Sterniczka jamajska

Sterniczka jamajska
	Oxyura jamaicensis
	(J.F. Gmelin, 1789)
	; Samica
	; Samiec
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	blaszkodziobe
Rodzina	kaczkowate
Podrodzina	sterniczki
Rodzaj	Oxyura
Gatunek	sterniczka jamajska
Synonimy
	Anas jamaicensis J.F. Gmelin, 1789; Erismatura jamaicensis (J.F. Gmelin, 1789); Anas rubidus A. Wilson, 1814; Erismatura ferruginea Eyton, 1838; Erismatura alleni Danforth, 1925; Oxyura ferruginea (Eyton, 1838);
	Anas jamaicensis J.F. Gmelin, 1789; Erismatura jamaicensis (J.F. Gmelin, 1789); Anas rubidus A. Wilson, 1814; Erismatura ferruginea Eyton, 1838; Erismatura alleni Danforth, 1925; Oxyura ferruginea (Eyton, 1838);
Podgatunki
	O. j. jamaicensis (J.F. Gmelin, 1789); O. j. ferruginea (Eyton, 1838); O. j. andina Lehmann, 1946;
	O. j. jamaicensis (J.F. Gmelin, 1789); O. j. ferruginea (Eyton, 1838); O. j. andina Lehmann, 1946;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Zasięg występowania
	; Podgatunek nominatywny (O. j. jamaicensis) letnie lęgowiska występuje całorocznie przeloty zimowiska introdukowany, pobyt całoroczny prawdopodobnie wymarł
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Sterniczka jamajska^[9] (Oxyura jamaicensis) – gatunek średniej wielkości ptaka z podrodziny sterniczek (Oxyurinae) w rodzinie kaczkowatych (Anatidae). Zamieszkuje Amerykę Północną i Południową, introdukowany do Europy i północnej Afryki. Nie jest zagrożony wyginięciem.

Systematyka

Gatunek ten po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1789 roku niemiecki przyrodnik Johann Friedrich Gmelin w 13. edycji linneuszowskiego Systema Naturae. Autor nadał gatunkowi nazwę Anas jamaicensis, a jako miejsce typowe wskazał Jamajkę^[2]^[3]. Obecnie sterniczka jamajska zaliczana jest do rodzaju Oxyura^[6]^[9].

Wyróżniono trzy podgatunki; podgatunek O. jamaicensis andina wymieniany jest jako pośredni pomiędzy jamaicensis a ferruginea^[10]^[11]. Podgatunki ferruginea i andina są przez część systematyków wydzielane do odrębnego gatunku Oxyura ferruginea^[6]^[11]^[12]. Proponowany podgatunek rubida z Ameryki Północnej nie jest uznawany^[6]^[10].

Zasięg występowania

Samiec z Kolumbii

Sterniczka jamajska występuje w zależności od podgatunku^[6]^[10]:

O. jamaicensis jamaicensis – sterniczka jamajska^[9] – Ameryka Północna, w tym Karaiby. Północne populacje wędrowne, zimują w południowej części areału.
O. jamaicensis ferruginea – sterniczka peruwiańska^[9] – Ameryka Południowa (Andy – od południowo-zachodniej Kolumbii na południe po Ziemie Ognistą).
O. jamaicensis andina – północno-środkowa i zachodnio-środkowa Kolumbia.

Introdukowana przed 1961 rokiem do Wielkiej Brytanii^[13] skolonizowała Europę Zachodnią, zalatując sporadycznie do Europy Środkowej i Afryki Północnej.

W Polsce pojawia się sporadycznie i nie rozmnaża się. Pierwszego przedstawiciela tego gatunku stwierdzono w 2005 roku (wcześniej, w 1997 roku zaobserwowano samca będącego hybrydą sterniczki jamajskiej i rodzimej sterniczki zwyczajnej)^[13]. Do końca 2020 roku stwierdzono ją 18 razy, łącznie obserwowano 19 osobników^[14]. Komisja Faunistyczna Sekcji Ornitologicznej Polskiego Towarzystwa Zoologicznego wciągnęła sterniczkę jamajską na Listę awifauny krajowej (kategoria C w klasyfikacji AERC)^[15], ale w 2023 roku usunęła ją z tej listy i przeniosła do aneksu, który obejmuje gatunki stwierdzone w Polsce, lecz nie zaliczone do awifauny krajowej (kategoria D w klasyfikacji AERC)^[16].

Morfologia

Samiec w locie

Cechy gatunku: Ciało rdzawo-brązowe. W szacie godowej u samca głowa ciemna, policzki białe, dziób błękitny. Samica ma głowę brązową, a na poliku przez białą plamę biegnie brązowy pasek. W szacie spoczynkowej kolor biały zastępowany jest przez jasnobrązowy. Podgatunki południowe mają mniej koloru białego na głowie.
Wymiary średnie^[11]: długość ciała ok. 35–43 cm
rozpiętość skrzydeł ok. 53–62 cm
masa ciała: samica 310–845 g, samiec 530–795 g

Tryb życia

Biotop: Cieki wodne, estuaria, mokradła.
Gniazdo: Pływająca platforma zbudowana z roślin, ukryta w zaroślach.

Jaja z kolekcji muzealnej

Jaja: W ciągu roku wyprowadza jeden lęg, składając w maju–lipcu 5 do 15 ciemnych jaj.
Wysiadywanie: Jaja składane w odstępach jednodniowych, wysiadywane są przez okres 23–26 dni przez samicę. Pisklęta pierzą się po 60 dniach. Samiec podczas sezonu godowego zapładnia kilka samic. Po wykluciu pomaga wychować młode pierwszej partnerce.
Pożywienie: Nasiona i rośliny wodne uzupełniane przez drobne zwierzęta (mięczaki, owady i ich larwy)^[13] zbierane z powierzchni wody lub spod wody.

Status

Zasięg sterniczki peruwiańskiej (ferruginea + andina), często uznawanej za odrębny gatunek

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody (IUCN) takson ten w 2014 roku został podzielony na dwa odrębne gatunki: Oxyura jamaicensis i Oxyura ferruginea. Oba są zaliczane do kategorii LC (najmniejszej troski), a trend ich liczebności uznawany jest za spadkowy^[8]^[12]. Organizacja Wetlands International w 2014 roku szacowała liczebność podgatunku andina na około 10 tysięcy osobników, a ferruginea na 25–100 tysięcy osobników^[12].

Status w Europie

W Europie sterniczka jamajska jest uznawana za gatunek inwazyjny. Wywiera negatywny wpływ na środowisko przyrodnicze, gdyż krzyżuje się i konkuruje o pokarm i miejsce gniazdowania z zagrożoną sterniczką zwyczajną, przenosi wirusa ptasiej grypy (szczep H5N1), a ponadto poprzez swoje agresywne zachowanie konkuruje z innym gatunkami ptaków wodnych, m.in. perkozem zausznikiem i perkozkiem. W 2016 Stały Komitet Konwencji Berneńskiej wydał Rekomendację Nr 185 (2016) dotyczącą całkowitego wytępienia tego gatunku w Zachodniej Palearktyce przed rokiem 2020. Już wcześniej jednak w kilku krajach Europy Zachodniej realizowano programy redukcji populacji sterniczki jamajskiej poprzez np. odstrzał, niszczenie jaj czy pułapki, np. w latach 2005–2010 w Wielkiej Brytanii odstrzelono ponad 6800 osobników, dzięki czemu brytyjska populacja tej kaczki zmalała o 95%^[13].

Zobacz też

Przypisy

↑ Oxyura jamaicensis, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d J.F. Gmelin: Caroli a Linné, Systema naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. T. 1. Cz. 2. Lipsiae: Impensis Georg. Emanuel. Beer, 1789, s. 519. (łac.).
↑ ^a ^b ^c D. Lepage: Ruddy Duck Oxyura jamaicensis. [w:] Avibase [on-line]. [dostęp 2023-02-05]. (ang.).
↑ A. Wilson: American Ornithology or, the Natural History of the Birds of the United States: illustrated with plates engraved and colored from original drawings taken from nature. Cz. 8. Philadelphia: Published by Bradford and Inskeep, Printed by Robert Carr, 1814, s. 128, 130, ryc. 71, fig. 5, 6. (ang.).
↑ ^a ^b T.C. Eyton: A monograph on the anatidae or duck tribe. London: Longman, Orme, Brown, Green, & Longman, 1838, s. 170. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Screamers, ducks, geese, swans. IOC World Bird List (v11.1). [dostęp 2021-03-21]. (ang.).
↑ F.C. Lehmann V. Two New Birds from the Andes of Colombia. „The Auk”. 63 (2), s. 221, 1946. DOI: 10.2307/4080013. (ang.).
↑ ^a ^b Oxyura jamaicensis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Podrodzina: Oxyurinae Swainson, 1831 – sterniczki (wersja: 2020-07-06). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-03-21].
↑ ^a ^b ^c Ruddy Duck (Oxyura jamaicensis). IBC: The Internet Bird Collection. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-12-08)]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c Carboneras, C. & Kirwan, G.M.: Ruddy Duck (Oxyura jamaicensis). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (red.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2019. [dostęp 2019-09-01].
↑ ^a ^b ^c BirdLife International, Oxyura ferruginea, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2016, wersja 2020-3 [dostęp 2021-03-21] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d Karta Informacyjna Gatunku – sterniczka jamajska. [w:] Analiza stopnia inwazyjności gatunków obcych w Polsce wraz ze wskazaniem gatunków istotnie zagrażających rodzimej florze i faunie oraz propozycją działań strategicznych w zakresie możliwości ich zwalczania oraz Analiza dróg niezamierzonego wprowadzania lub rozprzestrzeniania się inwazyjnych gatunków obcych wraz z opracowaniem planów działań dla dróg priorytetowych [on-line]. Uniwersytet Śląski w Katowicach, marzec 2018. [dostęp 2019-09-01].
↑ Komisja Faunistyczna Sekcji Ornitologicznej Polskiego Towarzystwa Zoologicznego. Raport nr 37. Rzadkie ptaki obserwowane w Polsce w roku 2020. „Ornis Polonica”. 62, s. 113–148, 2021.
↑ Lista awifauny krajowej. Gatunki ptaków stwierdzone w Polsce – stan z 31.12.2021. Komisja Faunistyczna Sekcji Ornitologicznej Polskiego Towarzystwa Zoologicznego. [zarchiwizowane z tego adresu (2022-11-11)].
↑ Aneks. Gatunki ptaków stwierdzone w Polsce do 01.01.2023, lecz nie zaliczone do awifauny krajowej. Komisja Faunistyczna Sekcji Ornitologicznej PTZool. [dostęp 2023-02-05].

Linki zewnętrzne

Zdjęcia i nagrania audiowizualne. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).
Zdjęcia i nagrania audiowizualne – sterniczka peruwiańska (Oxyura ferruginea). [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).

[itis-1] Oxyura jamaicensis, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[Gmelin-2] J.F. Gmelin: Caroli a Linné, Systema naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. T. 1. Cz. 2. Lipsiae: Impensis Georg. Emanuel. Beer, 1789, s. 519. (łac.).

[avibase-3] D. Lepage: Ruddy Duck Oxyura jamaicensis. [w:] Avibase [on-line]. [dostęp 2023-02-05]. (ang.).

[Wilson-4] A. Wilson: American Ornithology or, the Natural History of the Birds of the United States: illustrated with plates engraved and colored from original drawings taken from nature. Cz. 8. Philadelphia: Published by Bradford and Inskeep, Printed by Robert Carr, 1814, s. 128, 130, ryc. 71, fig. 5, 6. (ang.).

[Eyton-5] T.C. Eyton: A monograph on the anatidae or duck tribe. London: Longman, Orme, Brown, Green, & Longman, 1838, s. 170. (ang.).

[ioc-6] F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Screamers, ducks, geese, swans. IOC World Bird List (v11.1). [dostęp 2021-03-21]. (ang.).

[Lehmann-7] F.C. Lehmann V. Two New Birds from the Andes of Colombia. „The Auk”. 63 (2), s. 221, 1946. DOI: 10.2307/4080013. (ang.).

[iucn-8] Oxyura jamaicensis, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).

[Mielczarek&Kuziemko-9] Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Podrodzina: Oxyurinae Swainson, 1831 – sterniczki (wersja: 2020-07-06). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-03-21].

[ibc-10] Ruddy Duck (Oxyura jamaicensis). IBC: The Internet Bird Collection. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-12-08)]. (ang.).

[hbw-11] Carboneras, C. & Kirwan, G.M.: Ruddy Duck (Oxyura jamaicensis). [w:] del Hoyo, J., Elliott, A., Sargatal, J., Christie, D.A. & de Juana, E. (red.). Handbook of the Birds of the World Alive [on-line]. 2019. [dostęp 2019-09-01].

[iucn1-12] BirdLife International, Oxyura ferruginea, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2016, wersja 2020-3 [dostęp 2021-03-21] (ang.).

[analiza-13] Karta Informacyjna Gatunku – sterniczka jamajska. [w:] Analiza stopnia inwazyjności gatunków obcych w Polsce wraz ze wskazaniem gatunków istotnie zagrażających rodzimej florze i faunie oraz propozycją działań strategicznych w zakresie możliwości ich zwalczania oraz Analiza dróg niezamierzonego wprowadzania lub rozprzestrzeniania się inwazyjnych gatunków obcych wraz z opracowaniem planów działań dla dróg priorytetowych [on-line]. Uniwersytet Śląski w Katowicach, marzec 2018. [dostęp 2019-09-01].

[kf2020-14] Komisja Faunistyczna Sekcji Ornitologicznej Polskiego Towarzystwa Zoologicznego. Raport nr 37. Rzadkie ptaki obserwowane w Polsce w roku 2020. „Ornis Polonica”. 62, s. 113–148, 2021.

[kflista-15] Lista awifauny krajowej. Gatunki ptaków stwierdzone w Polsce – stan z 31.12.2021. Komisja Faunistyczna Sekcji Ornitologicznej Polskiego Towarzystwa Zoologicznego. [zarchiwizowane z tego adresu (2022-11-11)].

[kfaneks-16] Aneks. Gatunki ptaków stwierdzone w Polsce do 01.01.2023, lecz nie zaliczone do awifauny krajowej. Komisja Faunistyczna Sekcji Ornitologicznej PTZool. [dostęp 2023-02-05].

[9]

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]