Przymiotno ostre

Przymiotno ostre
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	astrowce
Rodzina	astrowate
Podrodzina	Asteroideae
Rodzaj	przymiotno
Gatunek	przymiotno ostre
	Nazwa systematyczna
	Erigeron acris L.; Sp. Pl.: 863 (1753)
Synonimy
	Erigeron polymorphus var. acris (L.) Clemente; Inula acris (L.) Bernh.; Trimorpha acris (L.) Gray; Trimorpha vulgaris Cass.;
	Erigeron polymorphus var. acris (L.) Clemente; Inula acris (L.) Bernh.; Trimorpha acris (L.) Gray; Trimorpha vulgaris Cass.;
	Multimedia w Wikimedia Commons

Przymiotno ostre (Erigeron acris L.) – gatunek roślin z rodziny astrowatych. Jest szeroko rozpowszechniony w strefie umiarkowanej półkuli północnej. Występuje w Kanadzie, północnej części Stanów Zjednoczonych, na rozległych obszarach Europy i Azji z wyjątkiem południowych krańców tych kontynentów oraz w Maroku w Afryce^[3]. W Polsce jest gatunkiem rodzimym^[4], pospolitym na całym obszarze^[5].

Morfologia

Koszyczek

Pokrój: Roślina zielna tworząca korzeń palowy lub drewniejące kłącze oraz pojedynczą lub kilka łodyg osiągających od kilku do 70 cm wysokości, rzadko wyższymi (do 100 cm)^[6]. Łodygi są prosto wzniesione, rzadziej podnoszące się, dość sztywne, krótko i szorstko owłosione^[7], rzadko niemal nagie^[6], często czerwono nabiegłe^[7]. Rozgałęziają się tylko w górnej części^[6]. Roślina bardzo zmienna morfologicznie^[7].
Liście: Skupione w rozety przyziemne, przy czym w czasie kwitnienia liście odziomkowe czasem są już uschnięte. Liście w dole pędu są wąskie, odwrotnie jajowate do podługowatych, stopniowo zwężone w ogonek krótszy od blaszki, zaostrzone lub tępe, całobrzegie lub z drobnymi i rzadkimi ząbkami^[7]. Osiągają od 1,5 do 13 cm długości i 0,3–1,8 cm szerokości^[6]. Wyższe liście są mniejsze i zmniejszają się ku górze pędu, są siedzące, najwyższe są równowąskie. Z obu stron liście są szorstko owłosione, przy czym z góry czasem łysieją^[7].
Kwiaty: Zebrane w 5–30 (rzadko więcej) koszyczków tworzących kwiatostan złożony przypominający grono lub podbaldach^[7], gęsty lub luźny^[6]. Kwiatostany rozwijają się kolejno od góry ku dołowi. Okrywa jest kubeczkowata o długości zazwyczaj 5–7 mm i średnicy 6–10 mm. Listki okrywy są wąskolancetowate i gęsto owłosione. Na brzegu koszyczka występują kwiaty języczkowe o języczku różowym^[7], rzadziej liliowym lub białym^[6], bardzo wąskim i zwykle nie dłuższym lub niewiele dłuższym od okrywy^[7]. Kolejne dwa szeregi kwiatów to kwiaty żeńskie składające się z bardzo wąskiej i bezbarwnej rurki korony o długości ok. 3 mm^[6]. Wewnątrz koszyczka znajdują się kwiaty obupłciowe żółtawo-zielonkawe^[7], rzadko z łatkami na końcu korony barwy purpurowej lub ciemnoliliowej. Kwiaty te osiągają ok. 4–5 mm długości^[6].
Owoce: Niełupki długości ok. 2 mm z puchem kielichowym ok. trzy razy dłuższym, białawym, czasem z żółtawym, czerwonawym lub rudawym odcieniem. Włoski puchu są cienkie i odlegle ząbkowane^[7].

Okrywa koszyczka
Łodyga
Blaszka liścia

Gatunki podobne: Inne przymiotna występujące w Europie Środkowej mają kwiaty języczkowe wyraźnie dłuższe od okrywy (np. przymiotno białe E. annuus i alpejskie E. alpinus) lub niemal nie wystającymi poza okrywę (np. przymiotno kanadyjskie E. canadensis i argentyńskie E. bonariensis). Podobnie krótkie kwiaty języczkowe mają rośliny wyróżniające się nagimi lub bardzo słabo i zwykle tylko w dole owłosionymi pędami – E. droebachensis i E. politus^[7]^[8].

Biologia i ekologia

Przymiotno ostre w czasie owocowania

Roślina dwuletnia i wieloletnia^[7]^[6], kwitnąca od maja do października^[7].

Rośnie na suchych łąkach i pastwiskach, przydrożach, w żwirowiskach i miejscach kamienistych, w widnych zaroślach i lasach^[7]. W polskich górach sięga do 1740 m n.p.m. w Tatrach^[7].

Zmienność i mieszaniec

W obrębie gatunku wyróżnia się dwie odmiany i 12 podgatunków^[3]:

E. acris subsp. acris
E. acris subsp. angulosus (Gaudin) Vacc.
E. acris subsp. arctophilus (Rech.f.) Rech.f.
E. acris subsp. asadbarensis (Vierh.) Rech.f.
E. acris subsp. botschantzevii Greuter
E. acris subsp. kamtschaticus (DC.) H.Harav
E. acris var. khasianus (Hook.f.) Hajra
E. acris subsp. lalehzaricus Rech.f.
E. acris subsp. mesatlanticus (Maire) Maire
E. acris var. multicaulis (Wall. ex DC.) C.B.Clarke
E. acris subsp. phaeocephalus ech.f.
E. acris subsp. podolicus (Besser) Nyman
E. acris subsp. pycnotrichus (Vierh.) Grierson
E. acris subsp. staintonii Rech.f.

Wyróżniane w niektórych ujęciach podgatunki subsp. politus (Fries) H. Lindb. f. oraz subsp. droebachiensis (O.F.Müll.) Mela^[8] wyodrębniane są w bazie taksonomicznej Plants of the World Online w randze gatunków – Erigeron politus Fr. i Erigeron droebachensis O.F.Müll. (do tego drugiego gatunku włączane są rośliny wyodrębniane w niektórych ujęciach jako E. acris subsp. macrophyllus (Herbich) Soó lub nawet E. macrophyllus Herbich)^[3].

Przymiotno ostre krzyżuje się z przymiotnem kanadyjskim E. canadensis^[7].

W kulturze

Dawnym Słowianom jego kwiaty służyły do odczyniania wróżb dotyczących zdrowia i szczęścia poszczególnych domowników^[9].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Erigeron acris L., [w:] Plants of the World online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2024-05-23] .
↑ ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 77-78, ISBN 978-83-62975-45-7 .
↑ Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce, AdamA. Zając (red.), MariaM. Zając (red.), Kraków: Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001, s. 219, ISBN 83-915161-1-3, OCLC 831024957 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Erigeron acris Linnaeus, [w:] Flora of China [online], eFloras.org [dostęp 2024-11-29] .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p BogumiłB. Pawłowski BogumiłB., Erigeron L., Przymiotno, [w:] BogumiłB. Pawłowski, AdamA. Jasiewicz (red.), Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych, t. XII, Warszawa, Kraków: PAN, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1971, s. 142 .
↑ ^a ^b Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2004, s. 466. ISBN 83-01-14342-8.
↑ Kazimierz Moszyński: Kultura ludowa Słowian, Kraków 1934, s. 401

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-04-15] (ang.).

[powo-3] Erigeron acris L., [w:] Plants of the World online [online], Royal Botanic Gardens, Kew [dostęp 2024-05-23] .

[checklist-4] ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 77-78, ISBN 978-83-62975-45-7 .

[5] Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych w Polsce, AdamA. Zając (red.), MariaM. Zając (red.), Kraków: Pracownia Chorologii Komputerowej Instytutu Botaniki Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2001, s. 219, ISBN 83-915161-1-3, OCLC 831024957 .

[china-6] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Erigeron acris Linnaeus, [w:] Flora of China [online], eFloras.org [dostęp 2024-11-29] .

[pawlowski-7] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p BogumiłB. Pawłowski BogumiłB., Erigeron L., Przymiotno, [w:] BogumiłB. Pawłowski, AdamA. Jasiewicz (red.), Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych, t. XII, Warszawa, Kraków: PAN, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1971, s. 142 .

[klucz-8] Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2004, s. 466. ISBN 83-01-14342-8.

[9] Kazimierz Moszyński: Kultura ludowa Słowian, Kraków 1934, s. 401

[3]

[4]

[5]

[1]

[2]

[6]

[7]

[8]

[9]