Polenlager

Polenlager (z niem. obóz dla Polaków) – system 26 niemieckich obozów koncentracyjnych i miejsc pracy przymusowej dla Polaków (często z uwzględnieniem kobiet i dzieci) na Górnym Śląsku (w tym 4 na czeskim) i w Zagłębiu Dąbrowskim podczas II wojny światowej.

Pałac Donnersmarcków w Siemianowicach Śląskich, gdzie znajdował się Polenlager 10

Historia

Nakaz wysiedlenia z Sosnowca z 1942 roku wystawiony na nazwisko Antonine Hedwig Gawedzki z pieczątką Pole – Polak

Kartka pocztowa z pieczątką Polenlagru

Bezpośrednią przyczyną powstania obozów dla Polaków na Górnym Śląsku i w Zagłębiu Dąbrowskim były trudności związane z osiedlaniem na Górnym Śląsku i w Zagłębiu Dąbrowskim Niemców przesiedlanych z Besarabii, Bukowiny i Litwy w ramach akcji Heim ins Reich . Szef Głównego Urzędu Sztabowego Reichskommissar für die Festigung deutschen Volkstums SS-Obergruppenführer Ulrich Greifelt sygnalizował Heinrichowi Himmlerowi o poważnych trudnościach w zakwaterowaniu przesiedlonych Niemców, proponując dokonywanie wysiedleń Polaków z ziem wcielonych do III Rzeszy do Generalnego Gubernatorstwa.

W tych okolicznościach w połowie 1942 roku Heinrich Himmler podjął decyzję odnośnie do organizacji na Górnym Śląsku systemu obozów koncentracyjnych dla Polaków pod nazwą „Polenlager”. Administrację nad tymi obozami powierzono agendzie partii nazistowskiej Hauptamt Volksdeutsche Mittelstelle, która dysponowała rozbudowaną siecią obozów przesiedleńczych dla Niemców przesiedlanych w ramach akcji Heim ins Reich   pod kierownictwem Obergruppenführera SS Wernera Lorenza. Obozy organizowano w skonfiskowanych przez Niemców budynkach fabrycznych i prywatnych oraz publicznych obiektach o charakterze religijnym i świeckim.

Na podstawie relacji świadków i zachowanych dokumentów historycy ustalili, że liczba więźniów była zmienna, uzależniona od aktualnie przeprowadzanych wysiedleń ludności polskiej z Górnego Śląska i z Zagłębia Dąbrowskiego, jednorazowo wynosiła w mniejszych obozach 200 osób, a w większych ok. 1200 osób. W sumie w obozach dla Polaków w czasie II wojny światowej przebywało wiele tysięcy ludzi.

System organizacyjny

Obozy dla Polaków objęte były czterostopniowym systemem organizacyjnym. Nadrzędną instancją nad nimi był Główny Urząd VoMi, kolejnymi ogniwami pośrednimi były Dowództwo Operacyjne VoMi dla Górnego Śląska (niem. „Einsatzführung Oberschlesien”) oraz powiatowe dowództwa nad obozami znajdujące się m.in. w Raciborzu i Chorzowie . Najniższą, sprawującą nadzór bezpośredni nad więźniami, było kierownictwo poszczególnych obozów złożone z oficerów oraz żołnierzy SS.

Rozmieszczenie obozów

Zidentyfikowano ok. 30 obozów dla Polaków na Górnym Śląsku, choć niektórzy historycy szacują ich liczbę na większą . Zachowana dokumentacja wskazuje na plany dalszej rozbudowy sieci obozów

Nazwa obozu	Miejscowość	Powiat w czasie wojny	Lokalizacja
Polenlager 4	Dąbrówka Mała (niem. Eichenau)		dzisiejszy teren Katowic
Polenlager 7	Ruda Śląska, Kochłowice	pow. katowicki	istniał od 20 sierpnia 1942 r. do stycznia 1945 r. w budynku szkoły powszechnej przy ul. Młodzieżowej 26
Polenlager 10	Siemianowice Śląskie (Laurahutte)	pow. katowicki	znajdował się w zabudowaniach pałacowych i dworskich Donnersmarcka, dzisiejszy pałac w siemianowickim parku
Polenlager 11	Siemianowice Śląskie
Polenlager 28	Orzesze	pow. pszczyński	znajdujący się w Kolonii Marii, w budynkach szpitalnych
Polenlager 32	Bogumin	pow. cieszyński, Czechy	zginęło 104 Polaków [1]
Polenlager 40	Frysztat	pow. cieszyński, Czechy	obecnie dzielnica Karwiny
Polenlager 41	Piotrowice koło Karwiny	pow. cieszyński, Czechy
Polenlager 56	Lyski (niem. Lissek)	pow. rybnicki
Polenlager 58	Pszów	pow. rybnicki	Obecnie pow. wodzisławski
Polenlager 63	Czechowice-Dziedzice (niem. Polenlager Tschechowitz-Dzieditz)	pow. bielski
Polenlager 75	Racibórz Strzelnica (niem. Polenlager Ratibor)	pow. raciborski
Polenlager 82	Pogrzebień	pow. raciborski	Obóz dla dzieci na terenie dawnego pałacu Arthura Baildona.
Polenlager 83	Dolní Benešov	pow. raciborski, Czechy
Polenlager 85	Korfantów,	pow. niemodliński
Polenlager 86	Otmuchów (niem. Ottmachau),	pow. grodkowski
Polenlager 92	Kietrz	pow. głubczycki
Polenlager 93	Gliwice Sobieszowice	pow. gliwicki
Polenlager 95	Żory (niem. Sohrau)	pow. rybnicki
Polenlager 97	Rybnik	pow. rybnicki
Polenlager 168	Gorzyce (niem. Polenlager Groß Gorschütz)	pow. raciborski	znajdujący się w budynku „Małego Zamku”, obecnie pow. wodzisławski
Polenlager 169	Kolonia Fryderyka, Gorzyczki	pow. raciborski	obecnie pow. wodzisławski
Polenlager 188	Piekary Śląskie (niem. Deutsch Piekar)
Polenlager 189	Zawiść, pow. pszczyński	pow. pszczyński
Polenlager 209	Chorzów (niem. Polenlager Königshütte)	pow. chorzowski	na terenie Królewskiej Huty, po wojnie Huty Kościuszko
Polenlager Tichau	Tychy
Polenlager Friedland	Mieroszów
Gefangenlager Skrochowitz	Skrochowice,	pow. opawski (Czechy/Kraj Sudetów)	znajdujący się w dawniej cukrowni

Po wojnie

Po zakończeniu wojny obozy dla Polaków stały się przedmiotem dochodzenia podczas ósmego procesu norymberskiego, który postawił Volksdeutsche Mittelstelle (VoMi) w stan oskarżenia jako jedną z czterech zbrodniczych organizacji w łonie SS. W uzasadnieniu wyroku stwierdzono, że obozy, którymi administrowała VoMi, nie różniły się zbytnio od innych niemieckich obozów koncentracyjnych.

Zobacz też

• obozy dla Polaków w powiecie raciborskim

Bibliografia

• Roman Z. Hrabar: Niemieckie obozy dla Polaków na Śląsku w czasie II wojny światowej „Polenlager”. Katowice: Śląski Instytut Naukowy w Katowicach, Wydawnictwo „Śląsk”, 1972.
• Roman Harbar, Zofia Tokarz, Jacek Wilczur: Czas niewoli, czas śmierci. Warszawa: Interpress, 1979.
• Zbigniew Łukowski, Zbrodnie hitlerowskie na Śląsku Opolskim w latach 1933–1945, Wydawnictwo Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław, 1978.
• Andělín Grobelný, Bohumil Čepelák, „Bohumín, studie a materiály k dějinám a výstavbě města”, PROFIL 1976 Ostrava.
• POSTANOWIENIE o umorzeniu śledztwa, IPN

Linki zewnętrzne

• Polenlager – lista miejsc pamięci narodowej z lat 1939–1945. katowice.uw.gov.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2006-03-02)].