Wikipedia

Przymiotno

rodzaj roślin

Przymiotno (Erigeron L.) – rodzaj roślin z rodziny astrowatych. Obejmuje ok. 400[5][6]–450[4], w szerokim ujęciu obejmującym m.in. wyodrębniane w XX wieku gatunki z rodzaju konyza Conyza. Rodzaj jest kosmopolityczny, z największym zróżnicowaniem w Ameryce Północnej. We florze Polski występuje ok. 10 gatunków.

Przymiotno
Ilustracja
Przymiotno jednokoszyczkowe
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

astrowce

Rodzina

astrowate

Podrodzina

Asteroideae

Rodzaj

przymiotno

Nazwa systematyczna
Erigeron L.
Sp. Pl. 863. 1753
Typ nomenklatoryczny

Erigeron uniflorus L.[3]

Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Erigeron karvinskianus
Przymiotno ostre
Przymiotno kanadyjskie
Przymiotno sumatrzańskie

Niektóre gatunki z tego rodzaju to szeroko rozprzestrzenione gatunki inwazyjne, m.in. przymiotno kanadyjskie E. canadensis, przymiotno argentyńskie E. bonariensis, przymiotno sumatrzańskie E. sumatrensis, Erigeron karvinskianus. Niektóre gatunki (zwłaszcza przymiotno białe E. annuus i przymiotno okazałe E. speciosus) oraz mieszańce (określane jako przymiotno ogrodowe E. ×hybridus[7]) uprawiane są jako rośliny ozdobne[5].

Nazwa naukowa utworzona została z greckich słów eri (ερί) i gérontas (γέροντας) w nawiązaniu do szybko rozwijających się w koszyczkach pęków włosków puchu kielichowego[8].

Rozmieszczenie geograficzne

edytuj
 
Przymiotno białe
 
Przymiotno gałęziste
 
Przymiotno argentyńskie

Rodzaj występuje niemal na całym świecie, przy czym najbardziej zróżnicowany jest w Ameryce Północnej. W Stanach Zjednoczonych i Kanadzie rosną 173 gatunki, a licząc razem z Ameryką Środkową, na całym kontynencie obecne są 234 gatunki[5]. W całym Starym Świecie obecnych jest 100 gatunków[5], przy czym tylko pojedyncze rosną w Australii i Afryce[6], a największe ich zróżnicowanie jest na obszarach górskich środkowej i wschodniej Azji[8]. Na obszarach, gdzie pierwotnie rodzaj nie występował – współcześnie rosną jego inwazyjni przedstawiciele, np. w zachodniej i północnej Australii, w południowej i zachodniej Afryce[4]. W Europie występuje ok. 15 przedstawicieli rodzaju, włączając w to gatunki tu obce i zadomowione[5]. We florze Polski obecnych jest ok. 10 gatunków[7][4]:

Morfologia

edytuj
 
Erigeron glaucus
 
Erigeron philadelphicus
Pokrój
Zwykle rośliny zielne – jednoroczne, dwuletnie i byliny, rzadko półkrzewy i krzewy[9], osiągające od 0,5 cm do 100 cm wysokości. Pędy są rozgałęzione lub nie, prosto wzniesione, podnoszące się lub płożące, nagie lub owłosione, w tym czasem także gruczołowato[9].
Liście
Skrętoległe, skupione w rozecie przyziemnej lub łodygowe, siedzące (i czasem obejmujące łodygę) lub ogonkowe. Blaszka równowąska do lancetowatej i łopatkowatej, zwykle z jedną wiązką przewodzącą, rzadziej z trzema. Całobrzegie, ząbkowane do pierzastodzielnych, nagie lub owłosione[9].
Kwiaty
Zebrane w wyrastające pojedynczo lub liczne koszyczki, tworzące baldachogroniaste i wiechowate kwiatostany złożone. Okrywy koszyczków są półkuliste do stożkowatych, osiągają od 0,5 do 3,5 cm średnicy. Listki okrywy wyrastają w dwóch do pięciu rzędach, są równe lub nie, nagie lub owłosione, obłonione lub nie. Dno koszyczka pozbawione jest plewinek, jest dołkowane, płaskie lub wypukłe. Brzeżne kwiaty języczkowe są płodne i żeńskie (słupkowe) o koronie języczkowej barwy białej, różowej lub niebieskiej, rzadko żółte, w liczbie od 12 do 350, czasem ich brak. Za nimi ku wnętrzu koszyczka występują w jednej do kilku serii żeńskie kwiaty rurkowate, a we wnętrzu koszyczka występują obupłciowe, żółte kwiaty rurkowe w liczbie od kilkudziesięciu do kilkuset[9].
Owoce
Niełupki walcowate albo mniej lub bardziej spłaszczone, nagie lub szczecinkowato owłosione, z włoskami przyległymi lub odstającymi, z trwałym lub szybko opadającym puchem kielichowym składającym się z licznych włosków, zwykle wyrastających w jednym szeregu[9][8].

Systematyka

edytuj
 
Przymiotno okazałe
 
Erigeron ursinus
Pozycja systematyczna

Rodzaj z rodziny astrowatych (Asteraceae), podrodziny Asteroideae i plemienia Astereae[10]. W dawniejszych ujęciach wyodrębniano z niego niektóre odmienne morfologicznie od reszty gatunki, które jednak w wyniku badań molekularnych nad genomem okazały się być zagnieżdżone w obrębie rodzaju. Dotyczy to np. rodzaju konyza Conyza wyodrębnianego ze względu na różnice w budowie koszyczków[11], czy rodzaju Darwiniothamnus – krzewów z wysp Galapagos[5]. Wyodrębnianie tych rodzajów czyni z Erigeron takson para- lub polifiletyczny[11].

Wykaz gatunków[4][12][7]

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).
  3. ↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-01-30].
  4. ↑ a b c d e Erigeron L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2024-12-01].
  5. ↑ a b c d e f David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 339, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
  6. ↑ a b Yilin Chen & Luc Brouillet: Erigeron Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-06-19].
  7. ↑ a b c Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 77-78, ISBN 978-83-62975-45-7.
  8. ↑ a b c Bogumił Pawłowski, Erigeron L., Przymiotno, [w:] Bogumił Pawłowski, Adam Jasiewicz (red.), Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych, t. XII, Warszawa, Kraków: PAN, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1971, s. 140-141.
  9. ↑ a b c d e Guy L. Nesom: Erigeron Linnaeus. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-06-19].
  10. ↑ Genus Erigeron L.. [w:] Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy) [on-line]. USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. [dostęp 2022-06-19].
  11. ↑ a b John L. Strother: Conyza Lessing. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2022-06-18].
  12. ↑ Wiesław Gawryś: Słownik roślin zielnych. Kraków: Officina botanica, 2008, s. 78. ISBN 978-83-925110-5-2.
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Przymiotno&oldid=75455894”