Sterniczka (zwyczajna)
Sterniczka zwyczajna[5], sterniczka[6], sterniczka białogłowa[3] (Oxyura leucocephala) – gatunek średniej wielkości ptaka z podrodziny sterniczek (Erismaturinae) w rodzinie kaczkowatych (Anatidae). Występuje plamowo od południowo-zachodniej Europy i północno-zachodniej Afryki po środkową Azję, północno-zachodnie Chiny i Mongolię. Sporadycznie zalatuje do Polski. Jest to gatunek zagrożony wyginięciem.
| Oxyura leucocephala[1] | |||
| (Scopoli, 1769)[2] | |||
 Samica | |||
 Samiec | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
sterniczka zwyczajna | ||
| Synonimy | |||
|
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[4] | |||
 | |||
| Zasięg występowania | |||
 lęgowiska występuje przez cały rok przeloty zimowiska sezonowość występowania niepewna prawdopodobnie wymarła | |||
Systematyka
edytujGatunek ten po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1769 roku Giovanni Antonio Scopoli, nadając mu nazwę Anas leucocephala[2][7]. Autor nie wskazał miejsca typowego, ale prawdopodobnie były to północne Włochy[7]. Obecnie gatunek zaliczany jest do rodzaju Oxyura[3][5][7][8]. Nie wyróżnia się podgatunków[7][8].
Morfologia
edytuj- Rozmiary
- Długość ciała 43–48 cm, rozpiętość skrzydeł 62–70 cm; masa ciała samic 510–900 g, samców 553–865 g[7].
- Cechy gatunku
- Ptak o charakterystycznej sylwetce, w której wyróżnia się zadarty ku górze długi ogon w kształcie klina i dużą głowę. W czasie pływania ogon może z poziomem tworzyć kąt 45–50 stopni, ale zdarza się sterniczce ciągnąć go po wodzie. Podrażnione ptaki wznoszą ogon pionowo lub nawet przeginają go na grzbiet. Obie płci mają też mocny dziób z wypukłością u nasady, w środku zwężony, a na końcu rozszerzony i płaski z zagiętym paznokciem. Samiec większy od samicy, o białej głowie z ciemną plamą na szczycie głowy i potylicy przechodzącą w czarną obrożę okalającą kolor biały, który sięga również na górną część szyi. Pierś rdzawobrązowa, skrzydła i boki brązowe z ciemnym poprzecznym prążkowaniem, ogon ciemnobrązowy, brzuch białawy. Dziób błękitny, nogi szare. W szacie spoczynkowej kaczor bardziej matowo ubarwiony. Samica i młodociane podobne do samca, ale nieco jaśniejsze, o głowie brązowej, z białą plamą pod okiem przedzieloną poprzecznym brązowym pasem od nasady dzioba do karku, oraz o szarym dziobie. Gdy nie są przez nic niepokojone, pływają spokojnie na powierzchni. W razie niebezpieczeństwa zanurzają się głębiej, tak, że ponad wodą widać tylko głowę.
- Podobna do niej jest sterniczka jamajska (Oxyura jamaicensis), ale jej samiec jest mniej biały na policzkach i pas na policzku samicy jest mniej widoczny.
Zasięg występowania
edytujSterniczka zamieszkuje zachodnią część basenu Morza Śródziemnego oraz południowo-wschodnią Europę i dalej pasem w środkowej Azji aż po północno-zachodnie Chiny i Mongolię, dochodząc do 56°N w południowej Rosji. Populacja śródziemnomorska osiadła, pozostałe ptaki zimują w okolicach Morza Kaspijskiego, na Bliskim Wschodzie, w Pakistanie i sporadycznie w północno-zachodnich Indiach. Im dalej na zachód, tym zasięg staje się bardziej wyspowy. W Polsce pojawia się sporadycznie[9] (do 2021 roku odnotowano 25 stwierdzeń, łącznie obserwowano 30 osobników[10]). W Europie Środkowej widywana od października do marca.
Tryb życia
edytuj- Biotop
- Płytkie, zarośnięte jeziora słodkowodne lub słonawe i oczka wodne w strefie stepu, również te słonawe. Preferuje jeziora gęsto zarośnięte trzciną, ale posiadające również fragmenty wolne od roślinności.
- Gniazdo
- Samica buduje pływającą platformę ukrytą w trzcinie w pobliżu wody. Składa się z trzcin i innych wodnych, gnijących roślin. Zdarza się często, że zajmuje gniazdo łyski albo perkoza, wtedy jednak wykańcza je po swojemu. Wynika to z tego, że sterniczka potrzebuje głębokiego gniazda, gdzie jaja leżą jedno nad drugim. Budową prawdopodobnie zajmuje się samica (choć nie zaobserwowano jeszcze tej czynności).
- Jaja
- W ciągu roku wyprowadza jeden lęg, składając w maju i czerwcu 6 do 13 wyjątkowo dużych i szarych (czasem lekko zielonkawych) jaj o średnich wymiarach 66 x 50 mm i masie dochodzącej do 100 g.
- Okres lęgowy
- Jaja wysiadywane są przez okres 23 do 26 dni przez samicę, przy czym z dość znacznymi przerwami. W końcowym okresie zarodki mają tak rozwinięty mechanizm termoregulacji, że jaja bez ogrzewania mogą przeżyć nawet tydzień. Korzystają przy tym z ciepła wydzielanego przez butwiejące rośliny, którymi wyścielone jest gniazdo. Pisklęta wykluwają się już w pełni ukształtowane, ze sztywnym ogonem. Wodzone są prawdopodobnie tylko przez kaczkę. Usamodzielniają się podczas pierzenia (wiek 58–70 dni) lub nieco wcześniej.
- Pożywienie
- Rośliny wodne uzupełnione drobnymi zwierzętami. To głównie młode pędy, pączki i nasiona roślin wodnych uzupełniane owadami wodnymi, mięczakami i skorupiakami.
Status i ochrona
edytujW Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody sterniczka od 2000 roku klasyfikowana jest w kategorii EN (gatunek zagrożony wyginięciem); wcześniej – od 1994 roku miała status gatunku narażonego (VU). Liczebność populacji szacuje się na 5300–8700 dorosłych osobników, ale prawdopodobnie są to dane zaniżone. Trend liczebności oceniany jest jako spadkowy[4].
Wiele pierwotnych miejsc lęgowych uległo wyschnięciu w wyniku obniżenia się wód gruntowych i susz. Z tej przyczyny dla zachowania tej zagrożonej kaczki dużą rolę odgrywają sztuczne zbiorniki wodne. Zanik lokalnych populacji lęgowych np. we Włoszech, Maroku i Grecji oraz zmniejszenie liczebności w wyniku polowań i niszczenia siedlisk obserwuje się już od XIX wieku. Tylko intensywne działania na rzecz ochrony gatunku w Hiszpanii dały wzrost populacji lęgowych.
Na terenie Polski gatunek ten jest objęty ścisłą ochroną gatunkową[11].
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Oxyura leucocephala, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b c G.A. Scopoli: Annus I. Historico-Naturalis. Descriptions avium musei proprii earumque rariorum, quas vidit in vivario augustiss. imperatoris, et in museo excell. comitis Francisci annib. turriani. Lipsiae: Sumtib. Christ. Gottlob Hilscheri, 1769, s. 65. (łac.).
- ↑ a b c D. Lepage: Sterniczka (Oxyura leucocephala) (Scopoli, 1769). Avibase. [dostęp 2013-11-11].
- ↑ a b BirdLife International, Oxyura leucocephala, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020, wersja 2020-1 [dostęp 2020-07-06] (ang.).
- ↑ a b Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Podrodzina: Oxyurinae Swainson, 1831 - sterniczki (wersja: 2020-01-10). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-07-06].
- ↑ Busse i in. 1991 ↓, s. 233.
- ↑ a b c d e C. Carboneras & G.M. Kirwan: White-headed Duck (Oxyura leucocephala), version 1.0. W: J. del Hoyo, A. Elliott, J. Sargatal, D.A. Christie & E. de Juana (red. red.): Birds of the World. Ithaca, NY: Cornell Lab of Ornithology, 2020. DOI: 10.2173/bow.whhduc1.01. [dostęp 2020-07-06]. (ang.).
- ↑ a b F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Screamers, ducks, geese, swans. IOC World Bird List (v10.2). [dostęp 2020-07-28]. (ang.).
- ↑ Busse i in. 1991 ↓, s. 234.
- ↑ Komisja Faunistyczna Sekcji Ornitologicznej Polskiego Towarzystwa Zoologicznego. Raport nr 38. Rzadkie ptaki obserwowane w Polsce w roku 2021. „Ornis Polonica”. 63, s. 130–159, 2022.
- ↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).
Bibliografia
edytuj- Karel Stastny: Ptaki wodne. Warszawa: Delta, 1993. ISBN 83-85817-10-7.
- Klaus Richarz: Ptaki - Przewodnik. Warszawa: Muza, 2009. ISBN 978-83-7495-018-3.
- Przemysław Busse (red.), Zygmunt Czarnecki, Andrzej Dyrcz, Maciej Gromadzki, Roman Hołyński, Alina Kowalska-Dyrcz, Jadwiga Machalska, Stanisław Manikowski, Bogumiła Olech: Ptaki. T. I. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0563-0.
Linki zewnętrzne
edytuj- Zdjęcia i krótkie filmy. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).