Płucodyszne
Płucodyszne (Pulmonata) – podgromada ślimaków (Gastropoda) obejmująca około 36 tysięcy lądowych i wodnych, hermafrodytycznych gatunków tradycyjnie charakteryzowanych zdolnością do oddychania powietrzem atmosferycznym za pomocą narządu oddechowego nazywanego „płucem” – unaczynionej ścianki jamy płaszczowej pełniącej rolę płuca[1][2][3][4].
| Pulmonata | |
| Cuvier, 1817 | |
| Okres istnienia: karbon–dziś | |
 Różni przedstawiciele ślimaków płucodysznych | |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Gromada | |
| (bez rangi) | Heterobranchia |
| Podgromada |
płucodyszne |
W zapisie kopalnym płucodyszne znane są z górnego karbonu. Występują niemal na całym świecie, w większości środowisk lądowych, rzadziej w stojących i bieżących wodach śródlądowych, a jeszcze rzadziej w morskich i słonawych.
Diagnoza
edytujWśród płucodysznych znane są zarówno ślimaki mające muszlę, jak i półnagie, tzn. z muszlą częściowo zredukowaną, oraz nagie, z muszlą zredukowaną do wapiennej płytki pod płaszczem. W pełni rozwinięta muszla płucodysznych jest dobrze wykształcona, zwykle spiralnie zwinięta (od całkowicie płaskiej po wieżyczkowatą i wrzecionowatą), a u niektórych czapeczkowata. U większości osobników dorosłych nie występuje wieczko (wyjątek stanowi rodzina Amphibolidae). Najmniejsze gatunki osiągają długość około 1 mm, a największe dorastają do 20 cm[1][4].
Organ nazywany „płucem” występuje u większości płucodysznych. Niektóre gatunki są dodatkowo zaopatrzone w pojedyncze skrzele lub pseudoskrzele[4]. U wielu przedstawicieli Siphonarioidea i Hygrophila brak jest „płuc” trwale wypełnianych powietrzem[5].
Za cechy charakterystyczne dla płucodysznych uważana jest budowa tarki, położenie otworu odbytowego w pobliżu pneumostomu[1][4] oraz obecność procerebrum[5].
Klasyfikacja
edytujW tradycyjnej klasyfikacji biologicznej opartej na cechach morfologicznych w obrębie płucodysznych wyróżniano: nasadooczne (Basommatophora) i trzonkooczne (Stylommatophora)[2]. Niektórzy autorzy zaliczali jeszcze do tej gromady prapłucodyszne (Archaeopulmonata) i Systellommatophora[3].
Monofiletyzm tej grupy ślimaków, w tradycyjnym jej rozumieniu, został dobrze potwierdzony analizami morfologicznymi[6][7] oraz w badaniach molekularnych, jednak dalsze badania molekularne stawiają w wątpliwość przynależność do tego taksonu kilku grup (Pyramidelloidea, Glacidorboidea, Sacoglossa i Acochlidia)[5].
Występowanie w Polsce
edytujNa obszarze Polski występuje 209 gatunków[4] zaliczanych do następujących rodzin: Argnidae, beczułkowate, bezoczkowate, błotniarkowate, błyszczotkowate, boettgerillowate, brzuchozębne, Carychiidae, Helicodiscidae, Helicodontidae, Hygromiidae, krążałkowate, Oxychilidae, piramidkowate, poczwarkowate, poczwarówkowate, pomrowcowate, pomrowikowate, pomrowiowate, Pristilomatidae, przeźrotkowate, przyczepkowate, przytulikowate, Punctidae, rozdętkowate, stożeczkowate, subulinowate, ślimaczkowate, ślimakowate, ślinikowate, świdrzykowate, wałkówkowate, zatoczkowate i ziarnkowate.
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ a b c Zoologia : bezkręgowce. T. 1. Red. nauk. Czesław Błaszak. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2009. ISBN 978-83-01-16108-8.
- ↑ a b Bezkręgowce. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1984, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0428-6.
- ↑ a b Czesław Jura: Bezkręgowce : podstawy morfologii funkcjonalnej, systematyki i filogenezy. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007. ISBN 978-83-01-14595-8.
- ↑ a b c d e Fauna Polski - charakterystyka i wykaz gatunków. Bogdanowicz W., Chudzicka E., Pilipiuk I. i Skibińska E. (red.). T. III. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2008, s. 384. ISBN 978-83-88147-09-8.
- ↑ a b c Jörger et al. On the origin of Acochlidia and other enigmatic euthyneuran gastropods, with implications for the systematics of Heterobranchia. „BMC Evolutionary Biology”. 10, s. 323, 2010. DOI: 10.1186/1471-2148-10-323. (ang.).
- ↑ Salvini-Plawen Lv, Steiner G. [W]: Origin and evolutionary radiation of the Mollusca. Taylor J, editor. Oxford: Oxford University Press; 1996. Synapomorphies and plesiomorphies in higher classification of Mollusca; s. 29–51.
- ↑ B. Dayrat, S. Tillier, Evolutionary relationships of euthyneuran gastropods (Mollusca): a cladistic re-evaluation of morphological characters, „Zoological Journal of the Linnean Society”, 135 (4), 2002, s. 403–470, DOI: 10.1046/j.1096-3642.2002.00018.x, ISSN 1096-3642 [dostęp 2024-03-24] (ang.).