Stanisław Downarowicz
Stanisław Józef Downarowicz (ur. 28 marca 1874 w Łochowie, zm. 11 marca 1941 w KL Auschwitz[1]) – polski inżynier, działacz polityczny, wolnomularz[2].
| |
| Pełne imię i nazwisko |
Stanisław Józef Marian Downarowicz |
|---|---|
| Data i miejsce urodzenia |
28 marca 1874 |
| Data i miejsce śmierci |
11 marca 1941 |
| Wojewoda poleski | |
| Okres |
od 18 maja 1922 |
| Poprzednik | |
| Następca | |
| Minister spraw wewnętrznych | |
| Okres |
od 19 września 1921 |
| Poprzednik | |
| Okres |
od 5 marca 1922 (p.o) |
| Następca | |
| Wojewoda wołyński | |
| Okres |
od 13 sierpnia 1921 |
| Poprzednik | |
| Następca |
Tadeusz Dworakowski (p.o.) |
| Odznaczenia | |
  
| |
Życiorys
edytujSyn Medarda i Stefanii z Hornowskich[3]. Miał trzech braci: Józefa, Kazimierza, Medarda i siostrę Marię. Uczęszczał do gimnazjum w Radomiu. Maturę zdał w Libawie. Następnie podjął studia prawnicze na Cesarskim Uniwersytecie Warszawskim, ale za działalność w PPS został z niego przez władze carskie relegowany oraz Od 2 lutego do 31 grudnia 1896 był więziony na Pawiaku i w X pawilonie Cytadeli Warszawskiej[3][4]. Po opuszczeniu więzienia, przeniósł się do Lwowa, gdzie wstąpił na Uniwersytet Franciszkański, a następnie przeniósł się na Politechnikę Lwowską, gdzie w 1907 ukończył studia na wydziale inżynierii lądowej[3]. Później podjął pracę inżynier miejski we Lwowie[5].
Walka o niepodległość
edytujNależał do współtwórców Związku Strzeleckiego. Z ramienia Polskiego Stronnictwa Postępowego[6] zasiadał w Komisji Tymczasowej Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych i Polskim Skarbie Wojskowym[7]. Od 22 listopada 1914 r. był zastępcą szefa Departamentu Wojskowego Naczelnego Komitetu Narodowego[8]. Od stycznia 1915 r. pełnił obowiązki przedstawiciela NKN-u w Warszawie, a 15.02.1917 r. mianowano go starszym referentem sekcji administracji w Departamencie Spraw Wewnętrznych Tymczasowej Rady Stanu[9]. Następnie od 1.01.1918 r. rozpoczął pracę jako naczelnik Wydziału Administracyjnego w MSW[10].
II Rzeczpospolita
edytujW latach 1919–1921 był szefem Sekcji Administracyjnej Zarządu Cywilnego Ziem Wschodnich i przedstawicielem władz cywilnych w dowództwie Frontu Litewsko-Białoruskiego[5]. Od marca 1921 r. sprawował funkcję kierownika Komisji Likwidacyjnej ZCZW, a od lipca 1921 r. delegata rządu polskiego przy władzach Litwy Środkowej w Wilnie. Z kolei 13.08.1921 r. został wojewodą wołyńskim, aczkolwiek urząd ten sprawował do 19 września, gdyż został powołany na funkcję ministra spraw wewnętrznych w pierwszym rządzie Antoniego Ponikowskiego[4]. Downarowicz przeprowadził zmiany organizacyjne w ministerstwie; utworzono Wydział Aprowizacyjny (po przekazaniu kompetencji likwidowanego Ministerstwa Aprowizacji), powołano Referat Polityczny (zajmujący się sprawami narodowościowymi i wyznaniowymi)[10]. Ponadto wiele uwagi poświęcał kwestiom bezpieczeństwa publicznego. Poprawiono zwalczanie przestępczości z przestępczością politycznej i pospolitej w województwach zachodnich i centralnych. Natomiast na Kresach Wschodnich sytuacja kreowała się dużo gorzej[5]. Brak skutecznej ochrony granic powodował napływ elementów antypaństwowych, np. grup dywersyjnych przygotowywanych przez Sowietów. Minister apelował o szybkie uchwalenie przepisów pozwalających organom bezpieczeństwa publicznego na skuteczną walkę z działalnością antypaństwową[4]. Nowe regulacje miały być używane wyłącznie przeciwko komunistom[5]. Ponadto prowadzono prace zmierzające do zwiększenia skuteczności aparatu policyjnego i zagwarantowania ochrony granicy. 3 września 1921 r. ministrowie spraw wewnętrznych, wojskowych oraz skarbu wydali wspólną instrukcję dotyczącą sprawowania kontroli granicznej na obszarze województw nowogródzkiego, poleskiego, tarnopolskiego i wołyńskiego[5]. Związane z tym obowiązki powierzono Batalionom Celnym MSW oraz przydzielonym do pomocy oddziałom PP. Rozwiązanie to nie gwarantowało skutecznego uszczelnienia granicy. Na przeszkodzie w osiągnięciu zadowalających efektów stały niedobory finansowe przekładające się na braki kadrowe i odpowiednie wyposażenie, a także brak jednolitego dowództwa[10].
Wojewoda poleski
edytujUrząd ministra MSW przestał pełnić 5 marca 1922 r. Następnie został wojewodą poleskim[5]. Odwołany jednak został w 1924 r., w następstwie biernej postawy podczas napadu bolszewickiej bandy dywersyjnej na pociąg relacji Brześć-Łuniniec pod Łowczą 24.09.1924 r, którym podróżował[11]. Ówczesny premier Władysław Grabski zanotował, że był to najbardziej upokarzający napad na kresach[4]. Szef MSW Zygmunt Hubner, wszczął postępowanie wyjaśniające, które zakończyło się orzeczeniem, że Downarowicz powinien przestać pełnić obowiązki wojewody[5]. Jednakże pod wpływem opinii publicznej, powołano nową komisję, w składzie której znaleźli się byli szefowie resortu spraw wewnętrznych – Leopold Skulski i Władysław Sołtan – oraz były minister reform rolnych Zdzisław Ludkiewicz. Ich orzeczenie było podobne do wcześniejszego. 15 czerwca 1925 r. stanowisko komisji zaakceptowała Rada Ministrów[4]. W marcu 1926 r. minister spraw wewnętrznych Władysław Raczkiewicz wysłał do Downarowicza symboliczne oświadczenie, że jego zachowanie napadu na pociąg pod Łunińcem nie dyskwalifikowało go ze służby państwowej i dalszego wykorzystania na odpowiedzialnym stanowisku[10]. W związku z tą sprawą wkrótce potem wyzwał na pojedynek publicystę Władysława Rabskiego za rzekome zarzuty uwłaczające czci[12].
Dalsze lata
edytujW kolejnych latach Downarowicz był wicedyrektorem Przedsiębiorstwa Wodociągów i Kanalizacji w Warszawie, następnie zaś jego prezesem i dyrektorem. Bez powodzenia startował do sejmu w 1928 r.[10]
Podczas okupacji niemieckiej, został aresztowany i osadzony w więzieniu na Pawiaku 4 października 1940 r. Następnie przez reżim III Rzeszy został wywieziony do obozu koncentracyjnego Auschwitz, gdzie zginął[10].
Życie prywatne
edytujOd 12 sierpnia 1905 był mężem Jadwigi Szczuki[3], z którą miał dwie córki: Krystynę Alinę i Jadwigę[10].
Członek loży wolnomularskiej we Lwowie w okresie zaborów[13].
Ordery i odznaczenia
edytuj- Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski (2 maja 1923)[14]
- Krzyż Niepodległości (29 grudnia 1933)[15]
- Złoty Krzyż Zasługi[3]
Przypisy
edytuj- ↑ Stanisław Józef Marian Downarowicz h. Przyjaciel
- ↑ Ludwik Hass, Ambicje rachuby, rzeczywistość. Wolnomularstwo w Europie Środkowo-Wschodniej 1905–1928. Warszawa 1984, s. 232.
- ↑ a b c d e Stanisław Łoza (red.): Czy wiesz kto to jest? Uzupełnienia i sprostowania. Warszawa: 1939, s. 61. [dostęp 2021-07-14].
- ↑ a b c d e Premierzy i ministrowie Rzeczypospolitej Polskiej 1918–1939 [online], polona.pl, s. 192-194 [dostęp 2023-10-03] (pol.).
- ↑ a b c d e f g Premierzy i ministrowie Rzeczypospolitej Polskiej 1918–1939 [online], polona.pl, s. 192-194 [dostęp 2023-10-19] (pol.).
- ↑ Walentyna Korpalska, Niepodległościowa działalność Władysława Sikorskiego a program Polskiego Stronnictwa Postępowego (przyczynek do nieznanych dziejów polskich partii politycznych w Galicji w latach 1910–1914), „Zeszyty Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Bydgoszczy - Studia z Nauk Społecznych” z. 2, 1979, s. 11–13.
- ↑ Wanda Kiedrzyńska, Powstanie i organizacja Polskiego Skarbu Wojskowego 1912–1914, [w:] „Niepodległość”, t. XIII zeszyt 1 (33), 1936, s. 94.
- ↑ Dziennik Obwieszczeń Naczelnego Komitetu Narodowego. Sekcya Zachodnia, Kraków 24 sierpnia 1914 roku, rok I, nr 1, s. 4.
- ↑ Włodzimierz Suleja, Tymczasowa Rada Stanu, Warszawa 1998, s. 222.
- ↑ a b c d e f g Premierzy i ministrowie Rzeczypospolitej Polskiej 1918–1939 [online], polona.pl, s. 192-194 [dostęp 2023-09-24] (pol.).
- ↑ Jerzy Paciorkowski, Służba na wygnaniu, Policja 997, nr 1 (58), styczeń 2010, ISSN 1734-1167, s. 14–15.
- ↑ Sensacyjny pojedynek. „Nowości Illustrowane”. Nr 42, s. 3, 18 października 1924.
- ↑ Leon Chajn, Polskie Wolnomularstwo 1920–1938, Warszawa 1984, s. 101.
- ↑ Order Odrodzenia Polski. Trzechlecie pierwszej kapituły 1921–1924. Warszawa: Prezydium Rady Ministrów, 1926, s. 17.
- ↑ M.P. z 1934 r. nr 27, poz. 41 „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”.
Bibliografia
edytuj- Wielka Ilustrowana Encyklopedja Powszechna Wydawnictwa Gutenberga, [T.] IV. s. 71.
- „Kto był kim w II Rzeczypospolitej”, pod red. prof. Jacka. M. Majchrowskiego, Warszawa 1994, wyd I.
Linki zewnętrzne
edytuj- List Stanisława Downarowicza do Wacława Sieroszewskiego z 1916 r. w zbiorach Biblioteki Narodowej - wersja cyfrowa na Polona.pl