Torfowiec bałtycki
Torfowiec bałtycki (Sphagnum balticum (Russow) C.E.O. Jensen) – gatunek mchu z rodziny torfowcowatych (Sphagnaceae). Występuje w Europie, Azji i Ameryce Północnej[4].
| |
| Systematyka[1][2] | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Podkrólestwo | |
| Nadgromada | |
| Gromada | |
| Klasa | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj | |
| Gatunek |
torfowiec bałtycki |
| Nazwa systematyczna | |
| Sphagnum balticum (Russow) C.E.O. Jensen Festskr. Bot. Foren. Kjøbenhavn 100 1890[3] | |
Rozmieszczenie geograficzne
edytujW Europie występuje głównie w północnej i północno-wschodniej jej części, przy czym jest rzadki na obszarach z klimatem wysoce oceanicznym. Obecny w strefie arktycznej – na północnych krańcach kontynentalnych Norwegii i Rosji, a także na Svalbardzie i Nowej Ziemi. W strefie borealnej od Islandii na zachodzie przez Półwysep Fennoskandzki po Ural na wschodzie. Tam również rośnie w górach ponad granicą drzew. W strefie klimatu umiarkowanego typowego spotykany od Wielkiej Brytanii na zachodzie, gdzie jest rzadki (nienotowany w Irlandii i Irlandii Północnej), rzadki i rozproszony również we Francji i Holandii, po słowackie Karpaty na wschodzie. Bardzo rzadki w szwajcarskich Alpach. Znany także z krajów bałtyckich, Białorusi i Ukrainy. W strefie okołośródziemnomorskiej obecny nielicznie w Górach Dynarskich na terenie Chorwacji, w Rumunii oraz Gruzji. Nie jest znany ze strefy klimatu śródziemnomorskiego[5].
W Polsce występuje dość rzadko, głównie w zachodniej i północnej części kraju – na wybrzeżu i w pasie pojezierzy[6][7]. Najwyżej położone stanowisko znajduje się w Karkonoszach na wysokości 1430 m n.p.m.[7] Znany między innymi z rezerwatów przyrody „Bagno Kusowo” i „Jezioro Cęgi Małe”[8].
Morfologia i anatomia
edytuj- Pokrój
- Torfowiec drobny i smukły[7], tworzący luźne i miękkie darnie[6], w kolorze od żółtobrązowego poprzez brązowy z białowobrązowym odcieniem do ciemnobrązowego[7][5], w miejscach cienistych może być zielony[7]. W pokroju może przypominać torfowca jednobocznego (S. subsecundum)[6].
- Łodyżka
- Cienka, do 0,6 mm średnicy[7]. Kora (hialoderma) dobrze wykształcona, zbudowana z 2–3 warstw cienkościennych komórek hialinowych (wodnych)[7]. Cylinder wewnętrzny (skleroderma) żółtozielony do bladobrązowego[7]. Komórki hialodermy nierówne, o grubych ściankach, pozbawione porów[6]. Łodyżki gałązkowe z wyraźnymi, dużymi, mocno rozdętymi, umieszczonymi w korze komórkami retortowymi z dobrze wykształconą szyjką[5][6].
- Pęczki
- Złożone najczęściej z 3, rzadziej 4, dimorficznych gałązek – 2 krótkich, gęsto pokrytych listkami gałązek odstających i zwykle 1 cienkiej gałązki zwisającej, rzadziej 2[5][7]. Gałązki odstające są krótkie i gęsto pokryte listkami[7].
- Listki łodyżkowe
- Dość duże, osiągające 1,1 mm (1,2 mm[6]) długości, odstające lub wzniesione (tj. nieprzylegające do łodyżki), najczęściej wyraźnie wklęsłe, z dość dobrze widocznym obrzeżeniem, szeroko rozszerzającym się w dolnej części liścia, zmienne w kształcie – trójkątno-jajowate do krótko łopatkowatych, języczkowatych[7] lub owalnych[6], ze szczytem tępo zaokrąglonym, nieco postrzępionym[5][7]. Komórki wodne przeważnie pozbawione listewek, z małymi porami[6][5].
- Listki gałązkowe
- Ułożone w pięciu niewyraźnych rzędach, osiągające do 1,6 mm długości, w kształcie lancetowate lub jajowato-lancetowate i nieznacznie zakrzywione sierpowato[5][7], gwałtownie zwężające się w wąski szczyt o zawiniętych brzegach[6]. Komórki wodne wąskie, z licznymi listewkami[6], w przekroju poprzecznym od strony grzbietowej listka płaskie, od strony brzusznej słabo wypukłe[7]. W komórkach wodnych po stronie grzbietowej zazwyczaj od 1 do 2-3 dużych, okrągłych porów[5] lub drobne pory na szczytach komórek[6], liczniejsze i większe u nasady liścia i w jego częściach marginalnych[6][5], tam również prawdopodobne szeregi porów rzekomych[6]. Po stronie brzusznej średniej wielkości lub duże okrągłe pory bezpierścieniowe[6][5], przylegające do kątów komórek[5]. Komórki chlorofilowe owalno-trójkątne[7] lub trójkątne[6] niewielkich rozmiarów, zamknięte od strony brzusznej listka przez komórki wodne[7].
- Gatunki podobne
- Pomimo dość charakterystycznego pokroju rosnący na kępkach może być mylony z brązowymi formami torfowca wąskolistnego (S. angustifolium), lecz ten drugi nigdy nie będzie ciemnobrązowy[5][7]. Kora łodyżki u S. balticum w przekroju poprzecznym jest wyraźnie zaznaczona, podczas gdy u S. angustifolium jest niewyraźna[7]. Torfowiec bałtycki ma ponadto listki łodyżkowe sztywno odstające od łodyżki[5]. Ciemnobrązowe formy mogą być także mylone z torfowcem brunatnym (S. fuscum), ale ten drugi ma zawsze ciemno zabarwioną łodyżkę – ciemnobrązową bądź czarną[7].
Ekologia i biologia
edytujRośnie na torfowiskach wysokich i przejściowych[7]. Znany również z zabagnionych lasów, stale wilgotnych rowów, ale nieobecny w wodach[6]. Występuje często razem z torfowcem spiczastolistnym (S. cuspidatum), torfowcem Lindberga (S. lindbergii), torfowcem Dusena (S. majus), torfowcem brodawkowatym (S. papillosum), torfowcem brunatnym (S. fuscum) i S. medium[5].
Aktywność fotosyntetyczna u torfowców sięga zazwyczaj 2–3 cm w głąb darni i uwarunkowana jest jej zwartością. U S. balticum około 40% fotosyntezy odbywa się w listkach gałązek położonych poniżej główki, podczas gdy np. u torfowca brunatnego niemal cała aktywność fotosyntetyczna przebiega w główkach[9].
Systematyka i zmienność
edytujGatunek zaliczany jest do podrodzaju Cuspidata Lindb.[5] Podrodzaj obejmuje przeważnie dużych rozmiarów torfowce hydrofilne o długich łodyżkach, tworzące głębokie i miękkie darnie[10]. W podrodzaju tym najczęściej spotyka się formy zielone i żółtozielone, nieco rzadziej żółte i brunatne, nie występują natomiast formy czerwone[10].
Rangę odmian nadawano zmienności wynikającej z warunków siedliskowych, w przypadku S. balticum zmienności wielkości: var. delicatulum Warnst. – torfowce drobne związane z suchszymi warunkami siedliskowymi, o drobnych, gęsto ułożonych listkach (do 1 mm długości), jednostronnie skręconych; var. livonicum Russ. – związana z miejscami bardziej wilgotnymi, torfowce większe, gałązki dłuższe, łukowato wygięte, z luźniej rozmieszczonymi listkami; listki gałązkowe do 1,5 mm długości[10].
Ochrona
edytujGatunek jest objęty w Polsce ochroną od 2001 roku. W latach 2001–2004 podlegał ochronie częściowej, w latach 2004–2014 ochronie ścisłej, a od 2014 roku ponownie objęty jest ochroną częściową, na podstawie Rozporządzenia Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin[11][12][13].
Przypisy
edytuj- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-26] (ang.).
- ↑ B. Goffinet, W.R. Buck, Classification of the Bryophyta, University of Connecticut, 2008– [dostęp 2015-06-01] (ang.).
- ↑ Sphagnum balticum. [w:] The Plant List [on-line]. [dostęp 2015-06-04]. (ang.).
- ↑ Sphagnum balticum. [w:] Bryophyte Flora of North America vol. 1 [on-line]. [dostęp 2015-06-04]. (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o Jukka Laine i inni, Spaghnum Mosses – The Stars of European Mires, Helsinki: University of Helsinki – Department of Forest Sciences, Sphagna Ky, 2018, s. 30-34, ISBN 978-951-51-3143-0.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q Karolina Lubliner-Mianowska: Torfowce. Opisy i klucze do oznaczania gatunków krajowych. Wyd. 1. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1957, s. 70-71.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u Adam Stebel, Torfowce Leśnego Kompleksu Promocyjnego „Lasy Środkowopomorskie” (Pomorze Zachodnie), Sianów: Nadleśnictwo Karnieszewice, 2017, s. 48, ISBN 978-83-937066-3-1.
- ↑ Górski Piotr, Rosadziński Stanisław, Rusińska Anna, Pawlikowski Paweł, Wilhelm Marcin, Zubel Robert, Piwowarski Bartosz, Staniaszek-Kik Monika, Fojcik Barbara, Wołkowycki Dan, Lisowski Stanisław, Pisarek Włodzimierz, Anioł Anna, Tracz Justyna. New distributional data on bryophytes of Poland and Slovakia, 3. „Steciana”. 3 (19), s. 163–176, 2015. DOI: 10.12657/steciana.019.018. ISSN 1689-653X. (pol.).
- ↑ Tobolski Kazimierz: Przewodnik do oznaczania torfów i osadów jeziornych. Wyd. 1. Warszawa: PWN, 2000, s. 100. ISBN 978-83-01-21683-2.
- ↑ a b c Karolina Lubliner-Mianowska: Torfowce. Opisy i klucze do oznaczania gatunków krajowych. Wyd. 1. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1957, s. 70-71.
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 11 września 2001 r. w sprawie listy gatunków roślin rodzimych dziko występujących objętych ochroną gatunkową ścisłą częściową oraz zakazów właściwych dla tych gatunków i odstępstw od tych zakazów (Dz.U. z 2001 r. nr 106, poz. 1167).
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 lipca 2004 r. w sprawie gatunków dziko występujących roślin objętych ochroną (Dz.U. z 2004 r. nr 168, poz. 1764).
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 9 października 2014 r. w sprawie ochrony gatunkowej roślin (Dz.U. z 2014 r. poz. 1409).