Stefan Pawlikowski

Stefan Pawlikowski (ur. 11 października 1896 w Kozłowie, zm. 15 maja 1943 we Francji) – pułkownik pilot Wojska Polskiego, pośmiertnie awansowany na generała brygady.

Stefan Pawlikowski

1 zwycięstwo
pułkownik pilot
Data i miejsce urodzenia	11 października 1896 Kozłów, gubernia mińska, Imperium Rosyjskie
Data i miejsce śmierci	15 maja 1943 poległ nad Francją
Przebieg służby
Lata służby	1916–1943
Siły zbrojne	Wojsko Polskie Polskie Siły Zbrojne
Formacja	Lotnictwo Wojska Polskiego Armée de l’air RAF
Jednostki	19 eskadra myśliwska 1 pułk lotniczy, 2 pułk lotniczy, 3 pułku lotniczego, Brygada Pościgowa, dywizjon 302, dywizjon 315
Stanowiska	dowódca eskadry, dowódca dywizjonu, zastępca dowódcy pułku, dowódca pułku lotniczego, dowódca brygady lotniczej, oficer łącznikowy przy Dowództwie Lotnictwa Myśliwskiego Królewskich Sił Powietrznych
Główne wojny i bitwy	I wojna światowa, wojna polsko-bolszewicka, II wojna światowa, kampania wrześniowa, desant pod Dieppe
Odznaczenia

Życiorys

Młodość i I wojna światowa

Syn Władysława i Józefiny z domu Morawskiej. Uczył się w Wilnie, a maturę uzyskał w 1915 w Moskwie. Następnie studiował w Wyższej Szkole Technicznej w Moskwie.

Podczas I wojny światowej, w sierpniu 1916 został powołany do armii rosyjskiej i skierowany do lotnictwa. 1 lutego 1917 ukończył Szkołę Pilotów w Moskwie, po czym został wysłany do Wyższej Szkoły Pilotów w Pau we Francji (ówczesnego sojusznika Rosji). W związku ze zmienioną sytuacją polityczną (rewolucja październikowa) nie wrócił już do Rosji, natomiast od 1 lipca 1918 został przydzielony do francuskiej 96. eskadry Spadów (Spa 96), latającej na myśliwcach SPAD XIII i zajmującej się w tym czasie m.in. zwalczaniem niemieckich balonów obserwacyjnych. Otrzymał stopień oficerski adiutant. Niektóre źródła podają, że odniósł w tym okresie zwycięstwa powietrzne, jednakże brak jest ich potwierdzenia w danych francuskich. W listopadzie 1918 przeszedł w stopniu podporucznika do Armii Polskiej gen. Józefa Hallera we Francji.

Wojna polsko-bolszewicka

W maju 1919 powrócił wraz z armią do Polski jako pilot eskadry Br.59, latającej na samolotach rozpoznawczych Breguet 14. Początkowo służył jako oblatywacz w Centralnych Warsztatach Lotniczych, a od kwietnia 1920 latał bojowo podczas wojny polsko-bolszewickiej jako pilot 19 eskadry myśliwskiej, na myśliwcach SPAD VII, między innymi walcząc nad Berezyną w okolicach Borysowa z samolotami eskadry Szyrinkina. 17 i 22 maja zestrzelił dwa balony obserwacyjne. Podczas wojny zestrzelił również samolot. Wysłany został do Włoch, skąd miał sprowadzić egzemplarz wzorcowy myśliwca Ansaldo A.1 Balilla, lecz na skutek niesprawności silnika zawrócił z trasy.

Dwudziestolecie międzywojenne

Po wojnie służył w 1 Pułku Lotniczym w Warszawie, w stopniu porucznika, następnie kapitana, dowodząc 111 Eskadrą Myśliwską. Od października 1921 do marca 1922 latał jako cywilny pilot komunikacyjny na trasie Warszawa – Paryż. Uczestniczył także w rajdach lotniczych. We wrześniu 1922 zajął pierwsze miejsce z nawigatorem kpt. Bronisławem Wojtarowiczem w pierwszych polskich zawodach lotniczych – I Krajowym Locie Okrężnym na samolocie Breguet 14. Brał udział w grupowym przelocie nad Alpami samolotami Potez XV w 1924. W 1926 został dowódcą dywizjonu liniowego i eskadry szkolnej w 2 pułku lotniczym w Krakowie. 29 czerwca 1926, wracając po cywilnemu w towarzystwie oficerów i kobiet z przyjęcia w restauracji, po pijanemu, wdał się w kłótnię z taksówkarzem Henrykiem Stróżykiem, po czym po odprowadzeniu do warszawskiego X komisariatu policji, zastrzelił go tam z posiadanej broni, uznając, że został obrażony. 18 listopada 1926 został uznany za winnego i skazany na 3 lata twierdzy, wydalenie z wojska i pozbawienie odznaczeń, lecz w następnym roku został ułaskawiony przez prezydenta Mościckiego, z przywróceniem stopnia wojskowego oraz odznaczeń. 6 lipca 1929 został przeniesiony do 3 pułku lotniczego w Poznaniu. Początkowo dowodził eskadrą, a od 1932 III dywizjonem myśliwskim. W 1933 kierował polską ekipą na pokazach lotniczych w Bukareszcie. W kwietniu 1934 powrócił do 1 pułku lotniczego na stanowisko dowódcy IV dywizjonu myśliwskiego. W tym samym roku został wyznaczony na stanowisko zastępcy dowódcy pułku. W 1936 został awansowany na podpułkownika ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1936. W sierpniu 1938 objął dowództwo 1 pułku lotniczego. W 1939 został awansowany na pułkownika ze starszeństwem z dniem 19 marca 1939 w korpusie oficerów lotnictwa.

II wojna światowa

Po ogłoszeniu mobilizacji, przed wybuchem II wojny światowej, został wyznaczony dowódcą Brygady Pościgowej, współorganizując system informowania o atakach lotnictwa niemieckiego oparty na posterunkach obserwacyjnych. Po kampanii wrześniowej przedostał się do Francji, gdzie został komendantem polskiego Centrum Wyszkolenia Lotnictwa zorganizowanego 15 grudnia 1939 w bazie Lyon-Bron. Organizował tam polskie jednostki myśliwskie. Na skutek konfliktu z francuskim komendantem, 20 maja 1940 został jednak odwołany, a 23 maja przydzielony do polskiego dywizjonu I/145 w Villacoublay pod Paryżem, co usprawniło pracę jednostki dzięki kontaktom Pawlikowskiego we francuskim lotnictwie. Po klęsce Francji, organizował ewakuację żołnierzy dywizjonu z La Rochelle statkiem do Wielkiej Brytanii, w dniach 19-21 czerwca. Początkowo został komendantem Centrum Wyszkolenia Lotniczego w Blackpool, a od 6 listopada 1941 był polskim oficerem łącznikowym w brytyjskim dowództwie lotnictwa myśliwskiego (RAF Fighter Command), pełniąc faktycznie funkcję dowódcy polskiego lotnictwa myśliwskiego i uzyskując brytyjski stopień Group Captain. Podobnie jak nieco starszy gen. inż. Ludomił Rayski był wyjątkowym przypadkiem pilota biorącego udział w walkach na obszarach obu wojen światowych.

Brał ochotniczo udział w lotach bojowych, m.in. 19 sierpnia 1942 podczas osłony desantu pod Dieppe (na Spitfire Mk. Vb, numer WX-C z 302 dywizjonu). Poległ 15 maja 1943, biorąc udział w locie bojowym 315 dywizjonu myśliwskiego „Dęblińskiego” nad Francją na myśliwcu Spitfire Mk.IX (numer PK-M), w osłonie operacji bombowej Circus 297, mającej atakować lotniska w Caen i Carpiquet. Samolot Pawlikowskiego spadł na wybrzeżu Atlantyku k. Meuvaines na zachód od Caen, pilot poniósł śmierć. Zestrzelenie Pawlikowskiego przypisywano w literaturze niemieckiemu asowi kpt. Erichowi Rudorfferowi na myśliwcu Fw 190A z jednostki II./JG 2, jednakże zgłosił on zestrzelenie dwóch Spitfire’ów ok. 200 kilometrów dalej, nad Senarpont. Prawdopodobnym zwycięzcą mógł być Uffz. Günther Paulus, również na Fw 190A z II./JG 2, który zgłosił zestrzelenie w tym rejonie, aczkolwiek mógł trafić również utracony samolot sierż. Piotra Lewandowskiego (który trafił do niewoli). Nie można wykluczyć także zestrzelenia przez artylerię przeciwlotniczą na wybrzeżu. Stefan Pawlikowski został pochowany w Meuvaines, po wojnie ekshumowany i przeniesiony na cmentarz w Grainville-Langannerie. Zestrzelił dwa balony i 1 samolot.

Naczelny Wódz gen. broni Władysław Anders mianował go pośmiertnie generałem brygady ze starszeństwem z dniem 1 stycznia 1964 w korpusie generałów.

Ordery i odznaczenia

• Srebrny Krzyż Orderu Virtuti Militari nr 3266
• Krzyż Walecznych (czterokrotnie)
• Złoty Krzyż Zasługi (16 marca 1934)
• Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921
• Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości
• Polowa Odznaka Pilota nr 34 (11 listopada 1928)
• Krzyż Komandorski Orderu Imperium Brytyjskiego (Wielka Brytania)
• Krzyż Komandorski Orderu Wazów (Szwecja, 1936)
• Krzyż Komandorski II Klasy Orderu Miecza (Szwecja, 1936)
• Krzyż Oficerski Orderu Korony Jugosłowiańskiej (przed 1935)
• Krzyż Kawalerski Orderu Legii Honorowej (Francja)
• Krzyż Kawalerski Orderu Gwiazdy Rumunii (Rumunia, 1930)
• Krzyż Wojenny z Palmami (Francja)
• rumuńska Odznaka Pilota (1929)
• włoska Odznaka Pilota (1929)

Upamiętnienie

Imię Stefana Pawlikowskiego nadano 15 maja 1993 1 pułkowi lotnictwa myśliwskiego, którego tradycje następnie dziedziczyły 1 eskadra lotnictwa taktycznego i 23 Baza Lotnictwa Taktycznego.

Bibliografia

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2016-02-15].
• Mieczysław Cieplewicz, Pawlikowski Stefan [w:] Polski Słownik Biograficzny, t. XXV, Warszawa-Kraków-Wrocław 1980 s. 464–465 wersja elektroniczna IPSB
• Janusz Kędzierski, Stefan Pawlikowski (1896–1943), [w:] „Skrzydlata Polska” nr 21/1986.
• Cumft Olgierd, Hubert Kazimierz Kujawa: Księga lotników polskich. Poległych, zmarłych i zaginionych 1939–1946. Warszawa: Wydawnictwo MON, 1989, s. 430. ISBN 83-11-07329-5.
• Tadeusz Jurga: Obrona Polski 1939. Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”, 1990, s. 802–803. ISBN 83-211-1096-7.
• Tadeusz Kryska-Karski, Stanisław Żurakowski: Generałowie Polski niepodległej. Warszawa: Editions Spotkania, 1991.
• Aleksander Garbacz. Bohater dwóch wojen. Generał brygady pilot Stefan Pawlikowski patron 1 Pułku Lotnictwa Myśliwskiego „Warszawa”. „Rocznik Mińsko-Mazowiecki”. z. 8, s. 132–148, 2001. 
• Stefan Czmur, Waldemar Wójcik: Generałowie w stalowych mundurach. Warszawa-Poznań: Dom Wydawniczy „Bellona” i Redakcja Czasopism Wojsk Lotniczych i Obrony Powietrznej, 2003. ISBN 83-11-09587-6.
• Tadeusz Jerzy Krzystek, [Anna Krzystek]: Polskie Siły Powietrzne w Wielkiej Brytanii w latach 1940–1947 łącznie z Pomocniczą Lotniczą Służbą Kobiet (PLSK-WAAF). Sandomierz: Stratus, 2012. ISBN 978-83-61421-59-7. OCLC 276981965.
• Krzysztof Janowicz. Wiarus. Cz. II. „Aeroplan”. 4(103)/13, s. 9–17, 2013. ISSN 1232-8839. 
• Stanisław Januszewski: Polacy w siłach powietrznych Wielkiej Wojny. Polscy pionierzy lotnictwa. T. 2. Wrocław: Fundacja Otwartego Muzeum Techniki, 2019. ISBN 978-83-64688-21-8.
• Bartłomiej Belcarz: Polskie lotnictwo we Francji 1940. Sandomierz: Stratus, 2001. ISBN 83-916327-6-8.

Linki zewnętrzne

• NAC: Mjr Stefan Pawlikowski. s. 1. [dostęp 2012-06-18]. (pol.).