Wikipedia

Stanisław Szwed (1894–1984)

Stanisław Jan Szwed[a] (ur. 19 października 1894 w Zagórzu, zm. 4 września 1984 w Sanoku) – major rezerwy artylerii Wojska Polskiego, działacz narodowy i samorządowy, burmistrz Wołożyna 1929-1937, poseł na Sejm II RP 1938-1939, oficer NOW.

Stanisław Szwed
Ilustracja
kpt. Stanisław Szwed (przed 1933)
major rezerwy artylerii major rezerwy artylerii
Data i miejsce urodzenia

19 października 1894
Zagórz

Data i miejsce śmierci

4 września 1984
Sanok

Przebieg służby
Lata służby

1914–1922
1930–1942

Siły zbrojne

C. K. Armia
Wojsko Polskie
NOW

Jednostki

30 Pułk Armat Polowych → Pułk Armat Polowych Nr 24
pociąg pancerny „Pionier”
6 Pułk Artylerii Polowej
1 Pułk Artylerii Górskiej
1 Pułk Artylerii Lekkiej Legionów

Stanowiska

d-ca pociągu pancernego

Główne wojny i bitwy

I wojna światowa,
wojna polsko-ukraińska,
wojna polsko-bolszewicka,
II wojna światowa

Późniejsza praca

urzędnik finansowy i samorządowy

Odznaczenia
Krzyż Srebrny Orderu Virtuti Militari Krzyż Zasługi (II RP) Krzyż Armii Krajowej Medal Zwycięstwa i Wolności 1945
Odznaka Honorowa Gryfa Pomorskiego
Multimedia w Wikimedia Commons
Stanisław Szwed
Ilustracja
Stanisław Szwed w niemieckim obozie KL Auschwitz w 1943
Data urodzenia

19 października 1894

Data śmierci

26 maja 1984

Poseł V kadencji Sejmu (II RP)
Okres

od 1938
do 1939

Przynależność polityczna

Obóz Zjednoczenia Narodowego

Multimedia w Wikimedia Commons

Życiorys

edytuj

Stanisław Jan Szwed[1] urodził się 19 października 1894 w Zagórzu[2][3][4][5][6] jako jedno z 13 dzieci Jana (woźny kolejowy w Zagórzu[7]) i Weroniki z domu Krzak[2][4][8]. Był bratem m.in. Ludwika (ur. 1892[9][10]), Władysława (1896-1988), Edwarda (1904-1982), Heleny (ur. 1908)[11], Franciszka (1911-1989). Rodzice przenieśli się do Zagórza z okolic Żywca w 1889. Ojciec rodziny Jan pracował jako dróżnik na kolei w Zasławiu, potem w Zagórzu. Gospodarował na 10-morgowym gospodarstwie, z czego tylko trzy były jego własnością, a resztę dzierżawił od dworu i bogatszych gospodarzy. Dzieci pomagały rodzicom w prowadzeniu gospodarstwa, wszystkie z nich ukończyły szkołę powszechną, część gimnazjum w Sanoku, sześcioro studia wyższe.

W Zagórzu uczył się w szkole powszechnej[12]. Następnie kształcił się w C. K. Gimnazjum w Sanoku, gdzie w 1913 zdał egzamin dojrzałości (wraz z nim do klasy uczęszczali m.in. Władysław Brzozowski, Jan Bratro, Roman Ślączka, Władysław Zaleski)[3][13][14]. W okresie nauki w listopadzie 1911 założył w Zagórzu dwa patrole skautowe i objął funkcję drużynowego[15][16][17]. Od tego roku w rodzinnym mieście należał też do drużyny liniowej „Sokoła”[18]. Pierwotnie rozpoczął studia na akademii handlowej[3]. Po maturze podjął studia prawnicze na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Jagiellońskiego[19][20].

Po wybuchu I wojny światowej wcielony z poboru do C. K. Armii 16 sierpnia 1914[21]. W jej szeregach służył od 24 września 1914 służył w jej szeregach[18][22]. Służył w szeregach 30 pułku armat polowych, w którym kończył kurs oficerów rezerwy artylerii[12]. W sierpniu 1915 został przydzielony do 9 pułku piechoty, w składzie którego 22 września 1915 pod Żydyczynem został ciężko ranny w prawą rękę[23]. Został mianowany na stopień podporucznika ze starszeństwem z dniem 1 sierpnia 1916 w korpusie oficerów rezerwy artylerii polowej i górskiej[24][25]. Do 1918 jego oddziałem macierzystym była jego pierwotna jednostka (30 pap), przemianowana na Pułk Armat Polowych Nr 24[26][27]. W trakcie leczenia w Krakowie kontynuował studia na UJ[12]. Po wyjściu ze szpitala pracował w służbie administracyjnej przez 12 miesięcy aż do 31 października 1918[12]. W międzyczasie zdał na studiach dwa egzaminy rządowe i 18 lipca 1918 uzyskał absolutorium[12].

Od 1 listopada 1918 służył jako ochotnik w Wojsku Polskim[25]. Do 15 listopada 1918 służył w Dowództwie Okręgu Warszawa[18]. Od 16 listopada 1918 do 7 stycznia 1919 uczestniczył w wojnie polsko-ukraińskiej biorąc udział w obronie Żurawicy i w walkach o Przemyśl[12]. Pozostawał pod rozkazami kpt. Michała Tokarzewskiego-Karaszewicza, wtedy dowodzącego 5 pułkiem Piechoty Legionów i brał udział w pierwszej odsieczy dla walczącego Lwowa i późniejszej obronie tego miasta[18][28]. Od 8 stycznia 1919 do 21 listopada 1921 służył w załodze pociągu pancernego nr 10 „Pionier”[2][28]. Od początku tej służby był dowódcą artylerii pociągu[12]. Formalnie został przyjęty do Wojska Polskiego 7 lipca 1919 z zatwierdzeniem posiadanego stopnia podporucznika ze starszeństwem z 1 sierpnia 1916, zaliczony do I Rezerwy armii z równoczesnym powołaniem do służby czynnej na czas wojny i przydzielony do pociągu pancernego „Pionier”[29]. Do sierpnia 1919 pełnił funkcję zastępcy dowódcy p.p. „Pionier”, a następnie od 12 sierpnia 1919 był dowódcą tegoż aż do czasu likwidacji w Armii Frontu Południowego w listopadzie 1921[12][28]. Na stanowisku zastępcy dowódcy „Pioniera” w walkach z Ukraińcami brał udział w walkach o odblokowanie linii kolejowej Przemyśl–Niżankowice–Lwów, a potem w trakcie wojny polsko-bolszewickiej w lipcu 1920 już jako dowódca „Pioniera” walczył na Wołyniu[2] i osłaniał wycofującą się w kierunku Lwowa 18 Dywizję Piechoty przed sowiecką 1 Armią Konną)[17]. 19 stycznia 1921 został zatwierdzony z dniem 1 kwietnia 1920 w stopniu porucznika, w artylerii, w grupie oficerów byłej armii austro-węgierskiej[30]. 1 czerwca 1921 nadal pełnił służbę w Pociągu Pancernym Nr 10, a jego oddziałem macierzystym był 6 Pułk Artylerii Polowej[31]. W okresie pokoju pozostawał nadal dowódcą „Pioniera” do 22 lutego 1922[25]. Z dniem 22 lutego 1922 został przeniesiony do rezerwy i przydzielony w rezerwie do 6 pap w Krakowie[28][32][12]. Za swoje czyny wojenne na stanowisku dowódcy pp „Pionier” otrzymał Order Virtuti Militari[33].

Od września 1922 był osadnikiem wojskowym i otrzymał gospodarstwo rolne o pow. 20 ha we wsi Skrobowszczyzna w powiecie wołożyńskim na obszarze województwie nowogródzkim[34][25][35]. 8 stycznia 1924 został zatwierdzony w stopniu porucznika ze starszeństwem z 1 czerwca 1919 i 287. lokatą w korpusie oficerów rezerwy artylerii[36]. Posiadał wówczas przydział w rezerwie do 1 pułku artylerii górskiej w Nowym Sączu[37][38]. Następnie został zweryfikowany w stopniu kapitana ze starszeństwem z dniem 1 czerwca 1919 i 570. lokatą w korpusie oficerów artylerii[39]. W 1934 był kapitanem rezerwy artylerii przydzielonym do 1 pułku artylerii lekkiej Legionów i pozostawał wówczas w ewidencji Powiatowej Komendy Uzupełnień Lida[40]. Na stopień majora został mianowany 1 czerwca 1939 ze starszeństwem z 19 marca 1939 i 7. lokatą w korpusie oficerów rezerwy artylerii[28][41].

W życiu cywilnym pracował na swojej osadzie[12]. W powiecie wołożyńskim organizował kółek rolniczych[12]. Od listopada 1924 był członkiem zarządu i księgowym Spółdzielni Kasy Stefczyka w Wołożynie[25]. Był organizatorem i prezesem rady nadzorczej Spółdzielni „Rolnik Kresowy” w Wołożynie[18]. W tym mieście działał w Kole Rezerwistów (przez pierwsze dwa lata był prezesem zarządu) i Powiatowym Związku Osadników (członek zarządu, od 1927 prezes)[21]. Od 1 czerwca 1929 do września 1937 sprawował urząd burmistrza Wołożyna[23][25]. Od września 1937 do 17 września 1939 był dyrektorem Komunalnej Kasy Oszczędności powiatu wołożyńskiego[25]. Z ramienia Obozu Zjednoczenia Narodowego został wybrany posłem na Sejm V kadencji (1938–1939) tj. ostatniej w II Rzeczypospolitej.

Po wybuchu II wojny światowej przebywał w Wołożynie do czasu agresji ZSRR na Polskę 17 września 1939[25]. Następnie przedostał się do będącego już pod okupacją niemiecką rodzinnego Zagórza, gdzie przebywał od października 1939 do 20 kwietnia 1940[25]. W tym czasie prowadził sklep spożywczy[25]. Następnie do czerwca prowadził sklep w Rembertowie[25]. Potem mieszkał w Warszawie i w Krakowie[25]. Należał do tajnej organizacji wojskowej[25]. Od 1 czerwca 1949 należał do Narodowej Organizacji Wojskowej[42]. Pełnił funkcję komendanta podokręgu na miasto Kraków od 1 lipca 1940 do 19 czerwca 1942[43]. W konspiracji przyjął pseudonim „Horawski”[5]. Wraz z bratem Ludwikiem został aresztowany przez gestapo pod zarzutem przynależności do tajnej organizacji i od 20 czerwca 1942 do 5 lutego 1942 był osadzony w więzieniu Montelupich w Krakowie[25]. 5 lutego 1943 obaj zostali osadzeni w niemieckim obozie koncentracyjnym Auschwitz-Birkenau[6][10][25]. Stanisław otrzymał tam numer obozowy 100429, a Ludwik 100428[6][10][25]. Przebywali tam do 31 sierpnia 1944, a 1 września 1944 zostali przeniesieni do obozu w Ravensbrück, gdzie w obozie dla mężczyzn (Männerlager) otrzymał numer obozowy 9839[25]. Przybywał tam do 3 maja 1945, po czym w czasie transportu z KL Ravensbrück do KL Neuengamme został uwolniony przez wojska amerykańskie pod Schwerinem[25] (jego brat Ludwik także przeżył wojnę)[6][10]. Do 6 grudnia 1946 przebywał w obozie dla byłych jeńców oficerów WP w Henstedt pod Hamburgiem[25]

8 grudnia 1946 powrócił do Polski[25]. 13 stycznia 1947 osiadł w Szczecinie[44]. Przez dwa lata pracował na stanowisku kierownika sprzedaży w hurtowni „Karmel” Spółdzielni Osadników Wojskowych do 15 marca 1949[44]. Następnie był dyrektorem Oddziału Wojewódzkiego Kasy Targowej (bank rozrachunków rynku miejskiego) od 16 marca 1949 aż do przejęcia przez Narodowy Bank Polski w październiku 1950, po czym pełnił funkcję likwidatora tego oddziału do 31 maja 1952[44]. Od 6 czerwca 1952 do 31 marca 1964 sprawował stanowisko kierownika finansowego w Przedsiębiorstwie Państwowym „Miejski Handel Mięsem” (MHM)[44]. Z dniem 1 kwietnia 1964 przeszedł na emeryturę[45].

W Szczecinie 30 czerwca 1949 wstąpił do Związku Bojowników o Wolność i Demokrację[25], a w 1974 przeniesiony z tamtejszego oddziału do koła ZBoWiD w Sanoku[5]. W 1974 jako emeryt pozostawał w stopniu majora rezerwy artylerii[8]. W 1976 otrzymał zaświadczenie kombatanta[5]. Był autorem Pamiętnika (zachowany rękopis liczy 79 stron i obejmuje lata 1910-1975).

Jeszcze w Szczecinie zamieszkiwał z poślubioną żoną[46] (przy ul. Matejki[47]). Już jako emerytowany księgowy osiadł w Sanoku[48], gdzie wraz z żoną mieszkał przy ul. Głowackiego 1[49]. Jego żoną była Emilia z domu Porębska (ur. 4 listopada 1909 w Zagórzu, przedwojenna harcerka, podczas II wojny zesłana w głąb ZSRR, po wojnie urzędniczka[50], zm. 26 maja 1984 w Katowicach)[51][52]. Oboje mieli syna Jerzego Stanisława (ur. 1931)[34]. Stanisław Szwed zmarł 4 września 1984 w Sanoku[4][1][20]. Został pochowany na cmentarzu przy ul. Jana Matejki w Sanoku 7 września 1984[1][53], gdzie wcześniej spoczęła jego żona[54].

 
Udekorowany nagrobek Emilii i Stanisława Szwedów w Sanoku w dzień setnej rocznicy bitwy warszawskiej (15 sierpnia 1920)

Ordery i odznaczenia

edytuj

Uwagi

edytuj
  1. ↑ W ewidencji wojskowych C. K. Armii był określany w języku niemieckim jako „Stanislaus Szwed”.

Przypisy

edytuj
  1. ↑ a b c Księga cmentarna nr 1. Matejki Rymanowska od 1973 do 2004 (stare cmentarze), Sanok, (poz. 895).
  2. ↑ a b c d Kolekcja VM ↓, s. 1.
  3. ↑ a b c XXXII. Sprawozdanie Dyrekcyi c.k. Gimnazyum w Sanoku za rok szkolny 1912/13. Sanok: Fundusz Naukowy, 1913, s. 58.
  4. ↑ a b c Księga Zmarłych 1975–1995 Sanok. Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. między 97 a 97 (poz. 83).
  5. ↑ a b c d Deklaracje ↓, s. 213.
  6. ↑ a b c d Stanisław Szwed. auschwitz.org. [dostęp 2019-11-07].
  7. ↑ CK Gimnazjum Państwowe Wyższe w Sanoku. Katalog główny, rok 1913/14 (zespół 7, sygn. 61). AP Rzeszów – O/Sanok, s. 491.
  8. ↑ a b c Deklaracje ↓, s. 213, 214.
  9. ↑ CK Gimnazjum Państwowe Wyższe w Sanoku. Katalog główny, rok szkolny 1906/1907 (zespół 7, sygn. 42). AP Rzeszów – O/Sanok, s. 651.
  10. ↑ a b c d Ludwik Szwed. auschwitz.org. [dostęp 2019-11-07].
  11. ↑ Państwowe Gimnazjum im. Królowej Zofii w Sanoku. Katalog główny, rok 1921/22 (zespół 7, sygn. 82). AP Rzeszów – O/Sanok, s. 305.
  12. ↑ a b c d e f g h i j k Kolekcja VM ↓, s. 4.
  13. ↑ Kronika. „Tygodnik Ziemi Sanockiej”. Nr 27, s. 3, 1 lipca 1913. 
  14. ↑ Absolwenci. 1losanok.pl. [dostęp 2012-04-02].
  15. ↑ Czesław Mazurczak: Harcerstwo Sanockie 1910–1949. Kraków: Harcerska Oficyna Wydawnicza, 1990, s. 19.
  16. ↑ Alicja Wolwowicz: Zarys dziejów sanockiego harcerstwa. W: 95 lat sanockiego harcerstwa 1911–2006. Sanok: 2006, s. 5.
  17. ↑ a b c Edward Zając: Jak Sanok wybił się na niepodległość. Sanok: Miejska Biblioteka Publiczna im. Grzegorza z Sanoka w Sanoku, 1995, s. 23. ISBN 83-901466-3-0.
  18. ↑ a b c d e Kolekcja VM ↓, s. 3.
  19. ↑ Kolekcja VM ↓, s. 1, 2, 4.
  20. ↑ a b c Deklaracje ↓, s. 214.
  21. ↑ a b Kolekcja VM ↓, s. 3, 4.
  22. ↑ Deklaracje ↓, s. 206.
  23. ↑ a b Kolekcja VM ↓, s. 2, 4.
  24. ↑ Ranglisten des Kaiserlichen und Königlichen Heeres 1917. Wiedeń: 1917, s. 881.
  25. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s t u Deklaracje ↓, s. 216.
  26. ↑ Ranglisten des Kaiserlichen und Königlichen Heeres 1917. Wiedeń: 1917, s. 934.
  27. ↑ Ranglisten des Kaiserlichen und Königlichen Heeres 1918. Wiedeń: 1918, s. 1161.
  28. ↑ a b c d e Deklaracje ↓, s. 218.
  29. ↑ Dz. Rozk. MSWojsk. ↓, nr 78 z 1919 roku, poz. 2576, 2600.
  30. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 4 z 29 stycznia 1921 roku, s. 142.
  31. ↑ Spis oficerów 1921 ↓, s. 287, 910.
  32. ↑ Spis oficerów rezerwy 1922 ↓, s. 292.
  33. ↑ Kolekcja VM ↓, s. 6-10.
  34. ↑ a b Kolekcja VM ↓, s. 2.
  35. ↑ Osadnicy wojskowi – lista kompletna. kresy.genealodzy.pl. s. 202. [dostęp 2015-07-23].
  36. ↑ Rocznik Oficerski 1923 ↓, s. 847.
  37. ↑ Rocznik Oficerski 1923 ↓, s. 775.
  38. ↑ Rocznik Oficerski 1924 ↓, s. 695.
  39. ↑ Rocznik Oficerski 1924 ↓, s. 769.
  40. ↑ Rocznik Oficerski Rezerw 1934 ↓, s. 135, 613.
  41. ↑ Rybka, Stepan 2003 ↓, s. 603.
  42. ↑ Deklaracje ↓, s. 218. Sam Stanisław Szwed określił organizację jako „AK-NOW”.
  43. ↑ Deklaracje ↓, s. 216, 218.
  44. ↑ a b c d Deklaracje ↓, s. 216, 220.
  45. ↑ Deklaracje ↓, s. 220.
  46. ↑ Deklaracje ↓, s. 208.
  47. ↑ Dwa dni w mieście naszej młodości. Sprawozdanie ze zjazdu koleżeńskiego wychowanków Gimnazjum Męskiego w Sanoku w 70-lecie pierwszej matury w roku 1958. Warszawa: 1960, s. 148.
  48. ↑ Deklaracje ↓, s. 213, 214, 216.
  49. ↑ Deklaracje ↓, s. 206, 207, 213, 217, 218, 219.
  50. ↑ Deklaracje ↓, s. 206-208.
  51. ↑ Księga Zmarłych 1975–1995 Sanok. Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 94 (poz. 45).
  52. ↑ Księga cmentarna nr 1. Matejki Rymanowska od 1973 do 2004 (stare cmentarze), Sanok, (poz. 867.
  53. ↑ Stanisław Szwed. cmentarzsanok.zetohosting.pl. [dostęp 2022-01-01].
  54. ↑ Emilia Szwed. cmentarzsanok.zetohosting.pl. [dostęp 2022-01-01].
  55. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 6 z 18 marca 1922 roku, s. 227.
  56. ↑ Deklaracje ↓, s. 213. Tu Stanisław Szwed podał rok nadania w 1938.
  57. ↑ a b Deklaracje ↓, s. 213, 214, 218.
  58. ↑ a b c Deklaracje ↓, s. 214, 218.

Bibliografia

edytuj
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Stanisław_Szwed_(1894–1984)&oldid=74951595”