Szczureczek namorzynowy
Szczureczek namorzynowy[4] (Xeromys myoides) – gatunek ssaka z podrodziny myszy (Murinae) w obrębie rodziny myszowatych (Muridae), występujący na Nowej Gwinei i na kontynencie australijskim[3][5].
| Xeromys myoides[1] | |
| O. Thomas, 1889[2] | |
 Szczureczek namorzynowy w Sandringham Bay | |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Podtyp | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Infragromada | |
| Rząd | |
| Podrząd | |
| Infrarząd | |
| Nadrodzina | |
| Rodzina | |
| Podrodzina | |
| Plemię | |
| Rodzaj |
Xeromys |
| Gatunek |
szczureczek namorzynowy |
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[3] | |
 | |
| Zasięg występowania | |
 szczureczek namorzynowy (Xeromys myoides) bobroszczur złotobrzuchy (Hydromys chrysogaster) inne bobroszczury (Hydromys spp.) | |
Taksonomia
edytujRodzaj i gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1889 roku brytyjski zoolog Oldfield Thomas nadając im odpowiednio nazwy Xeromys i Xeromys myoides[2]. Holotyp pochodził z Port Mackay, w Queenslandzie, w Australii[5]. Jedyny przedstawiciel rodzaju szczureczek[4] (Xeromys)[6][7][8].
Wykazano, że Xeromys tworzy grupę siostrzaną z Pseudohydromys, chociaż potrzebne są dalsze badania genetyczne[8]. Filogenetycznie jest dość daleko spokrewniony z Hydromys, z którym zalicza się do kladu w obrębie Hydromyini[6][9]. Chociaż nie opisano żadnego podgatunku X. myoides, istnieje znaczna zmienność morfologiczna w jego zasięgu występowania, której implikacje taksonomiczne nie zostały jeszcze rozstrzygnięte[8]. Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World uznają ten takson za gatunek monotypowy[8].
Etymologia nazw naukowych
edytuj- Xeromys: gr. ξηρος xēros „suchy” (ξηρα xēra „suchy ląd”); μυς mus, μυος muos „mysz”[2][10]; nazwa została utworzona w kontraście do nazwy rodzajowej bobroszczura, Hydromys (ὑδρο- hydro-, „wodny”), który jest bardziej przystosowany do wodnego trybu życia niż szczureczek namorzynowy[2].
- myoides: gr. μυς mus, μυος muos „mysz”[11]; -οιδης -oidēs „przypominający”[12].
Nazewnictwo zwyczajowe
edytujW wydanej w 2015 roku przez Muzeum i Instytut Zoologii Polskiej Akademii Nauk publikacji „Polskie nazewnictwo ssaków świata” gatunkowi nadano nazwę szczureczek namorzynowy, nawiązującą do środowiska jego życia[4]. W Australii zwierzę nosi angielskie nazwy Water Mouse, False Water Rat[a], oraz aborygeńską nazwę Yirrkoo[13][9].
Występowanie
edytujObszar występowania szczureczka namorzynowego jest silnie rozdrobniony wokół wybrzeża północnej i wschodniej Australii od rzeki Daly River w północno-zachodniej części Terytorium Północnego do południowo-wschodniej części Queensland, włącznie z wyspami Wyspa Melville’a, Wielka Wyspa Piaszczysta, Bribie, North Stradbroke Island i South Stradbroke Island; kilka rekordów w południowej części Nowej Gwinei kilka osobników zostało schwytanych na południowy zachód od rzeki Fly[8][3]. Szczureczek namorzynowy należy do australijskich „starych endemitów”, łożyskowców, których przodkowie dotarli na kontynent przed kilkoma milionami lat[6].
Morfologia
edytujZ wyglądu szczureczek namorzynowy przypomina mysz, choć jest większy i ma krótsze uszy[2]. Jest to niewielki gryzoń: długość ciała (bez ogona) 72–130 mm, długość ogona 62–100 mm, długość ucha 10–15 mm, długość tylnej stopy 23–26 mm; masa ciała 32–64 g[7]. Wierzch ciała jest ciemnoszary, ku spodowi stopniowo przechodzi w biały[14]. Niektóre dorosłe osobniki mają rzadko rozmieszczone białe cętki[9]. Futro na ciele jest jednorodnie krótkie[2], wodoodporne[14]. Kończyny mają ten sam kolor co grzbiet, oprócz stóp. Stopy są z wierzchu pokryte rzadkimi, białymi włosami, podobnie jak ogon, a od spodu nagie[2]. Palce nie są spięte błoną pławną. Samica ma dwie pary sutków brzusznych[14][2].
| Wzór zębowy | I | C | P | M | |
|---|---|---|---|---|---|
| 12 | = | 1 | 0 | 0 | 2 |
| 1 | 0 | 0 | 2 | ||
Szczególną cechą uzębienia szczureczków, łączącą je z bobroszczurami, jest posiadanie tylko dwóch trzonowców po obu stronach szczęki. Ich siekacze mają pomarańczowy kolor[14][2].
Genetyka
edytujLiczba diploidalna wynosi 2n = 48 i FN = 52[7],
Tryb życia
edytujJest to nocne zwierzę o nietypowych wymaganiach środowiskowych i żywieniowych. Gryzonie te żyją w lasach namorzynowych, na słonych terenach trawiastych i przybrzeżnych mokradłach, lub tam gdzie występuje mozaika takich obszarów. Buduje kilka rodzajów gniazd: gniazdo w formie kopca z mułu i liści przypominającego termitierę, mającego 20–60 cm wysokości i 1,6–4,8 m obwodu, wolnostojące lub w korzeniach namorzynów. Może też wykopać ciąg podziemnych korytarzy w brzegu, czasem także wyposażony w kopiec. Inne gniazda są budowane w pustych pniach, najczęściej namorzynów, a ich otwory są zatykane mułem; gryzonie mogą też wykorzystać w celach mieszkalnych stos odpadów ludzkiej działalności: piasek zepchnięty przez spycharkę lub ścięte drzewa. Może żyć w grupach do ośmiu osobników, złożonych z dominującego samca, samic i młodych[3][14][13].
Gryzonie żerują w strefie pływów i nad brzegiem, żywią się głównie niewielkimi bezkręgowcami. Jedzą różnorodne skorupiaki, w tym kraby, wirki wielojelitowe, ślimaki płucodyszne i małże[3][13]. W niewoli jedzą także owady, ryby, jaszczurki i kraby większe od nich samych[14]. Areał osobniczy według badań przeprowadzonych w Queenslandzie miał powierzchnię 0,6 ha dla samic i 0,8 ha dla samców, ale w innym miejscu stanu stwierdzono już 3,4 ha[3][14][13]. Gryzonie te są silnie terytorialne[13].
Rozmnażanie szczureczków jest słabo zbadane. Rozród może mieć miejsce przez cały rok, a samice rodzą do czterech młodych. Nie wiadomo, po jakim czasie zwierzę jest zdolne do rozrodu ani jak długo żyje[3].
Populacja i zagrożenia
edytujSzczureczek namorzynowy jest spotykany na rozległym obszarze, ale prawdopodobnie żyje tylko w niewielu miejscach. Dostępność siedlisk zmniejsza się, a w niektórych obszarach pomimo sprzyjających warunków, nie stwierdzono obecności tych gryzoni. Znanych jest stosunkowo niewiele populacji szczureczków namorzynowych, a ich liczebność nie przekracza tysiąca osobników. Część obszaru występowania jest objęta ochroną[3]. W 1903 roku stwierdzono obecność gatunku na obszarze obecnego Parku Narodowego Kakadu, jednak brakuje tam nowszych obserwacji[3][9].
Drapieżnictwo
edytujNa gryzonie te polują zdziczałe i domowe psy i koty, introdukowane lisy rude i zdziczałe świnie[13][15]. Zjada je także dingo australijski, krokodyle i najprawdopodobniej węże żyjące w tym samym środowisku. Jest także możliwe, że poluje na nie bobroszczur złotobrzuchy[13].
Relacja z człowiekiem
edytujGatunek ten nie ma ekonomicznego znaczenia dla człowieka, ani negatywnego ani pozytywnego, ale żerując na bezkręgowcach pełni rolę stabilizującą w środowisku[14]. Głównym zagrożeniem dla gatunku jest utrata środowiska na skutek odlesiania mokradeł na potrzeby ludzi, skażenie środowiska przez substancje wyzwalane z kwaśnych gleb siarczanowych, pestycydy, herbicydy i ropę naftową, zmiany naturalnych stosunków hydrologicznych, a także zmiana klimatu[3][13][9].
Szczureczek namorzynowy jest przez Międzynarodową Unię Ochrony Przyrody uznawany za gatunek narażony na wyginięcie. Amerykańska ustawa o zagrożonych gatunkach uznaje go za gatunek zagrożony. Konwencja waszyngtońska (CITES) wymienia ten gatunek w załączniku I[3][5]. W 2010 roku Australia przygotowała narodowy plan ochrony szczureczka namorzynowego[9].
Uwagi
edytuj- ↑ „Prawdziwym wodnym szczurem” (ang. water rat) jest bobroszczur złotobrzuchy (Hydromys chrysogaster)
Przypisy
edytuj- ↑ Xeromys myoides, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j O. Thomas. Description of a new genus of Muridae allied to Hydromys. „Proceedings of the Zoological Society of London”. 1903, s. 248, 1903. (ang.).
- ↑ a b c d e f g h i j k J. Woinarski & A.A. Burbidge, Xeromys myoides, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2016, wersja 2021-3 [dostęp 2022-02-26] (ang.).
- ↑ a b c Nazwy polskie za: W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 283. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
- ↑ a b c D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Xeromys myoides. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2022-02-26].
- ↑ a b c D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Genus Xeromys. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2022-02-26].
- ↑ a b c Ch. Denys, P. Taylor & K. Aplin. Opisy gatunków Muridae: Ch. Denys, P. Taylor, C. Burgin, K. Aplin, P.-H. Fabre, R. Haslauer, J. Woinarski, B. Breed & J. Menzies: Family Muridae (True Mice and Rats, Gerbils and relatives). W: D.E. Wilson, R.A. Mittermeier & T.E. Lacher (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 7: Rodents II. Barcelona: Lynx Edicions, 2017, s. 721–722. ISBN 978-84-16728-04-6. (ang.).
- ↑ a b c d e C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 494. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
- ↑ a b c d e f Department of the Environment and Resource Management: National recovery plan for the water mouse (false water rat) Xeromys myoides. The State of Queensland, 2010. [dostęp 2018-01-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-01-19)]. (ang.).
- ↑ T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 710, 1904. (ang.).
- ↑ Jaeger 1944 ↓, s. 141.
- ↑ Jaeger 1944 ↓, s. 152.
- ↑ a b c d e f g h Department of the Environment: Xeromys myoides — Water Mouse, False Water Rat, Yirrkoo. [w:] Species Profile and Threats Database [on-line]. Australian Government, 2018. [dostęp 2018-01-15]. (ang.).
- ↑ a b c d e f g h Maureen Suter: Xeromys myoides, false water rat. [w:] Animal Diversity Web [on-line]. University of Michigan, 2000. [dostęp 2018-01-15].
- ↑ Rare Australian rodents under attack from all sides. University of Queensland, 2018-01-25. [dostęp 2018-01-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-01-25)]. (ang.).
Bibliografia
edytuj- Edmund C. Jaeger, Source-book of biological names and terms, wyd. 1, Springfield: Charles C. Thomas, 1944, s. 1-256, OCLC 637083062 (ang.).
Linki zewnętrzne
edytuj- Andrew Mitchell: Water mouse (Xeromys myoides), a predator of crabs. Queensland Coast, 2017-09-15. [dostęp 2018-01-15]. (ang.).