Rab sza reszi
Rab sza reszi (akad. rab ša rēši, sum. LÚ.GAL.SAG)[1] – jedna z najważniejszych godności urzędniczych w starożytnej Asyrii i Babilonii, tłumaczona zazwyczaj jako „naczelny eunuch”[2][3]. W zniekształconej formie rabsaris (rab-saris) tytuł ten pojawia się również w Biblii[4][5][6].
Rab sza reszi w Asyrii i Babilonii
edytujNa asyryjskim dworze królewskim istniała grupa wpływowych dostojników, którzy znani byli jako ša rēši (LÚ.SAG)[7]. Tytuł ten tłumaczony jest zazwyczaj jako „eunuch”, chociaż niektórzy asyrolodzy postulują, iż nie wszyscy dygnitarze noszący tytuł ša rēši musieli być eunuchami[7]. Cechą wyróżniającą tę grupę dworzan był ich zgolony zarost: na niemal wszystkich zachowanych pieczęciach cylindrycznych należących do ša rēši widnieje przedstawienie gładko ogolonej postaci modlącej się przed bogiem lub boginią[7]. O różnicy w wyglądzie wspominają też teksty: gdy jest w nich mowa o dostojnikach nie będących ša rēši, nazywani są oni „brodatymi dworzanami” (ša ziqni)[7]. Będąc osobami z najbliższego otoczenia króla ša rēši odpowiedzialni byli za jego bezpieczeństwo oraz przekazywali jego polecenia lub rozkazy[8]. Często też mianowani byli zarządcami miast lub gubernatorami prowincji[3].
Nadzór nad ša rēši sprawoował rab ša rēši („naczelny eunuch”), który po królu był jedną z najważniejszych osób w państwie[3]. Ze wzmianek w tekstach wynika, iż nie tylko zarządzał on dworem królewskim, ale sprawował też funkcję wojskową, nadzorując dowódców wojsk[1]. W źródłach asyryjskich tytuł ten pojawia się po raz pierwszy w rocznikach Szamszi-Adada V (823-811 p.n.e.), który wspomina w nich, iż jego drugą wyprawę wojenną do Nairi poprowadzić miał rab ša rēši o imieniu Mutarris-Aszur[9]. Z kolei w nowoasyryjskiej liście eponimów wymieniany jest rab ša rēši o imieniu Mutakkil-Marduk, który w 798 r. p.n.e., za rządów króla Adad-nirari III (810-783 p.n.e.) pełnić miał urząd limmu (eponima)[10]. Jeszcze inny rab ša rēši o imieniu Nabu-szarru-usur otrzymać miał z rąk króla Aszurbanipala (668-627? p.n.e.) nadanie ziemi w nagrodę za wierną służbę[11]. Jeden z rab ša rēši, Sin-szumu-liszir, rządził nawet Asyrią przez kilka miesięcy, najprawdopodobniej w 627 r. p.n.e., po śmierci Aszur-etel-ilani, syna Aszurbanipala[3].
Zachowane teksty potwierdzają, iż tytuł rab ša rēši używany był również po upadku Asyrii, kiedy to noszony był przez babilońskich dostojników służących władcom imperium nowobabilońskiego (626–539 p.n.e.)[1]. Znany jest dokument datowany na 10 rok panowania Nabuchodonozora II (595/594 r. p.n.e.), będący potwierdzeniem dostarczenia do E-sagili złota wysłanego przez niejakiego Nabu-szarussu-ukina, noszącego tytuł rab ša rēši[6][12]. Z Nabu-szarussu-ukinem identyfikowany jest biblijny Nebu-sarsekim, jeden z dowódców Nabuchodonozora II, wspomniany w Księdze Jeremiasza (Jr 39:3)[6][12].
Rab sza reszi w Biblii
edytujW trzech miejscach w Biblii wzmiankowane są osoby noszące tytuł rab ša rēši (biblijny rabsaris). W pierwszym przypadku (2 Księga Królewska 18:17) chodzi o nieznanego z imienia rab ša rēši asyryjskiego króla Sennacheryba (704–681 p.n.e.), który wraz z dwoma innymi dostojnikami (rab šāqê i turtannu) wysłany zostaje do Ezechiasza, króla Judy, by nakłonić go do poddania Jerozolimy[4]. W drugim przypadku (Księga Jeremiasza 39:3) tytuł ten nosi (Nebu-)sarsekim, jeden z dowódców wojskowych babilońskiego króla Nabuchodonozora II (604–562 p.n.e.), uczestniczący w zdobyciu Jerozolimy (587 r. p.n.e.)[5]. Parę wierszy dalej (Księga Jeremiasza 39:13), przy opisie babilońskich dostojników przebywających w Jerozolimie, tytuł ten wspomniany jest ponownie, ale nosi go już osoba o innym imieniu - Nebuszazban[5]. Pomimo różnicy w zapisie imion wielu badaczy przypuszcza, iż w przekazie Jeremiasza chodzi tak naprawdę o jedną i tę samą osobę - postulują oni, iż jest mało prawdopodobne, aby w miesiąc po zdobyciu Jerozolimy tytuł ten mógł nosić ktoś nowy[5].
W Kodeksie Leningradzkim (hebrajskie רַב־סָרִיס )[13][14], Septuagincie (greckie Ραφις )[15] i Wulgacie (łacińskie Rabsaris i Rabsares)[16][17] tytuł rab ša rēši (rabsaris) występuje jako imię własne, ale w komentarzach i leksykonach biblijnych znaleźć można często informację, że chodzi tu o asyryjski i babiloński tytuł oznaczający „naczelnego eunucha”[13][18][19]. W polskich przekładach Biblii tytuł ten czasem występuje jako imię własne, a czasem jako – tłumaczona lub nie – nazwa urzędu:
| polskie przekłady Biblii | miejsce w Biblii | ||
|---|---|---|---|
| 2 Księga Królewska (2 Krl 18:17)[20] |
Księga Jeremiasza (Jr 39:3)[21] |
Księga Jeremiasza (Jr 39:13)[22] | |
| Biblia Tysiąclecia | „przełożony dworzan” | „Nebuszazban, rab saris” | „Nebuszazban, rab saris” |
| Biblia poznańska | „przełożony eunuchów” | „Sar-Sekim, Rab-Saris” | „Nebuszazban, przełożony nad dworzanami” |
| Biblia warszawska | „Rab-Saris” | „Nebuszasban, przełożony nad eunuchami” | „Nebuszasban, przełożony nad eunuchami” |
| Biblia warszawsko-praska | „przełożony eunuchów” | „Nebuszazban, główny kwatermistrz” | „Nabuszazban, główny kwatermistrz” |
| Uwspółcześniona Biblia gdańska | „Rabsaris” | „Sarsechim, Rabsaris” | „Nebuszasban, Rabsaris” |
| Przekład Nowego Świata | „rabsaris” | „sarsechim, rabsaris” | „rabsaris Nebuszazban” |
Przypisy
edytuj- ↑ a b c hasło rēšu, The Assyrian..., s. 289-290.
- ↑ Joannes F., Historia Mezopotamii..., s. 65.
- ↑ a b c d Nissinen M., Relative masculinities ..., s. 233.
- ↑ a b Mitchell T.C., Israel and Judah ..., s. 361.
- ↑ a b c d Mitchell T.C., Judah until the fall of Jerusalem ..., s. 407.
- ↑ a b c Holtz Sh.E.: The Babylonian Officials Who Oversaw the Siege of Jerusalem. thetorah.com. [dostęp 2019-10-25]. (ang.).
- ↑ a b c d Nissinen M., Relative masculinities ..., s. 231.
- ↑ Joannes F., Historia Mezopotamii ..., s. 188.
- ↑ Baker H.D., Šamšī-Adad V, w: Reallexikon der Assyriologie, tom XI (Prinz, Prinzessin - Samug), Walter de Gruyter, Berlin - New York 2006-2008, s. 637.
- ↑ The Neo Assyrian Eponyms. cdli.ox.ac.uk. [dostęp 2019-10-25]. (ang.).
- ↑ Fales F.M., Prosopography of the Neo-Assyrian Empire, 2: The Many Faces of Nabû-šarru-usur, State Archives of Assyria Bulletin (SAAB) II/2 (1998), s. 116.
- ↑ a b Tablet mentioning Nabû-šarussu-ūkin (Nebusarsekim), the Chief Eunuch of Nebuchadnezzar II. jerusalem.nottingham.ac.uk. [dostęp 2019-10-25]. (ang.).
- ↑ a b hasło Rab-saris na stronie www.biblehub.com
- ↑ רב־סריס (Kodeks Leningradzki) - wyniki wyszukiwania na stronie www.blueletterbible.org
- ↑ Ραφις (Septuaginta) - wyniki wyszukiwania na stronie www.blueletterbible.org
- ↑ Rabsaris (Wulgata) - wyniki wyszukiwania na stronie www.blueletterbible.org
- ↑ Rabsares (Wulgata) - wyniki wyszukiwania na stronie www.blueletterbible.org
- ↑ hasło Rabsaris na stronie www.bible-history.com
- ↑ hasło Rab-saris na stronie www.blueletterbible.org
- ↑ Biblia Internetowa - porównanie 2 Krl 18:17 w polskich przekładach Biblii. www.biblia.apologetyka.co. [dostęp 2024-04-19].
- ↑ Biblia Internetowa - porównanie Jr 39:3 w polskich przekładach Biblii. www.biblia.apologetyka.co. [dostęp 2024-04-19].
- ↑ Biblia Internetowa - porównanie Jr 39:13 w polskich przekładach Biblii. www.biblia.apologetyka.co. [dostęp 2024-04-19].
Bibliografia
edytuj- hasło rēšu, w: The Assyrian Dictionary, tom 14 (R), The Oriental Institute, Chicago 1999, s. 289-290.
- Joannes F., Historia Mezopotamii w I. tysiącleciu przed Chrystusem, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2007.
- Mitchell T.C., Israel and Judah from the coming of Assyrian domination until the fall of Samaria, and the struggle for independence in Judah (c. 750—700 B.C.), w: The Cambridge Ancient History, tom 3, część 2 (The Assyrian and Babylonian Empires and other States of the Near East, from the Eighth to the Sixth Centuries B.C.), Cambridge University Press, 1970, s. 322-370.
- Mitchell T.C., Judah until the fall of Jerusalem (c. 700—586 B.C.), w: The Cambridge Ancient History, tom 3, część 2 (The Assyrian and Babylonian Empires and other States of the Near East, from the Eighth to the Sixth Centuries B.C.), Cambridge University Press, 1970, s. 371-409.
- Nissinen M., Relative masculinities in the Hebrew Bible/Old Testament, w: Zsolnay I. (red.), Being a Man: Negotiating Ancient Constructs of Masculinity, Routledge, 2016, s. 221-247.