, Kari Minkkinen, Anna Laine, Eava-Stiina Tuittila, Haari Vasander: Spaghnum Mosses – The Stars of European Mires. Helsinki: University of Helsinki – Department of Forest Sciences, Sphagna Ky, 2018. ISBN 978-951-51-3143-0.
- Adam Stebel: Torfowce Leśnego Kompleksu Promocyjnego „Lasy Środkowopomorskie” (Pomorze Zachodnie). Sianów: Nadleśnictwo Karnieszewice, 2017. ISBN 978-83-937066-3-1.
- Adam Stebel: Mszaki Parku Narodowego „Bory Tucholskie”. W: Jan Marek Matuszkiewicz: Świat roślin i grzybów Parku Narodowego „Bory Tucholskie”. Charzykowy: Park Narodowy „Bory Tucholskie”, 2012. ISBN 978-83-935112-6-6.