Szamszi-Adad V
Szamszi-Adad V – władca Asyrii, syn i następca Salmanasara III, ojciec i poprzednik Adad-nirari III; według Asyryjskiej listy królów i asyryjskiej kroniki eponimów panować miał przez 13 lat[1][2]. Jego rządy datowane są na lata 823-811 p.n.e.[3][4]
 górny fragment steli Szamszi-Adada V ze zbiorów British Museum. | |
| król Asyrii | |
| Okres |
od 823 p.n.e. |
|---|---|
| Poprzednik | |
| Następca | |
| Dane biograficzne | |
| Data śmierci | |
| Ojciec | |
| Matka |
nieznana |
| Żona | |
| Dzieci | |
Imię
edytujAkadyjskie imię tego władcy brzmi Šamšī-Adad i znaczy „Słońcem moim jest bóg Adad”[5]. W transliteracji z pisma klinowego zapisywane ono było m(d)Šam-ši-dIŠKUR, m(d)Šam-ši-(d)10, mdUTU-ši-dIŠKUR, mdUTU-ši-10[4].
Panowanie
edytujŹródła do poznania panowania Szamszi-Adada V nie są bogate. Składają się na nie dwie wersje jego roczników królewskich, tzw. „list od boga”, uszkodzona kopia traktatu oraz wzmianki w Kronice synchronistycznej i asyryjskiej kronice eponimów[6]. Dla rekonstrukcji chronologii rządów tego władcy największe znaczenie mają informacje zawarte w jego rocznikach oraz w asyryjskiej kronice eponimów[6]. W oparciu o te informacje wyróżnić można w panowaniu Szamszi-Adada V trzy okresy: okres wojny domowej (823-820 p.n.e.), okres wypraw do Nairi (819-815 p.n.e.) i okres wypraw do Babilonii (814-811 p.n.e.)[6].
Wojna domowa (823-820 p.n.e.)
edytujWielka rebelia, która wybuchła w Asyrii pod koniec panowania Salmanasara III, nie zakończyła się wraz z wstąpieniem na tron jego syna Szamszi-Adada V. Tak wynika z informacji zawartych w asyryjskiej kronice eponimów, która podaje, iż rebelia ta trwać miała przez siedem lat, od 826 do 820 r. p.n.e.[6][4] Zgodnie z inskrypcją na steli Szamszi-Adada V z Kalhu przywódcą buntu miał być jego brat, Aszur-da’’in-apla, do którego przyłączyć się miało 27 asyryjskich miast, w tym Aszur, Niniwa i Arbela[6][4]. Wśród zbuntowanych miast nie znalazła się stolica Kalhu, której mieszkańcy najprawdopodobniej pozostali wierni Salmanasarowi III, a po jego śmierci Szamszi-Adadowi V. To wskazywać by mogło, iż to Szamszi-Adad V był prawowitym następcą tronu, a jego brat był uzurpatorem[6]. Innym źródłem z tego okresu jest mocno uszkodzona kopia traktatu pomiędzy Szamszi-Adadem V a babilońskim królem Marduk-zakir-szumi I (854-819 p.n.e.). W traktacie tym Szamszi-Adad V, chcąc zapewnić sobie najprawdopodobniej neutralność lub nawet pomoc Babilonii w wojnie domowej trwającej w Asyrii, zmuszony był pójśĉ na pewne ustępstwa w stosunku do króla babilońskiego[7]. Po trwających kilka lat zmaganiach Szamszi-Adadowi V udało się w końcu pokonać brata i stłumić rebelię[6].
Wyprawy do Nairi (819-815 p.n.e.)
edytujW rocznikach Szamszi-Adada V opisane zostały trzy wyprawy wojenne do Nairi, które najprawdopodobniej miały miejsce w 819, 818 i 815 r. p.n.e.[6] W trakcie pierwszej z nich asyryjski król otrzymać miał trybut z koni i podbić rozległe terytoria od gór Zagros do górnego Eufratu i od Kurdystanu do środkowego Eufratu[7]. Drugą wyprawę poprowadzić miał w imieniu króla Mutarris-Aszur, naczelny eunuch (rab ša rēši)[7][4]. Dotrzeć miał on do „Górnego Morza Zachodzącego Słońca”, gdzie otrzymać miał trybut z koni[7]. Trzecia wyprawa, poprowadzona najprawdopodobniej przez króla, spustoszyć miała ziemie aż do „Morza Zachodzącego Słońca”[7]. I tym razem król otrzymać miał też trybut z koni[7]. Zdaniem uczonych wszystkie te wyprawy były najprawdopodobniej tak naprawdę niczym więcej jak szybkimi rajdami, których celem było zdobycie koni dla armii asyryjskiej[7]. Można też założyć, że wyprawy te były odpowiedzią na działania Urartu, które – wykorzystując rebelię w Asyrii – przejąć mogło kontrolę nad pewnymi terenami należącymi wcześniej do Asyrii[7].
Wyprawy do Babilonii (814-811 p.n.e.)
edytujTrzy wyprawy wojenne przeciw Babilonii, które miały miejsce w ostatnich latach życia Szamszi-Adada V, przerwały długotrwałe pokojowe relacje panujące pomiędzy oboma państwami[7]. Ojciec i dziad tego władcy obaj podpisali traktaty pokojowe z Babilonią i traktatów tych przestrzegali[7]. Szamszi-Adad V również podpisał wprawdzie traktat pokojowy z babilońskim królem, ale wydarzenia w Asyrii zmusiły go do przyjęcia w nim roli podrzędnej[7]. Powodem inwazji mogła być urażona duma władcy asyryjskiego, a także być może pogorszenie stosunków pomiędzy oboma państwami po objęciu tronu Babilonii przez nowego władcę Marduk-balassu-iqbi[7]. Za każdym razem atak na Babilonię wychodził ze wschodu, z rejonu gór Zagros, na wschód od Tygrysu[7]. Za każdym razem Elam przychodził też Babilonii z pomocą[7]. W trakcie pierwszej z tych wypraw wojennych, mającej miejsce w 814 r. p.n.e., Szamszi-Adad V zaatakował północno-wschodnią Babilonię[4]. Zaatakowanemu Marduk-balassu-iqbi z pomocą przyszli Chaldejczycy, Aramejczycy, Elamici i mieszkańcy krainy Namri[4]. W decydującej bitwie pod Dur-Papsukkal, gdzie obie strony starły się ze sobą, koalicja antyasyryjska ponieść miała porażkę[4]. W następnym roku Szamszi-Adad V ponownie zaatakował Babilonię docierając do miasta Der z którego zabrał posągi jego bóstw opiekuńczych[4]. Z pewnego uszkodzonego fragmentu w rocznikach wynikać też może, że w trakcie tej kampanii udało się Asyryjczykom pochwycić żywcem Marduk-balassu-iqbi i wysłać go jako jeńca do Niniwy[4]. W trakcie trzeciej wyprawy, w 812 r. p.n.e., Asyryjczykom udało się z kolei pojmać Baba-aha-iddinę, nowego króla Babilonii[7][4]. Zgodnie z Kroniką synchronistyczną wyprawa ta miała być wielkim sukcesem: Szamszi-Adad V zdobył wiele miast, złożył ofiary bogom Kuty, Babilonu i Borsippy, otrzymał trybut od Chaldejczyków, zebrał podatki z Babilonii i ustalił przebieg nowej granicy pomiędzy obu państwami[8][9]. Po podboju Babilonii Szamszi-Adad V do listy swych tytułów dodał nowy – „króla Sumeru i Akadu”[9].
Działalność budowlana
edytujWydarzenia polityczne za rządów Szamszi-Adada V sprawiły, iż władca ten nie mógł poświęcić zbyt wiele czasu działalności budowlanej[8]. Rozpoczął budowę pałacu w Niniwie, który ukończony został już za panowania jego syna, Adad-nirari III[8]. W Aszur prowadził prace przy świątyni boga Aszura, o czym świadczy używany przez niego tytuł „budowniczego świątyni Aszura”[8]. Szamszi-Adad V mógł też wznieść pałac w Kalhu[8].
Zabytki
edytujZ czasów panowania Szamszi-Adada V zachowały się dwie wersje jego roczników: jedna pochodząca z Kalhu (wyryta na steli Szamszi-Adada V)[10] i jedna pochodząca z Aszur[8]. Z Niniwy i Aszur znane są cegły inskrybowane jego imieniem[9]. W Aszur archeolodzy odnaleźli sarkofag należący do tego króla[8][9]. Zachowały się też inskrybowane cylindry z cennych materiałów dedykowane przez Szamszi-Adada V bogini Bēlet-parṣī[9]. Znany jest też tzw. „list od boga” dotyczący wydarzeń z dwóch ostatnich wypraw Szamszi-Adada V do Babilonii[9].
Późniejsze wzmianki
edytujPóźniejsze źródła rzucają nieco światła na życie i czasy Szamszi-Adada V. Według inskrypcji jego syna i następcy Adad-nirari III „królowie Hatti” (ziem leżących na zachód od Asyrii) mieli za rządów Szamszi-Adada V urosnąć w siłę i wstrzymać przysyłanie trybutu[9]. Zgodnie z inskrypcjami na cegłach z Niniwy Adad-nirari III miał ukończyć pałac którego budowę rozpoczął jego ojciec[9]. Źródła powstałe po śmierci Szamszi-Adada V informują nas też, że jego królową była Sammu-ramat[9]. W końcu na tabliczce zapisanej po 691 r. p.n.e. zachowały się dekrety Szamszi-Adada V i Adad-nirari III wyznaczające zakres obowiązków dwóm wysokim urzędnikom państwowym[9].
Przypisy
edytuj- ↑ Grayson A.K., Königslisten..., s. 114.
- ↑ Glassner J.-J., Mesopotamian..., s. 169.
- ↑ Grayson A.K., Königslisten..., s. 134.
- ↑ a b c d e f g h i j k Baker H.D., Šamšī-Adad V, w: Reallexikon..., s. 637.
- ↑ hasło šamšu, The Assyrian Dictionary, tom 17 (Š/1), The Oriental Institute, Chicago 1989, s. 337.
- ↑ a b c d e f g h Grayson A.K., Assyria: Ashur-dan II..., s. 269.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o Grayson A.K., Assyria: Ashur-dan II..., s. 270.
- ↑ a b c d e f g Grayson A.K., Assyria: Ashur-dan II..., s. 271.
- ↑ a b c d e f g h i j Baker H.D., Šamšī-Adad V, w: Reallexikon..., s. 638.
- ↑ Stela of Shamshi-Adad V - opis zabytku na oficjalnej stronie British Museum
Bibliografia
edytuj- Baker H.D., Šamšī-Adad V, w: Reallexikon der Assyriologie, tom XI (Prinz, Prinzessin - Samug), Walter de Gruyter, Berlin - New York 2006-2008, s. 636-638.
- Glassner J.-J., Mesopotamian Chronicles, Society of Biblical Literature, Atlanta 2004.
- Grayson A.K., Assyria: Ashur-dan II to Ashur-Nirari V (934-745 B.C.), w: The Cambridge Ancient History III/1 („The Prehistory of the Balkans; and the Middle East and the Aegean world, tenth to eighth centuries B.C.”), Cambridge University Press 1982, s. 238-281.
- Grayson A.K., Königslisten und Chroniken. B. Akkadisch, w: Reallexikon der Assyriologie, tom VI (Klagesang-Libanon), Walter de Gruyter, Berlin - New York 1980-83, s.86-135.