Wikipedia

Polskie szkolnictwo wojskowe w latach 1908–1939

(Przekierowano z Polskie szkolnictwo wojskowe w latach 1908-1939)

Wykaz polskich uczelni wojskowych w latach 1908–1939

Szkolnictwo wojskowe polskich organizacji niepodległościowych 1908-1914

edytuj

Na początku XX w. zaostrzyły się stosunki pomiędzy państwami na świecie, w tym między zaborcami. Wystąpiły symptomy do rozpoczęcia wielkiej wojny europejskiej i konfliktu zbrojnego między zaborcami. W tej sytuacji ukształtowały się określone orientacje polityczne i pojawił się na terenie Polski ruch wojskowy. Pierwsze organizacje wojskowe powstały w 1906 roku. Były to bojówki Polskiej Partii Socjalistycznej (PPS). Jedną z ważniejszych był ZWC, który powstał w 1908 w zaborze austriackim. Celem tego Związku było przygotowanie powstania zbrojne w zaborze rosyjskim. Na początku ZWC rozwijał działalność w Królestwie Polskim na rzecz Austrii. Kierownictwo PPS-Frakcji uważało, że w ten sposób Polska odzyska wolność. Liczyli, że w drodze konfliktu zbrojnego Austro-Węgier i Niemiec z Rosją nastąpią przesunięcia graniczne na naszym terytorium. ZWC był nielegalną organizacją kadrową. Stał się trzonem większych liczebnie organizacji - Związku Strzeleckiego potocznie Strzelec, które działały już całkowicie legalnie. Inicjatywa utworzenia organizacji wojskowych wyszła też ze strony Zarzewia i innych grup organizacji akademickich. Pod koniec 1908 działacze tych grup utworzyły Polski Związek Wojskowy, a następnie organizację pod nazwą Armia Polska. z organizacji wyłoniły się Drużyny Strzeleckie. Powstanie organizacji bojowych w Galicji było związane z kryzysem bośniackim (1908), kiedy to wojna rosyjsko-austriacka mogła wybuchnąć w każdej chwili. W tej sytuacji Austria zainteresowana była w istnieniu polskich organizacji militarnych i udzielała im pomocy. Jesienią 1912 z inicjatywy obozu J. Piłsudskiego doszło do konsolidacji stronnictw popierających ruch wojskowy. Powołana została KTSSN. Popierały ją austriackie władze wojskowe. KTSSN rozpadła się w przededniu I wojny światowej. W tym czasie działały:

Szkolnictwo wojskowe polskich formacji wojskowych w czasie I wojny światowej 1914-1918

edytuj

1 sierpnia 1914 wybuchła I wojna światowa. Ziemie polskie stały się terenem walk. Polacy mieli stać się dostarczycielem żołnierza i siły roboczej dla walczących armii. Każde z mocarstw walczących starało się pozyskać Polaków, jednak żadne z nich nie chciało dopuścić do odrodzenia Państwowości polskiej. Państwa zaborcze ogłaszały zwodnicze manifesty i odezwy do narodu polskiego. Walki na frontach zmuszały państwa walczące do coraz to nowych manewrów celem pozyskania żołnierza. 3 sierpnia 1914 ukazał się dekret cesarza Franciszka Józefa, głoszący że polskie organizacje wojskowe mogą pozyskać pozwolenie na broń i mogą przekształcać się w korpusy strzeleckie. W zaborze austriackim utworzono Legiony Polskie, które wkroczyły do Królestwa. Do Legionów garnęła się młodzież polska. Do drugiej połowy 1916 Francja, Rosja i Stany Zjednoczone nie chciały zajmować stanowiska wobec Polski i nie tworzyły odrębnych formacji wojskowych. Polaków wcielano do swoich armii. 5 listopada 1916 ogłoszony został manifest dwóch cesarzy o „niepodległym państwie polskim”. W ślad za tym utworzone zostały tymczasowa Rada Stanu w Królestwie Polskim, a następnie Rada Regencyjna, mające legitymizować tworzenie zależnej od Niemiec Polskiej Siły Zbrojnej (niem. Polnische Wehrmacht). Po manifeście dwóch cesarzy, 22 stycznia 1917 prezydent USA Woodrow Wilson, wyraził pogląd, że powinna powstać niepodległa Polska. Wówczas Polonia amerykańska wysunęła ideę utworzenia w USA polskiego wojska. Z inicjatywy Sokoła w USA i Kanadzie powstały polskie szkoły wojskowe. W 1917 w Europie zaszły zmiany polityczne. W Rosji został obalony carat. 27 marca 1917 Rada Delegatów Robotniczych i Żołnierskich w Piotrogrodzie wydała orędzie do narodu polskiego, uznając prawo do niepodległości Polski. Po tym zmienił się stosunek Anglii i Francji do kwestii niepodległości Polski. Do tej pory państwa te wychodziły z założenia, że sprawa Polski jest wyłącznie wewnętrzną sprawą Rosji. 16 listopada 1917 i 28 sierpnia 1918 Rosja Sowiecka wydała deklaracje uznające niepodległość narodu polskiego. Polskie szkoły i kursy wojskowe w czasie I wojny światowej wykształciły lub doszkoliły w kraju i na obczyźnie pokaźną liczbę oficerów, którzy po odzyskaniu niepodległości wstąpili do Wojska Polskiego. Kadry wojskowe kształcono w duchu własnych ideologii, w oddaniu i wierności państw w których byli armiach. W szkoleniu eliminowano postawę patriotyczną w stosunku do niepodległości narodu polskiego. W tym okresie działały:

Lata 1919 - 1921

edytuj

Piłsudski rozumiał rolę oficerów w przyszłej armii polskiej. W pierwszym rozkazie Naczelnika Państwa skierowanym do wojska napisał: „Mimo specjalnie ciężkich warunków musi powstać wojsko silne, wewnętrznie jednolite, oparte na bezwzględnej karności i świadomej dyscyplinie. Cel ten muszą osiągnąć twórcy armii polskiej, oficerowie, łamiąc stanowczo wszelkie trudności i przeszkody. Obecnie wymagam właśnie pracy, która by zmierzała do uzyskania dobrowolnego poddania się żołnierzy woli kierowniczej swojego oficera” (Rozkaz Naczelnego Wodza z 7 grudnia 1918).

Sytuacja rewolucyjna jaka objęła Rosję, Niemcy i Austro-Węgry spowodowała napływ oficerów byłych armii zaborczych do Wojska Polskiego. Oficerowie ci zasilili szczupły korpus oficerski który liczył ok. 3000 osób wyszkolonych w Legionach i innych organizacjach wojskowych. W końcu 1918 r. do tworzącego się Wojska Polskiego wstąpiło ok. 2000 oficerów w tym 27 generałów. Problemem przyjęć oficerów do WP zajmowała się Komisja Wojskowa dla Krajowego Inspektoratu. Warunki przyjęcia oficerów były liberalne. W większości wystarczała deklaracja chęci służby. Toteż przyjmowani oficerowie w wielu wypadkach nie znali dobrze języka polskiego, nie mówiąc już o języku wojskowym, znajomości kultury polskiej i tradycji oręża polskiego. Źródłem uzupełnienia korpusu oficerskiego pod koniec 1918 stają się kursy oficerskie. Od 12 października do 31 grudnia 1918 ukończyły je 192 osoby. Nadano też stopnie oficerskie 114 osobom cywilnym, głównie lekarzom i prawnikom. Na wezwanie Rady Regencyjnej z 12 października 1918 zgłosiło się do WP ponad 250 oficerów głównie z Polskiego Korpusu Posiłkowego i Polskiej Organizacji Wojskowej. Pod koniec 1918 Wojsko Polskie rozporządzało ok. 5400 oficerami w tym z: Polnische Wehrmacht ok. 1500, z b. armii zaborczych ok. 2000, z b. organizacji wojskowych ok. 1600, ze szkół wojskowych o kursów ok. 200, mianowani z cywila ok. 100. mając do dyspozycji taką ilość oficerów państwo mogło rozbudowywać Wojsko Polskie, która na przełomie 1918/19 miała ok. 100 tys. żołnierzy. w 1919 wśród 15286 oficerów przyjętych do WP było 72 generałów i ok. 1000 oficerów sztabowych (starszych), posiadających praktykę wojenną i ukończone wyższe studia wojskowe. Drugi poważnym źródłem uzupełnienia kadry oficerskiej były kursy i szkoły oficerskie. W 1919 opuściło je 5300 absolwentów. ponadto ponad 1000, z wyższym wykształceniem cywilnym, otrzymało stopnie oficerskie. W 1919 przybyła do kraju Armia gen. J. Hallera, w składzie której było ok. 1500 oficerów. Toczące się działania bojowe na wschodzie i rozpoczęta w kwietniu kampania przeciw Rosji Sowieckiej wymagała tworzenia nowych oddziałów wojskowych. Kwestia zwiększania stanu osobowego oficerów była ciągle aktualna. Nadal przyjmowano oficerów b. armii zaborczych oraz rozwijano szkolnictwo wojskowe. W 1920 kursy i szkoły wojskowe ukończyło ok. 3000 oficerów. Ponad połowę stanowili podchorążowie Szkoły Podchorążych Piechoty. Poważnie zasilili korpus oficerski oficerowie ochotnicy (byli to dowódcy Armii Ochotniczej, którzy automatycznie otrzymywali stopnie oficerskie stosownie do stanowiska oficerskiego. Jedynym warunkiem było ukończenie 6 klas szkoły średniej. Oficerowie ci, po odpowiednim stażu dowodzenia i egzaminach przechodzili do korpusu oficerów zawodowych. Zapotrzebowanie na oficerów było tak wielki, że w czasie walk zawieszono naukę na wyższych uczelniach, a studentów kierowano na front i po 4 tygodniowym szkoleniu mianowano do stopnia podchorążego. Sięgano też do szeregowców z cenzusem. Otrzymywali oni stopnie oficerskie po rocznej służbie i 3 miesięcznym kursie oficerskim. W maju 1920 wyszedł rozkaz w którym żołnierze Polacy armii niemieckiej i austriackiej z cenzusem (ukończone 6 klas szkoły średniej), o odpowiednim morale i rocznej służbie na froncie, mogą być mianowani oficerami po złożeniu egzaminów. W lipcu rozszerzono ten rozkaz na podoficerów b.Legionów i b. armii carskiej.

W latach 1919–1920 powstały w Polsce liczne szkoły i kursy oficerskie, co było potrzebne w związku z prowadzonymi działaniami wojennymi i wiązało się z rozwojem sił zbrojnych. Duży wpływ na organizację szkół i kursów odegrał powołany w 1919 przy ministrze Spraw Wojskowych Komitet Doradczy z gen. Janem Jacyną na czele. W skład Komitetu wchodziło 9 generałów i kilkunastu oficerów starszych. Pracę Komitetu nadzorowała Francuska Misja Wojskowa. W czerwcu 1919 powstała pierwsza wyższa uczelnia II Rzeczypospolitej Wojenna Szkoła Sztabu Generalnego. Wykładowcami byli oficerowie Francuskiej Misji Wojskowej. W okresie wojny polsko-bolszewickiej działalność Szkoły przerwano. W latach 1919–1920 działały szkoły oficerskie i kursy oficerskie:

1921 - 1937

edytuj

W 1921 przystąpiono do tworzenia w Wojsku Polskim korpusu oficerów zawodowych. W styczniu 1921 wznowiono kształcenie oficerów w Wojennej Szkole Sztabu Generalnego. W myśl przyjętej w 1922 pragmatyki oficerem w czasie pokoju mógł zostać absolwent trzyletniej szkoły. Każdy kandydat powinien ukończyć roczny kurs unitarny w Szkole Podchorążych Piechoty oraz dwuletnie studia w szkole oficerskiej rodzaju broni której specjalność wybrał. W 1922-23 szkoły oficerskie przeszły reorganizację, związaną ze zmianą programów i strukturą organizacyjną. W tych dwóch latach szkolono oficerów według kursów wojennych i według nowo zorganizowanych pokojowych szkół oficerskich. Już w sierpniu 1921 otworzono w Warszawie Szkołę Podchorążych Piechoty według nowego typu, która oprócz szkolenia oficerów piechoty, przygotowywała kursantów wszystkich uczelni oficerskich na kursie unitarnym. Na czele nowych szkół stali komendanci, a wyszkoleniem zajmowali się dyrektorzy nauk. Dyrektorom nauk podlegali bezpośrednio wykładowcy i instruktorzy. Dyrektorzy kierowali laboratoriami, bibliotekami i często dowodzili oddziałami manewrowymi. Podchorążowie tworzyli oddziały szkolne (bataliony, kompanie, baterie i szwadrony). Szkoły oficerskie podlegały II wiceministrowi poprzez szefów departamentów. Organem II wiceministra było Biuro Ogólnoorganizacyjne w którym funkcjonował Wydział Szkolnictwa Wojskowego. Administracyjnie i dyscyplinarnie szkoły podlegały dowódcy tego Okręgu Korpusu na terenie którego się znajdowały. W 1921 powołano Wyższą Szkołę Intendentury. Latem 1922 Wojenną Szkołę Sztabu Generalnego przemianowano na Wyższą Szkołę Wojenną. W 1923 powstało w Warszawie Centrum Wyższych Studiów Wojskowych, zlikwidowane w 1933. W 1926-1928 nastąpiła reorganizacja najwyższych władz wojskowych. Rozbudowany został Generalny Inspektorat Sił Zbojnych, co uszczupliło kompetencje Sztabu Generalnego i Ministerstwa Spraw Wojskowych. Reorganizacja ta spowodowała zmiany w szkolnictwie wojskowym. W l. 1928 - 1931 powstały centra wyszkolenia, zajmujące się kształceniem oficerów i podoficerów zawodowych, ich dokształcaniem i oraz specjalizacją. W skład centrów wyszkolenia wchodziły szkoły podchorążych (zachowując pewną autonomię), szkoły podchorążych rezerwy, kursy doskonalenia oficerów, szkoły podoficerskie oraz kursy specjalistyczne dla podoficerów. W 1936 powstały przy Wyższej Szkole Wojennej Wyższa Szkoła Lotnicza, a 1 października 1936 Wyższa Szkoła Inżynierii. W 1937 dokonano reorganizacji szkolnictwa wojskowego. Odstąpiono od szkolenia unitarnego. Do szkół podchorążych nabierano głównie kandydatów ze szkół podchorążych rezerwy i z korpusów kadetów. W l. 1921-37 działały uczelnie kształcące oficerów:

Wyższe szkoły wojskowe

Szkoły oficerskie

1937 - 1939

edytuj

Po dokonanej w 1937 reorganizacji szkolnictwa wojskowego działały nw. uczelnie kształcące oficerów zawodowych:

Wyższe szkoły wojskowe

Szkoły podchorążych

Szkoły wszystkich typów - według kategorii

edytuj

Wyższe szkoły wojskowe

Obozy szkolne:

  • Centralny Obóz Szkół Podoficerskich Artylerii w Toruniu (od 15 XI 1920 z połączenia sześciu szkół podoficerskich artylerii)
  • Obóz Szkolny Artylerii w Toruniu
  • Kościuszkowski Obóz Szkolny Saperów w Warszawie (od 24 IX 1919)
  • Obóz Szkolny Wojsk Samochodowych w Warszawie
  • Obóz Wyszkolenia Oficerów Wojsk Łączności w Zegrzu (I - V 1921)
  • Obóz Szkolny Wojsk Łączności w Zegrzu (V 1921 - 1929)

Centra wyszkolenia:

Szkoły oficerskie:

Szkoły podchorążych:

Ośrodki kształcenia podchorążych rezerwy w latach 1922-1939

Osobny artykuł: Szkoła Podchorążych Rezerwy.

Szkoły podoficerów zawodowych:

 
Tablica pamiątkowa w hołdzie absolwentom Szkoły Podoficerów Lotnictwa dla Małoletnich w Krośnie poległym w latach 1939-1945

Szkoły:

Korpusy kadetów
Osobny artykuł: Korpus kadetów (Polska).

Kursy:

  • Kursy dla adiutantów przy Sztabie Generalnym w Warszawie (II Kurs - dwumiesięczny - od 1 V 1919)
  • Kurs dla Oficerów Rezerwy przy Szkole Podchorążych Artylerii (trzymiesięczny w 1920)
  • Kurs Oficerski Szkoły Jazdy w Przemyślu
  • Kursy Instruktorów Jazdy Konnej w Grudziądzu
  • Kursy Podoficerów Zawodowych Kawalerii w Grudziądzu
  • Pierwszy Kurs Doszkolenia dla Podoficerów Zawodowych i Chorążych Kawalerii (20 III - 20 VIII 1923 przy brygadach kawalerii)
  • Kursy Fortyfikacyjne w Warszawie (1925 – ?)
  • Kursy Aplikacyjne Oficerów Młodszych Żandarmerii w Grudziądzu
  • Kursy dla podchorążych Wojskowej Straży Granicznej przy Szkole Podchorążych Piechoty (od 1 III 1920)
  • Kurs Telegrafistów Pułkowych w Kielcach (1919)
  • Tymczasowe Kursy Pedagogiczne przy Departamencie Szkolnictwa Wojskowego M.S.Wojsk.
  • III siedmiomiesięczny Kurs Pedagogiczny dla oficerów i urzędników wojskowych w Warszawie przy Szkole Gazowej (od 25 XI 1920)
  • Kursy uzupełniające Szkoły Podchorążych dla szeregowych bez cenzusu (dziesięciomiesięczne w Szkołach Podchorążych Piechoty)
  • Kurs Aplikacyjny oficerów piechoty w Rembertowie
    • Dowództwo Kursu
    • Kurs dowódców batalionów dla 30 oficerów
    • Kurs dowódców kompanii dla 90 oficerów
    • Batalion Manewrowy
  • Kursy oglądaczy mięsa przy Rzeźni Wojskowej Urzędu Gospodarczego DOG „Warszawa” (sześciotygodniowe)

Jednostki szkolne:

  • I Batalion Radiotelegraficzny Szkolny w Warszawie
  • Dywizjon Szkolny Żandarmerii w Grudziądzu (1927-1929)
  • Batalion Szkolny Centrum Wyszkolenia Żandarmerii w Grudziądzu (1930–1939)
  • Szwadron Szkolny Karabinów Maszynowych w Przemyślu

Według rodzajów broni i służb

edytuj

Kawaleria

Artyleria

  • Centralny Obóz Szkół Podoficerskich Artylerii (COSPA) w Toruniu (od 15 XI 1920 z połączenia sześciu szkół podoficerskich artylerii)
  • Obóz Szkolny Artylerii w Toruniu
  • Centrum Wyszkolenia Artylerii w Toruniu
  • Szkoła Radiotelegraficzna Oficerów Artylerii przy I Batalionie Radiotelegraficznym Szkolnym w Warszawie (od 5 II 1920)
  • Szkoła Podchorążych Artylerii w Poznaniu
  • Szkoła Podchorążych Artylerii w Toruniu
  • 1 Szkoła Podoficerska Artylerii w Rembertowie
  • Szkoła Podoficerów Artylerii Nr 1 w Warszawie → COSPA
  • Szkoła Podoficerów Artylerii Nr 2 w Chełmie → COSPA
  • Szkoła Podoficerów Artylerii Nr 3 w Krakowie → COSPA
  • Szkoła Podoficerów Artylerii Nr 4 w Łodzi → COSPA
  • Szkoła Podoficerów Artylerii Nr 5 we Lwowie → COSPA
  • Szkoła Podoficerów Artylerii Nr 6 w Poznaniu na Sołaczu → COSPA
  • Kurs dla Oficerów Rezerwy przy Szkole Podchorążych Artylerii (trzymiesięczny w 1920)

Łączność (Wojska Telegraficzne i Wojska Radiotelegraficzne)

Saperzy

Lotnictwo

  • Wyższa Szkoła Lotnicza przy Wyższej Szkole Wojennej w Warszawie (1936–1939)
  • I Niższa Szkoła Lotników w Dęblinie (do 16 IX 1920)
  • Szkoła Lotników I w Bydgoszczy (od 16 IX 1920)
  • Niższa Szkoła Lotników w Krakowie (do 16 IX 1920)
  • Szkoła Lotników II w Bydgoszczy (od 16 IX 1920)
  • I Niższa Szkoła Pilotów w Bydgoszczy
  • Szkoła Mechaników Lotniczych w Bydgoszczy
  • Szkoła Podoficerów Lotnictwa dla Małoletnich w Bydgoszczy
  • Szkoła Podoficerów Lotnictwa dla Małoletnich Krośnie

Wojska Balonowe (Aeronautyczne)

  • Oficerska Szkoła Aeronautyczna w Poznaniu, a następnie w Toruniu (1919–1921)
  • Centralna Szkoła Aerostatyczna (1922-1923)
  • Centralna Szkoła Balonowa (1923–1924)
  • Kurs Mechaników Aeronautycznych przy Oficerskiej Szkole Aeronautycznej w Toruniu

Korpus Ochrony Pogranicza

Żandarmeria

  • Szkoła Żandarmerii Polowej w Warszawie (od 10 XI 1918)
  • Szkoła Żandarmerii przy Dowództwie Żandarmerii w Warszawie (od VII 1919)
  • Szkoła Żandarmerii Wojskowej w Grudziądzu (od 28 X 1920)
  • Centralna Szkoła Żandarmerii w Grudziądzu (do IV 1927)
  • Dywizjon Szkolny Żandarmerii w Grudziądzu (IV 1927-XII 1929)
  • Centrum Wyszkolenia Żandarmerii w Grudziądzu (1930–1939)
    • Kurs Aplikacyjny Oficerów Młodszych Żandarmerii
    • Batalion Szkolny
Osobny artykuł: Żandarmeria II RP.

Wojska taborowe

  • Dowództwo Szkół Taborowych
    • Szkoła Podchorążych Wojsk Taborowych w Warszawie
    • Szkoła Podoficerska Wojsk Taborowych w Warszawie
  • Szkoła Podkuwaczy w Warszawie (od 1 V 1919)
  • Szkoły na pięćdziesięciu uczniów - podkuwaczy koni, przy dywizjonach taborów, w generalnych okręgach: łódzkim, krakowskim, kieleckim i lubelskim.
  • Kurs Doszkolenia dla chorążych i podchorążych Kawalerii i Wojsk Taborowych w Gnieźnie (1922/1923, pięciomiesięczny)

Służba zdrowia

  • Szkoła Dezynfektorów utworzona 20 czerwca 1919 roku przy Szpitalu Ujazdowskim w Warszawie[2]
Osobny artykuł: Służba zdrowia (II RP).

Służba weterynaryjna

Osobny artykuł: Służba weterynarii (II RP).

Służba opieki

  • Zakład Leczniczo-Szkolny w Warszawie-Pradze
  • Szkoła Inwalidów w Krakowie z kursami w Mokrzyskach i w Mydlnikach
  • Zakłady Szkolenia Inwalidów Wojennych w Piotrkowie
  • Warsztaty Reedukacyjne w Łodzi
  • Szkoła Zawodowa dla Inwalidów Wojennych we Lwowie
  • Szkoła Zawodowa dla Inwalidów Wojennych w Lipowicy.

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych Nr 36 z 5 czerwca 1923 roku, s. 374.
  2. ↑ Dziennik Rozkazów Wojskowych Nr 71 z 28 czerwca 1919 roku, poz. 2320.

Bibliografia

edytuj
  • Wojciech Bogusław Moś, Włodzimierz Soszyński, Polskie szkolnictwo wojskowe 1908–1939 – Odznaki, emblematy, dokumenty, Kraków: Wydawnictwo Avalon, 2007, ISBN 978-83-60448-24-3, OCLC 169903440.
  • Stanisław Rutkowski, Zarys dziejów polskiego szkolnictwa wojskowego, wyd. MON Warszawa 1970
  • Mała Encyklopedia Wojskowa t. 3 MON Warszawa 1971
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Polskie_szkolnictwo_wojskowe_w_latach_1908–1939&oldid=74453297”