Planowane załogowe loty kosmiczne

Planowane załogowe loty kosmiczne. Zaplanowane daty startów często ulegają zmianom, na ogół są opóźniane, a niekiedy misje mogą być z różnych powodów anulowane. Tym bardziej w załogowych lotach kosmicznych nawet najbliższe plany wiążą się z dużą niepewnością jeśli idzie o terminy. Zatem wszystkie podane niżej planowane daty trzeba traktować jako przybliżone i interpretować je w znaczeniu „nie wcześniej niż...”.

Wszystkie daty są podane w uniwersalnym czasie koordynowanym (UTC). Przy każdym nazwisku podano w nawiasie liczbę wszystkich misji astronauty, łącznie z tą planowaną, a także jego status. Przyjęto, że skoro najczęściej astronauci są pracownikami rządowych lub ponadpaństwowych agencji kosmicznych, wówczas nie jest wprowadzana żadna adnotacja. W przypadku, gdy astronauta jest zatrudniony przez instytucję komercyjną, dla której wykonuje zawodowo swoje obowiązki, wprowadzana jest adnotacja "komercyjny", natomiast jeśli misja jest finansowana z funduszy prywatnych – własnych lub sponsorów (jak np. media), wprowadzana jest adnotacja "prywatny". Następująca potem adnotacja „dowódca” oznacza dowódców misji, a w przypadku dowódców stałych załóg ISS (tzw. ekspedycji) dodawana jest jeszcze adnotacja „dowódca Ekspedycji” z podaniem jej numeru. W przypadku stałych załóg CSS, dopóki są one złożone z załóg pojedynczych statków, dowódcą załogi stacji jest zawsze dowódca statku, który dostarczył załogę.

Do 2026

Statek, misja	Operator	Data (od – do)	Załoga	Opis
Crew Dragon Crew-10	SpaceX (dla NASA)	luty − sierpień 2025	Anne McClain (2) – dowódca Nichole Ayers (1) Takuya Ōnishi (2) Kiriłł Pieskow (1)	Dostarczenie nowej stałej załogi do amerykańskiej części ISS.
Sojuz MS-27	Roskosmos	20 marca − październik 2025	Siergiej Ryżykow (3) – dowódca Aleksiej Zubrickij (1) Jonathan Kim (1)	Dostarczenie nowej stałej załogi do rosyjskiej części ISS.
Crew Dragon Fram2	SpaceX (dla Chun Wang)	wiosna 2025	Chun Wang (prywatny, 1) – dowódca Jannicke Mikkelsen (prywatny, 1) Eric Philips (prywatny, 1) Rabea Rogge (prywatny, 1)	Lot prywatny. Pierwszy załogowy lot po orbicie polarnej o nachyleniu ok. 90°. Czas trwania ok. 3-5 dni.
Shenzhou 20	CNSA	kwiecień − październik 2025	? – dowódca  ?  ?	Dostarczenie nowej stałej załogi do Chińskiej Stacji Kosmicznej (CSS). W Chinach składy załóg są ujawniane kilka dni przed startem.
Crew Dragon Ax-4	SpaceX (dla Axiom Space)	koniec kwietnia 2025	Peggy Whitson (5) – dowódca Shubhanshu Shukla (1) Sławosz Uznański (1) Tibor Kapu (1)	Prywatny lot do ISS firmy Axiom Space. Weźmie w nim udział polski astronauta Sławosz Uznański (rezerwowy astronauta ESA).
Crew Dragon Crew-11	SpaceX (dla NASA)	lipiec 2025 − styczeń/luty 2026	?, ?, ?, ?	Dostarczenie nowej stałej załogi do amerykańskiej części ISS.
Sojuz MS-28	Roskosmos	wrzesień 2025 − kwiecień 2026	Siergiej Kudź-Swierczkow (2) – dowódca Siergiej Mikajew (1) Christopher Williams (1)	Dostarczenie nowej stałej załogi do rosyjskiej części ISS.
Orion Artemis II	NASA	wrzesień 2025	Gregory Wiseman (2) – dowódca Victor Glover (2) – pilot Christina Koch (2) Jeremy Hansen (1)	Pierwsza załogowa misja programu Artemis, której zadaniem będzie lot na orbitę okołoksiężycową bez lądowania na Księżycu. Czas trwania misji: ok. 10 dni. Start misji prawdopodobnie zostanie przesunięty na później.
Crew Dragon Vast-1	SpaceX (dla Vast Space)	wrzesień 2025	?, ?, ?, ?	Pierwszy lot załogowy do komercyjnej stacji Haven 1 firmy Vast Space.
Shenzhou 21	CNSA	październik 2025 − kwiecień 2026	? – dowódca  ?  ?	Dostarczenie nowej stałej załogi do Chińskiej Stacji Kosmicznej (CSS).
Sojuz MS-??	Roskosmos	2. połowa 2025	? – dowódca ? (prywatny) ? (prywatny)	Zapowiedziany lot turystyczny z 10-dniowym pobytem na ISS. W załodze oprócz astronauty Roskosmosu ma znaleźć się dwóch turystów. Lot odbędzie się jeśli zostanie skompletowana załoga. Dotąd brak informacji o przygotowaniach do tego lotu.
CST-100 Starliner-1	Boeing (dla NASA)	2025 lub 2026	Scott Tingle (2) – dowódca Michael Fincke (4) Joshua Kutryk (1) Kimiya Yui (2)	Z powodu awaryjnego przebiegu testowej misji CFT, nie ustalono jeszcze konfiguracji kolejnej misji, która ponownie będzie mieć charakter certyfikacyjny. Start w 2025 lub 2026 r.
Gaganyaan H1	ISRO	2025 lub 2026	?  ?	Pierwszy lot załogowy Indii. Zostanie poprzedzony trzema lotami bezzałogowymi.
2026
Crew Dragon Ax-5	SpaceX (dla Axiom Space)	2026	?, ?, ?, ?	Lot prywatny do stacji ISS dla firmy Axiom Space. Czas trwania lotu: ok. 1 miesiąca.
CST-100 Starliner-2	Boeing (dla NASA)	2026 (?)	?, ?, ?, ?	Dostarczenie nowej stałej załogi do amerykańskiej części ISS.
Sojuz MS-29	Roskosmos	kwiecień − wrzesień 2026	Piotr Dubrow (2) – dowódca Siergiej Korsakow (2)  ?	Dostarczenie nowej stałej załogi do rosyjskiej części ISS.
Shenzhou 22 albo Mengzhou	CNSA	kwiecień − październik 2026	?	Prawdopodobnie pierwszy lot nowego statku Mengzhou z kolejną załogą CSS. Mengzhou zastąpi obecny statek Shenzhou.
Sojuz MS-30	Roskosmos	wrzesień 2026 − kwiecień 2027	?, ?, ?	Dostarczenie nowej stałej załogi do rosyjskiej części ISS.
Crew Dragon Crew-12	SpaceX (dla NASA)	2026	?, ?, ?, ?	Dostarczenie nowej stałej załogi do amerykańskiej części ISS.
Orion Artemis III	NASA	wrzesień 2026	?, ?, ?, ?	Pierwsza misja programu Artemis z lądowaniem dwóch astronautów na powierzchni Księżyca lądownikiem Starship HLS. Prawdopodobne jest odłożenie lądowania na Księżycu do misji Artemis III. Czas trwania: ok. 30 dni.
Shenzhou 23 albo Mengzhou	CNSA	październik 2026 − kwiecień 2027	?	Dostarczenie nowej stałej załogi do Chińskiej Stacji Kosmicznej (CSS).
Crew Dragon Vast-2	SpaceX (dla Vast Space)	2026	?, ?, ?, ?	Pierwszy lot do komercyjnej stacji orbitalnej Haven 1 firmy Vast Space.
Crew Dragon Polaris II	SpaceX (dla J. Isaacmana)	2026-2027	Jared Isaacman (prywatny, 3) – dowódca • ???	Lot wykupiony przez Jareda Isaacmana w ramach jego programu Polaris.
Po 2026 r. (wybór)
Crew Dragon Crew-13	SpaceX (dla NASA)	2027	?, ?, ?, ?	Dostarczenie nowej stałej załogi do amerykańskiej części ISS.
CST-100 Starliner-3	Boeing (dla NASA)	2027 (?)	?, ?, ?, ?	Dostarczenie nowej stałej załogi do amerykańskiej części ISS.
Orion Artemis IV	NASA	wrzesień 2028	?, ?, ?, ?	Lot do stacji okołoksiężycowej Gateway z lądowaniem na Księżycu, dostarczenie do stacji modułu mieszkalnego I-Hab.
Starship HLS	SpaceX (dla NASA)	wrzesień 2028	?, ?	Drugi lot lądownika księżycowego Starship HLS, którego 2-osobowa załoga przejdzie na jego pokład ze statku Orion Artemis IV.
Crewed Dream Chaser	Sierra Space	2027 (?)	?	Lot testowy nowego statku, załogowej wersji miniwahadłowca Dream Chaser firmy Sierra Space, powstałej na bazie wersji cargo.
Oriol	Roskosmos	2028 (?)	?	Pierwszy, testowy lot załogowy nowego rosyjskiego statku. Z powodu trudności rosyjskiego przemysłu kosmicznego, oficjalne daty pierwszych lotów statku nie są wiarygodne.
Orion Artemis V	NASA	wrzesień 2029	?, ?, ?, ?	Lot do stacji okołoksiężycowej Gateway z lądowaniem na Księżycu.
Blue Moon	Blue Origin (dla NASA)	wrzesień 2029	?, ?	Lot lądownika księżycowego, którego 2-osobowa załoga przejdzie na jego pokład ze statku Orion Artemis V.
Starship Polaris III	SpaceX (dla J. Isaacmana)	pod koniec lat 20. (?)	Jared Isaacman (prywatny, 3) – dowódca • ???	Lot zarezerwowany przez J. Isaacmana w ramach jego programu Polaris. Będzie to pierwszy lot załogowy statku SpaceX Starship; jego przeprowadzenie zależy od przebiegu bezzałogowych testów trwających od 2023 r.
Mengzhou (w wersji do misji księżycowych)	CNSA	ok. 2030	?	Pierwsze chińskie załogowe lądowanie na Księżycu z nowego statku Mengzhou (jego pierwszy bezzałogowy lot odbył się w 2020 r.) z użyciem lądownika Lanyue.

Najbliższe powroty z orbity

Statek, misja	Operator	Data lądowania	Załoga	Opis
Crew Dragon Crew-9	SpaceX (dla NASA)	luty 2025 (obecnie na orbicie)	Tyler Hague (2) – dowódca Barry Wilmore (3) Sunita Williams (3) – dowódca Ekspedycji 72 Aleksandr Gorbunow (1)	Powrót z ISS po wymianie załogi amerykańskiej części stacji, w tym załogi uszkodzonego Starlinera CFT.
Sojuz MS-26	Roskosmos	kwiecień 2025 (obecnie na orbicie)	Aleksiej Owczynin (4) – dowódca Iwan Wagner (2) Donald Pettit (4)	Powrót z ISS po wymianie załogi rosyjskiej części stacji.
Shenzhou 19	CNSA	kwiecień 2025 (obecnie na orbicie)	Cai Xuzhe (2) – dowódca Song Lingdong (1) Wang Haozhe (1)	Powrót z Chińskiej Stacji Kosmicznej (CSS) po wymianie załogi.

Dalsze plany

Wprowadzenie

W najbliższych latach najwięcej lotów załogowych będzie wiązało się z wymianami załóg na dwóch stacjach orbitalnych: międzynarodowej ISS – po dwa loty rocznie, oddzielnie do amerykańskiej i rosyjskiej części stacji (prawdopodobnie od 2026 r. załogi rosyjskiej części będą wymieniane co 9 miesięcy zamiast co pół roku), oraz do chińskiej CSS – również dwa loty rocznie. Zatem łącznie będzie przeprowadzanych w każdym roku do sześciu tego rodzaju lotów. Prywatne loty do ISS organizuje nieregularnie firma Axion Space, około jednego rocznie. Pozostałe loty będą na ogół komercyjne, sporadyczne będą misje eksperymentalne, np. pierwszy załogowy lot Indii, lub eksploracyjne w ramach rozpoczynającego się programu księżycowego Artemis.

Wnętrze statku Crew Dragon w trakcie misji Crew-1 (2020).

Do tej pory w kosmosie znalazło się łącznie dziewięć typów załogowych statków kosmicznych, wyprodukowanych w trzech krajach: Związku Radzieckim / Rosji, Stanach Zjednoczonych i Chinach (w nawiasach podano lata załogowej eksploatacji tych statków):

• radzieckie i rosyjskie:
  • Wostok / Woschod (1961–1965; według sowieckiej propagandy Woschod był nowatorską konstrukcją, ale w rzeczywistości był to zmodyfikowany Wostok – spowodowało to utajnienie jego grafik i fotografii,
  • Sojuz (od 1967 r., prawdopodobnie do 2030 r.),
• amerykańskie:
  • Mercury (1962–1963),
  • Gemini (1965–1966),
  • Apollo (1968–1975),
  • Space Transportation System (1981–2011; jedyny dotąd załogowy wahadłowiec),
  • Crew Dragon (od 2020; SpaceX, pierwszy statek zbudowany prywatnie),
  • Starliner (od 2024; Boeing, statek zbudowany prywatnie, uległ awarii podczas pierwszego testu załogowego),
• chiński:
  • Shenzhou (od 2003).

Obecnie trwają prace nad następnymi załogowymi statkami kosmicznymi:

Statek	Producent	Rakieta nośna	Przeznaczenie	Planowany pierwszy start załogowy
Orion	Lockheed Martin (dla NASA, USA)	SLS	Program Artemis: wyprawy księżycowe	2025
Gaganyaan	ISRO (Indie)	LVM-3	Eksperymentalne wyprawy na na LEO	2025
Dream Chaser DC-200	Sierra Space (USA)	Vulcan Centaur	Wymiany załóg ISS i prywatnych stacji (wahadłowiec)	2026 (?)
Mengzhou	China Aerospace Science and Technology Corporation (Chiny)	CZ-5B	Wymiany załóg CSS, wyprawy księżycowe	2027–2028
Oriol	RKK Energia (Rosja)	Angara A5M	Wymiany załóg rosyjskiej stacji ROS	2028 (?)
Starship, wersja załogowa	SpaceX (USA)	Super Heavy	Prywatne wyprawy księżycowe i marsjańskie	?

Bardziej szczegółowe informacje na temat tych statków znajdują się w dalszych częściach niniejszego artykułu.

Statek CST-100 Starliner w testowej załogowej misji CFT zacumowany do ISS (2024).

Misje prywatnych statków zbudowanych na zamówienie NASA

Kontraktowe loty załogowe NASA do ISS

W wyniku finansowanego przez NASA programu Commercial Crew Program (CCP) dwie firmy: Boeing i SpaceX, otrzymały kontrakty na przeprowadzanie wymian stałych załóg ISS. Pierwszy z tych lotów odbył się w 2020 r. Loty są realizowane co pół roku, obecnie na statkach Crew Dragon (SpaceX), a po wejściu do służby statków Starliner (Boeing) oba statki będą naprzemiennie dostarczały 4-osobowe załogi do i z Międzynarodowej Stacji Kosmicznej (ISS). Ze względu na znaczne opóźnienie w certyfikacji Stalinera do lotów załogowych, dużo większe kontrakty NASA zawarła ze SpaceX. Loty te będą odbywały się do 2030 r., czyli do zakończenia eksploatacji stacji.

Loty komercyjne Crew Dragon i CST-100 Starliner

Oprócz przeprowadzanych w ramach kontraktów z NASA startów prywatnych statków załogowych, będą one wykorzystywane także komercyjnie. Od 2022 r. na zlecenie firmy Axiom Space loty takie są wykonywane statkiem Crew Dragon do stacji ISS (w ramach programu NASA komercjalizacji ISS), a po uruchomieniu stacji orbitalnej Axiom Station, również do tej oraz innych stacji komercyjnych, które zostaną umieszczone na orbicie w ramach programu NASA budowy prywatnych stacji na LEO (program CLD). Wybór przewoźnika będzie wówczas zależał od właściciela stacji. Udział w prywatnych lotach do ISS w uzgodnieniu z NASA planuje też firma Vast Space, także statkiem Crew Dragon.

W 2022 r. amerykański przedsiębiorca Jared Isaacman ogłosił rozpoczęcie finansowanego przez siebie Polaris Program, który ma objąć trzy innowacyjne loty załogowe we współpracy ze SpaceX. Podczas nich będą m.in. testowane nowe skafandry do EVA firmy SpaceX. Dwa pierwsze loty mają odbyć się w Crew Dragonach, a trzeci w statku Starship. Pierwszy, nazwany Polaris Dawn, trwa obecnie. W ramach drugiej misji Polaris rozważane jest podniesienie orbity teleskopu Hubble’a korzystając z silników Crew Dragona (w 2025 r.). Planuje się już następne prywatne programy, np. Fram2.

Zestaw Super Heavy / Starship (2022).

Własne projekty statków załogowych amerykańskich prywatnych przedsiębiorstw

Starship (SpaceX)

Amerykańska firma SpaceX kierowana przez Elona Muska, zapowiada od 2010 r. kolonizację Marsa. W 2016 r. opublikowano ogólną koncepcję systemu transportu międzyplanetarnego, która później mocno ewaluowała. Statek Starship będzie wynoszony rakietą Super Heavy. Przeprowadzono testy Starshipa na niskich wysokościach, a w 2023 r. odbył się pierwszy suborbitalny lot zestawu Super Heavy / Starship. Testy do tej pory nie zakończyły się pełnym sukcesem.

Obecnie planuje się, że system ten będzie wynosił na orbitę wokółziemską (LEO) ładunek ok. 100-150 t (zależnie czy rakieta będzie powtórnie wykorzystana), albo kilkudziesięciu pasażerów w wersji załogowej. Podobny ładunek można będzie umieścić na powierzchni Marsa po uzupełnieniu paliwa na LEO. Oczekuje się rozpoczęcia użytkowych lotów bezzałogowych Starship najwcześniej w 2025 r., a załogowych co najmniej kilka lat później. Zapowiadane są już loty załogowe Starshipa: trzeci lot w ramach programu Polaris, lądowanie na Księżycu w ramach Artemis III i wokółksiężycowy lot Dennisa Tito. Starty te są bardzo niepewne, a priorytetem dla SpaceX jest dostarczenie w 2026 r. zakontraktowanego przez NASA lądownika księżycowego dla programu Artemis, opartego na konstrukcji Starship. Wydaje się to niezmiernie trudnym zobowiązaniem.

Makieta wersji cargo małego wahadłowca Dream Chaser (2021).

Inne projekty

Szanse na realizację ma projekt załogowej wersji mini wahadłowca Dream Chaser firmy Sierra Space. Wersja cargo budowana w ramach programu NASA Commercial Resupply Services 2, ma przeprowadzać loty zaopatrzeniowe do ISS od 2025 r. Zapowiadana wersja załogowa, która wcześniej nie otrzymała finansowania z NASA w ostatnim etapie Commercial Crew Program, teraz ma być budowana w ramach własnych prac Sierra Space i oddana do użytku w 2026 r., co wydaje się nierealnym terminem. Załogowy Dream Chaser (DC-200) będzie służył głównie do obsługi stacji Orbital Reef budowanej przez konsorcjum pod kierunkiem Blue Origin.

Firma Blue Origin, niezależnie od prac nad Orbital Reef, pracuje też nad własną kapsułą załogową, prawdopodobnie o kształcie bikonicznym (dwustożkowym). Jej przeznaczeniem mają być głównie załogowe loty poza LEO, m.in. w okolice Księżyca, a rakietą nośną będzie budowana obecnie New Glenn. Firma jednak nie informuje o projekcie kapsuły ani o postępach w prowadzonych pracach.

Axiom Station po zakończeniu montażu pod koniec lat 20. (grafika, 2020).

Komercyjne stacje orbitalne po zakończeniu programu ISS

Axiom Station – od komercjalizacji ISS do autonomicznej stacji

Korzystając z finansowania przez NASA w ramach programu NextSTEP-2, pod koniec 2026 r. rozpocznie się montaż komercyjnej stacji orbitalnej budowanej przez amerykańską firmę Axiom Space. Jej moduły będą dołączane do ISS w ramach programu komercjalizacji tej stacji. W 2030 r., gdy ISS będzie kończyć swoje funkcjonowanie, moduły te zostaną odłączone od ISS tworząc samodzielną Axiom Station. Nowa stacja będzie mogła pomieścić jednorazowo do 16 osób, które będą przewożone komercyjnymi statkami. W 2024 r. firma Gravitics poinformowała, że Axiom Space zakontraktował u niej kolejny moduł stacji.

Jeszcze przed uruchomieniem samodzielnej stacji, firma w porozumieniu z NASA oferuje różnym krajowym agencjom kosmicznym, organizacjom oraz osobom prywatnym (turystom), krótkotrwałe loty na ISS na pokładzie statków Crew Dragon. Pierwszy z nich odbył się na początku 2022 r. i obecnie są one organizowane co kilka miesięcy. Gdy do ISS zostaną dołączone pierwsze własne moduły Axiom, firma będzie regularnie organizować do nich loty określane narodowe i prywatne, które później będą kierowane do powstałej na ich bazie samodzielnej Axiom Station. W celu obsługi tych lotów, firma tworzy własny korpus astronautów-pilotów utworzony przez byłych zawodowych astronautów NASA, JAXA i ESA.

Planowane moduły Axiom Station:

Moduł	Rok	Opis
Ax-H1	koniec 2026	Moduł mieszkalny dla 4 osób
Ax-H2	2027	Moduł mieszkalny dla 4 osób
SEE-1	2027 (?)	Studio filmowe firmy Space Entertainment Enterprise (nadmuchiwany moduł o średnicy 6 m)
MPLM Rafaello	ok. 2028	Moduł obecnie przyłączony do ISS
Ax-RMF	koniec lat 20.	Moduł laboratoryjny
Ax-EO	koniec lat 20.	Kopuła do obserwacji Ziemi
Ax-PTM	koniec lat 20.	Struktura zasilająca z ogniwami słonecznymi, która uniezależni stację od zasilania z ISS
?	?	Moduł dostarczony przez firmę Gravitics Inc.

W 2022 r. firma Axiom Space rozpoczęła tworzenie własnego korpusu astronautów, których szkolenie będzie przeprowadzane w NASA.

Haven – stacja firmy Vast Space

W kwietniu 2023 r. amerykańska firma Vast Space, założona i finansowana przez przemysłowca Jeda McCaleba, ogłosiła plan budowy niedużej komercyjnej załogowej stacji orbitalnej Haven 1. Jedno-modułowa stacja o objętości użytecznej ok. 80 m³ będzie przyjmować 4-osobowe załogi na pobyty do 30 dni. Stacja ma zostać umieszczona na niskiej orbicie rakietą Falcon 9 w sierpniu 2025 r., a wkrótce potem mają rozpocząć się loty załogowe do niej statkami Crew Dragon (misje Vast-1 i następne). Jeśli te zamierzenia się powiodą, wówczas stacja Haven 1 pojawiłaby się na orbicie wcześniej niż stacja firmy Axiom czy stacje projektowane w ramach programu NASA CLD.

Większe moduły będą tworzyły stację Haven 2. Firma mówi o umieszczeniu na orbicie pierwszego z czterech modułów tej stacji w 2028 r., w l. 2029-2030 zostaną dołączone 3 dalsze, w 2030 r. moduł główny o średnicy 7 m, i w l. 2031-2032 cztery kolejne moduły.

NASA zachęca prywatne przedsiębiorstwa – program CLD

NASA i jej partnerskie agencje biorące udział w programie Międzynarodowej Stacji Kosmicznej, zdecydowały się zakończyć go w 2030 r.. NASA nie przewiduje budowy nowej stacji na orbicie okołoziemskiej, zamierza natomiast przekazać tę działalność prywatnym przedsiębiorstwom astronautycznym i dofinansować te z nich, które zdecydują się ubiegać o współpracę z NASA. Odbywać się to będzie w ramach programu Commercial Low-Earth Orbit (LEO) Destinations (w skrócie CLD). Podobnie jak w kończącym się programie budowy statków załogowych CCP, NASA i tutaj będzie dofinansowywać projekty wybierane w ramach kolejnych konkursów. Końcowym celem programu jest utworzenie na orbicie jednej lub więcej stacji załogowych, które będą wykorzystywane komercyjnie, a jednocześnie będą spełniały wymagania NASA i będą przez nią użytkowane w ramach kontraktów. W ten sposób zostanie utrzymana obecność amerykańskich astronautów na niskiej orbicie bez bezpośredniego zaangażowania NASA, co jest konsekwencją realizowanej obecnie koncepcji skomercjalizowania niskiej orbity okołoziemskiej, co wymaga jednak odpowiedniego wsparcia finansowego i technologicznego ze strony rządu dla firm realizujących przyjęte projekty. Przewiduje się, że pierwsze obiekty w ramach tego programu zostaną umieszczone na orbicie w 2028 r.

W grudniu 2021 r., w pierwszej fazie programu CLD, NASA przyznała fundusze trzem projektom zgłoszonym przez konsorcja kierowane przez firmy Blue Origin (projekt Orbital Reef), Nanoracks (projekt Starlab) oraz Northrop Grumman. W październiku 2023 r. Northrop Grumman ogłosił, że rezygnuje z realizacji własnego projektu.

• Orbital Reef. W początkowej fazie będzie składać się z czterech modułów: węzła cumowniczego (ok. 40 m³), nadmuchiwanego LIFE (285 m³) mieszkalno-badawczego, głównego i badawczego (po ok. 250 m³). Poza modułem LIFE wykonanym przez Sierra Space, pozostałe moduły będą metalowe i zostaną wyprodukowane przez Bleu Origin. Przewidziane jest późniejsze powiększanie stacji poprzez dołączanie kolejnych modułów, w tym znacznie większych nadmuchiwanych LIFE 2 oraz 3.

• Starlab. Jego główną częścią będzie cylindryczny moduł o długości ok. 8 m i średnicy również ok. 8 m, czyli znacznie większej niż w modułach obecnej stacji ISS (maksymalnie ok. 4,2 m), natomiast pojemność użyteczna stacji będzie wynosić ok. połowy obecnej pojemności ISS. Tak duży moduł będzie mógł zostać umieszczony na orbicie jedynie przez największą budowaną obecnie rakietę SpaceX Starship, co jest planowane w 2028 r. Projekt Starlab będzie realizowany przez spółkę joint venture Starlab Space, od 2024 r. będącą spółką czterech firm: amerykańskiej Voyager Space, europejskiego konsorcjum Airbus Defence and Space, japońskiej korporacji Mitsubishi Corporation oraz kanadyjskiej firmy MDA Space.

Planowane prywatne amerykańskie stacje załogowe na LEO:

Stacja	Operator	Rok*	Masa (t)	Objętość (m³)	Objętość użyt. (m³)	Załoga	Rakieta nośna	Statek załogowy	Finansowanie	Uwagi
Haven-1	Vast Space	2025	13,0	80	45	4	Falcon 9	Crew Dragon	Własne	Pojedynczy prototypowy moduł.
Axiom Station	Axiom Space	2026				16		Crew Dragon	NextSTEP-2	Początkowo będzie funkcjonowała w ramach ISS. Odłączenie od ISS w 2030 r.
Orbital Reef	Blue Origin, Sierra Space	2027		830		10	New Glenn	Crew Dream Chaser, Starliner	CLD	4 moduły: węzeł cumowniczy, nadmuchiwany LIFE (firmy Sierra Space), główny oraz badawczy.
Starlab	Starlab Space (spółka firm z USA, Europy, Japonii i Kanady)	2028		450		4	Super Heavy / Starship		CLD	Pojedynczy duży moduł budowany przez Airbus Defence and Space.
Haven-2	Vast Space	2028	282,0	1160	611	12	Falcon Heavy	Crew Dragon	CLD	Osiem identycznych modułów dołączanych w latach 2028-2032, ponadto w 2030 r. będzie dołączony moduł główny.

* Planowane umieszczenie na orbicie pierwszego modułu stacji.

Inne przedsięwzięcia

W 2022 r. amerykańska firma Gravitics poinformowała o podjęciu prac nad załogowym modułem orbitalnym StarMax. Plany Gravitics nie przewidują budowy własnej stacji orbitalnej, ale oferuje swoje moduły firmom, które mają takie zamierzenia. Obecnie zainteresowanie tą propozycją wykazują Siły Kosmiczne USA. Przewiduje, że pierwsze moduły będą dostępne dla klientów w 2026 r. Metalowy moduł będzie miał kształt cylindra o długości 9,8 m, średnicy 7,6 m oraz pojemności ok. 400 m³. Kształtem i rozmiarami będzie więc bardzo zbliżony do przyszłej stacji Starlab, co będzie wymagało użycia rakiety SpaceX Starship do umieszczenia go na orbicie. Firma pracuje również nad mniejszymi modułami o średnicach ok. 4 i 6 m, co umożliwi skorzystanie z mniejszych, dostępnych już rakiet. Moduły te na orbicie można będzie łączyć w większe konstrukcje.

Bardziej długoplanowe pomysły oparte na koncepcji zaproponowanej przez Konstantina Ciołkowskiego jeszcze na początku XX w., a spopularyzowanej przez literaturę science-fiction, budowy dużej stacji w kształcie torusa, w której na skutek ruchu obrotowego można wytworzyć niewielką sztuczną grawitację. Pomysły takie obecnie propagują m.in. firmy Vast Space, Orbital Assembly (projekty Pioneer i Voyager) oraz Gateway Spaceport (projekty Vera i Gateway). Jednak wydaje się, że rzeczywistym celem większości tych przedsięwzięć jest nie tyle budowa działającej stacji, co raczej korzyści marketingowe.

Porównanie załogowych kapsuł Apollo, Orion i Crew Dragon.

Przygotowania kapsuły Orion do pierwszej załogowej misji Artemis II w 2025 r. (czerwiec 2024).

Rakieta SLS przed startem do bezzałogowej misji Artemis I (2022).

Loty księżycowe NASA – program Artemis

Program Artemis jest programem międzynarodowym, koordynowanym przez Stany Zjednoczone. Udział innych państw odbywa się na podstawie serii porozumień bilateralnych, określanych terminem Artemis Accords, z poszczególnym krajami chcącymi brać udział w programie. Podpisywanie tych porozumień zaczęło się w 2020 r., a do października 2024 r. podpisało je już 45 państw, w tym Polska. Udział finansowy i technologiczny poszczególnych sygnatariuszy będzie bardzo zróżnicowany.

Misje eksploracyjne SLS / Orion

Program Space Launch System (SLS) finansowany przez NASA ma na celu budowę systemu bardzo ciężkich rakiet nośnych, porównywalnych z rakietą księżycową Saturn V z lat 60., który umożliwi załogową eksplorację dalszego kosmosu, w tym Księżyca i Marsa. Rakieta ta ma stanowić podstawę dla programu powrotu Ameryki na Księżyc, któremu w 2019 r., po kilkunastoletnich perturbacjach związanych ze zmieniającymi się koncepcjami, nadano nazwę Artemis. Załogowym statkiem wynoszonym przez tę rakietę będzie kapsuła Orion, zaprojektowana głównie do wypraw poza orbitę okołoziemską (w dalszy kosmos), zabierająca 4-osobową załogę, z której dwóch astronautów będzie brało udział w lądowaniach na Księżycu. W listopadzie i grudniu 2022 r. przeprowadzono bezzałogowy lot wokółksiężycowy zestawu SLS/Orion w ramach misji Artemis I.

Według harmonogramu zaktualizowanego w styczniu 2024 r., w ramach programu Artemis przewidziane są następujące misje załogowe do Artemis IX włącznie:

Misja	Rakieta nośna	Data	Opis misji
Artemis II	SLS-1	Wrzesień 2025	Pierwszy lot załogowy statku Orion z wejściem na orbitę wokół Księżyca. Ponadto odbędzie się testowy, bezzałogowy lot lądownika księżycowego Starship HLS.
Artemis III	SLS-1	Wrzesień 2026	Pierwsze w ramach Artemis załogowe lądowanie na Księżycu w okolicy bieguna południowego lądownikiem Starship Human Landing System (HLS), który zostanie dostarczony na orbitę Księżyca prywatną rakietą Super Heavy. W tym samym roku prywatnymi rakietami zostaną umieszczone na orbicie okołoksiężycowej pierwsze moduły stacji Gateway: PPE i moduł mieszkalny HALO.
Artemis IV	SLS-1B	Wrzesień 2028	Lot do stacji okołoksiężycowej Gateway z drugim załogowym lądowaniem na Księżycu w okolicy bieguna południowego lądownikiem Starship Human Landing System, dostarczenie modułu mieszkalnego I-Hab do stacji.
Artemis V	SLS-1B	Wrzesień 2030	Lot do stacji Gateway, dostarczenie modułu Lunar View do stacji oraz załogowe lądowanie na Księżycu. Lądowanie odbędzie się lądownikiem Blue Moon Lander firmy Blue Origin, który na stację dostarczy rakieta New Glenn. Równocześnie prywatną rakietą dotrze na Księżyc załogowy łazik księżycowy (Lunar Terrain Vehicle, LTV).
Artemis VI	SLS-1B	Wrzesień 2031	Lot do stacji Gateway, dostarczenie śluzy powietrznej do stacji oraz lądowanie na Księżycu jednym z lądowników prywatnych firm.
Artemis VII	SLS-1B	Wrzesień 2032	Lot do stacji Gateway oraz lądowanie na Księżycu jednym z lądowników prywatnych firm. Równocześnie prywatną rakietą zostanie dostarczony na Księżyc hermetyzowany pojazd załogowy (Lunar Cruiser).
Artemis VIII	SLS-1B	2033	Lot do stacji Gateway oraz lądowanie na Księżycu jednym z lądowników prywatnych firm. Prywatną rakietą zostanie dostarczony na Księżyc stały moduł mieszkalny (Foundational Surface Habitat). Pobyt na księżycu ok. 30 dni.
Artemis IX	SLS-2	2034	Lot do stacji Gateway oraz lądowanie na Księżycu jednym z lądowników prywatnych firm. Pobyt na księżycu ok. 30 dni.

Dalsze misje programu Artemis, oznaczone numerami od X do XI nie są jeszcze oficjalnie planowane przez NASA.

Międzynarodowa stacja okołoksiężycowa Gateway (grafika, 2022).

Międzynarodowa stacja Gateway na orbicie okołoksiężycowej

Schemat stacji Gateway (2024).

Oprócz załogowych lądowań na powierzchni Księżyca, planowana jest budowa okołoksiężycowej stacji załogowej Gateway od 2027 r. Będzie to międzynarodowa stacja, w której budowie oprócz Stanów Zjednoczonych mają wziąć udział Europa (ESA), Japonia i Kanada. Rosja, pomimo udziału w początkowych rozmowach, nie bierze udziału w tym programie (Roskosmos planuje współpracę z Chinami w programie księżycowym ILRS, w dalszej perspektywie załogowym). Stacja Gateway będzie stanowić przyczółek dla lotów załogowych, w którym w dwóch modułach mieszkalnych załogi kolejnych statków Orion będą przebywać do kilku miesięcy, a zarazem będzie to punkt startu do wypraw na powierzchnię Księżyca za pomocą amerykańskich lądowników.

Moduły stacji Gateway:

Moduł	Rok	Dostawca	Opis
PPE (Power and Propulsion Element)	2027	Maxar (USA)	Moduł zasilający. Będzie wyniesiony rakietą Falcon Heavy.
HALO (Habitation and Logistics Outpost)	2027	Northrop Grumman (USA)	Moduł mieszkalny. Do niego zostanie dołączone ramię robotyczne GERS (Gateway External Robotic System) dostarczone przez CSA (Kanada). Będzie wyniesiony rakietą Falcon Heavy razem z PPE.
Lunar I-Hab	2028	ESA (Europa) i JAXA (Japonia)	Moduł mieszkalny (International Habitat). Dwa moduły mieszkalne HALO i I-Hab zapewnią 4-osobowej załodze łącznie 125 m³ objętości użytecznej. Masa 10 t.
Lunar Link	2030	ESA (Europa)	Przeznaczony do zapewnienia łączności.
Lunar View	2030	ESA (Europa)	Wyposażony w węzły cumownicze przeznaczone do transportu cargo i paliwa oraz w duże okna widokowe.
Crew and Science Airlock	2031	Mohammed bin Rashid Space Centre (ZEA)	Śluza powietrzna.

Statki transportowe cargo i załogowe, które będą czasowo przyłączane do stacji Gateway:

Statek	Funkcja statku	Od roku	Dostawca	Opis
Orion	Załogowy	2025	NASA (moduł załogowy) i ESA (moduł serwisowy)	Załogowy statek programu Artemis: transport czterech astronautów na trasie Ziemia – orbita Księżyca.
Dragon XL	Cargo	2028	SpaceX	Statek dostawczy: transport cargo na trasie Ziemia – Gateway. Jego ładowność będzie wynosić ok. 5 t. Rakieta nośna: Falcon Heavy.
HTV-XG	Cargo	2030	JAXA	Statek dostawczy: transport cargo na trasie Ziemia – Gateway.

Lądowniki księżycowe

Artemis Base Camp – załogowa baza księżycowa będzie budowana na Księżycu od początku lat 30. (grafika, 2020).

W 2021 r. NASA poinformowała, że lądownik księżycowy do misji Artemis III zostanie zbudowany nie według specyfikacji NASA, ale przez firmę SpaceX na podstawie jej własnego projektu. Będzie on oparty na budowanym obecnie przez tę firmę statku Starship, wynoszonym super ciężką rakietą Super Heavy, jako jego wersja HLS (Human Landing System). Będzie on wykorzystany co najmniej w misjach Artemis III i IV.

W 2022 r. NASA ogłosiła kolejny konkurs na zaprojektowanie i zbudowanie drugiego, konkurencyjnego lądownika, który będzie wykorzystywany w późniejszych misjach od Artemis V. W maju 2023 r. NASA ogłosiła, że zwycięzcą tego konkursu został lądownik Blue Moon, który będzie budowany przez konsorcjum kierowane przez firmę Blue Origin.

Obydwa lądowniki, na budowę których NASA już zawarła kontrakty, będą wykorzystywane w nieco inny sposób niż dawny lądownik księżycowy Lunar Module programu Apollo. Nie będą one dostarczane na orbitę Księżyca razem z głównym statkiem wyprawy, ale dotrą do niego niezależnie, za pomocą własnej rakiety.

Załogowe lądowniki księżycowe:

Statek	Od roku	Dostawca	Opis
Starship HLS	2026	SpaceX (USA)	Załogowy lądownik księżycowy (4-osobowy): transport na trasie orbita okołoksiężycowa – powierzchnia Księżyca (bez łączenia ze stacją Gateway). Lądownik będzie oparty na konstrukcji Starship jako jego wersja Starship HLS (Human Landing System). Rakieta nośna: SpaceX Super Heavy.
Blue Moon	2030	Blue Origin (USA)	Drugi załogowy lądownik księżycowy (4-osobowy) w programie Artemis: transport na trasie stacja Gateway – powierzchnia Księżyca. Rakieta nośna: New Glenn. Planowana jest również wersja cargo tego lądownika.

Stacja księżycowa Artemis Base Camp

Model załogowego hermetyzowanego łazika księżycowego (2023).

Jednym z celów późniejszych misji na powierzchnię Księżyca będzie założenie tam i eksploatacja stałej bazy powierzchniowej Artemis Base Camp, której budowa ma rozpocząć się na początku lat 30. (obecne plany mówią o 2032 r.). Będzie ona umiejscowiona w okolicach bieguna południowego. Baza będzie składać się z następujących elementów:

• stały moduł mieszkalny Foundational Surface Habitat,
• drugi, mniejszy moduł mieszkalny Multi-Purpose Habitation (MPH) projektowany przez Thales Alenia Space (masa ok. 15 t, długość 6 m, szerokość 3 m),
• łazik załogowy Lunar Terrain Vehicle (LTV) (2031),
• hermetyzowany pojazd załogowy Lunar Cruiser projektowany w Japonii przez JAXA i firmę Toyota.

Pobyty astronautów w bazie w pierwszym etapie programu Artemis będą trwały do jednego lub dwóch miesięcy.

Z Księżyca na Marsa

Koncepcje załogowego lotu na Marsa przewijają się w NASA jeszcze od czasów programu Apollo. Po uruchomieniu programu księżycowego Artemis pojawiła się koncepcja wykorzystania do tego celu stacji okołoksiężycowej Gateway, która po dołączeniu do niej odpowiednich modułów zostałaby skierowana w kierunku orbity okołomarsjańskiej. W marcu 2023 r. NASA opublikowała dokument objaśniający ogólną koncepcję załogowej eksploracji Marsa, określanej jako Moon to Mars (M2M).

Loty załogowe Chin

Chińska Stacja Kosmiczna (CSS) po zakończeniu montażu w listopadzie 2022 r. (grafika, 2022).

Chińska Stacja Kosmiczna (CSS)

Chiny przeprowadziły w latach 2021–2022 budowę własnej modularnej załogowej Chińskiej Stacji Kosmicznej (CSS), zbliżonej kształtem i rozmiarami do dawnej radzieckiej stacji kosmicznej Mir użytkowanej w latach 1986–2000. Niekiedy używa się też nazwy Tiangong (nazwę tę wcześniej nosiły pojedyncze załogowe moduły laboratoryjne Tiangong 1 i 2). Montaż stacji został zakończony w listopadzie 2022 r. W 2024 r. zostanie umieszczony na orbicie teleskop orbitalny Xuntian, który tylko czasowo będzie dołączany do CSS celem jego serwisowania.

Przewiduje się, że eksploatacja stacji CSS będzie odbywała się przez 15 lat, a finalnie będzie składać się z sześciu stałych modułów, z których trzy zostaną dołączone w drugim etapie rozbudowy. Wówczas masa całkowita stacji wyniesie ok. 180 t, co będzie stanowić ok. 1/3 obecnej masy ISS.

Moduły stacji CSS:

Moduł	Rok	Opis
Tianhe	2021	Moduł główny
Wentian	2022	Moduł laboratoryjny 1
Mengtian	2022	Moduł laboratoryjny 2
Xuntian	2027 (planowany)	Teleskop kosmiczny przyłączany czasowo do CSS dla serwisowania (bezzałogowy)
?	?	Planowane trzy moduły wielofunkcyjne

Trzyosobowe zmiany załóg CSS są wymieniane statkami Shenzhou dwa razy w roku, podobnie jak na stacji ISS. Przewiduje się, że na chińskiej stacji będą pracować także astronauci z innych krajów, w tym z ESA.

Model nowego chińskiego statku załogowego Mengzhou (2023).

Statki załogowe i zaopatrzeniowe, czasowo cumujące do stacji CSS:

Statek	Od roku	Opis
Shenzhou	2021 (w służbie)	Trójosobowy statek załogowy
Tianzhou	2021 (w służbie)	Statek zaopatrzeniowy
Mengzhou	ok. 2027–2028	Nowy statek załogowy, obecnie na etapie testów

Dalsze zamierzenia: Księżyc

W połowie lat 20., planowane jest wdrożenie nowej kapsuły załogowej Mengzhou, która poza rutynowymi wymianami załóg CSS, będzie wykorzystywana także do załogowych lotów na Księżyc, których rozpoczęcie planowane jest na początek lat 30. Pierwszy bezzałogowy test nowego statku odbył się w 2020 r., ale test załogowy jeszcze się nie odbył. Zestaw Mengzhou z lądownikiem księżycowym Lanyue koncepcją i parametrami przypomina dawny amerykański program Apollo, czyli kapsułę Apollo z lądownikiem LM.

Nowy typ statku ma zastąpić obecnie używane statki Shenzhou, jednak z doniesień wynika, że będą one w użyciu jeszcze co najmniej do 2025 r. Nowy statek będzie mógł zabrać na orbitę do 6 członków załogi, a pierwszy lot załogowy spodziewany jest w latach 2027-2028. Mengzhou będą budowane w dwóch wersjach: lżejszej – przeznaczonej do lotów na niską orbitę okołoziemską, czyli do CSS, oraz cięższej – służącej do dalszych lotów, przede wszystkim na Księżyc. Wersje te pod względem funkcjonalnym będą odpowiednikami obecnych amerykańskich statków, odpowiednio Crew Dragon i Orion.

W 2023 r. Chiny oświadczyły, że pierwsze załogowe lądowanie na Księżycu zostanie przeprowadzone jeszcze przed 2030 r. Misja ma zostać przeprowadzona z wykorzystaniem dwóch rakiet Chang Zheng 10 (CZ-10), które oddzielnie umieszczą na orbicie okołoksiężycowej statek Mengzhou i lądownik Lanyue. CZ-10 jest projektowaną nową, ciężką rakietą nośną o udźwigu 70 t na LEO, której koncepcja powstała na skutek opóźnień w pracach nad super-ciężką rakietą CZ-9 (ok. 150 t na LEO), która ma być odpowiednikiem amerykańskiej SLS.

Międzynarodowa Księżycowa Stacja Badawcza (ILRS)

W 2021 r. Chiny razem z Rosją ogłosiły realizację wspólnego projektu Międzynarodowej Księżycowej Stacji Badawczej (International Lunar Research Station, ILRS), którego finalnym celem jest budowa i eksploatacja stacji załogowej na powierzchni Księżyca. Projekt ten ma stanowić przeciwwagę dla amerykańskiego porozumienia Artemis Accords zainicjowanego przez USA w 2020 r., dotyczącego załogowej eksploracji Księżyca, do udziału w którym Chiny nie zostały zaproszone, natomiast Rosja, która wcześniej wycofała się z udziału w programie księżycowym Artemis twierdząc, że przypisano jej zbyt małą rolę, negatywnie oceniła to porozumienie z powodu dominującej w nim roli Stanów Zjednoczonych.

Do udziału w projekcie ILRS zostały zaproszone wszystkie chętne państwa – dotąd zdecydowało się na przystąpienie do niego siedem krajów znajdujących się w strefie wpływów państw inicjatorów projektu. Prace nad konstrukcją stacji na powierzchni Księżyca mają rozpocząć się w 2031 r. poprzez umieszczanie na nim jej poszczególnych elementów. Głównym narzędziem do realizacji tych prac ma być projektowana superciężka chińska rakieta nośna Chang Zheng 9. Według oryginalnych planów projektu, pierwsza załogowa misja do ILRS może odbyć się najwcześniej w 2036 r.

Makiety statku Orzeł (2015).

Loty załogowe Rosji (Roskosmos)

Loty do ISS

Od 2020 r., czyli po wdrożeniu amerykańskich statków budowanych w ramach programu CCP, rocznie odbywają się tylko dwa operacyjne starty Sojuzów do ISS. Planowane były także odrębne misje turystyczne, jednak po agresji Rosji na Ukrainę zamierzania te nie są realizowane. Nie przewiduje się innych zastosowań statków Sojuz niż do obsługi ISS.

Nowy statek załogowy Orzeł

Na 2028 r. zapowiadany jest pierwszy załogowy test nowego rosyjskiego statku o nazwie Orzeł (Орёл). Będzie to kapsuła o funkcjonalności zbliżonej do amerykańskiego Dragona, ale ma być dostosowana także do lotów w dalszy kosmos, w tym załogowych lotów na Księżyc na początku lat 30. Ponieważ budowa statku jest ciągle na bardzo wczesnym etapie, spodziewane są znaczne opóźnienia w jego wejściu do służby.

Model stacji ROS (2022).

Rosyjska stacja orbitalna ROS (planowana po zakończeniu programu ISS)

Po zakończeniu w 2030 r. programu międzynarodowej stacji ISS, Roskosmos zapowiada budowę na orbicie okołoziemskiej własnej stacji ROS (Российская орбитальная станция, Rosyjska Stacja Orbitalna). Stacja ma znajdować się na orbicie o dużym nachyleniu wynoszącym aż 97-98° (nachylenie orbity ISS wynosi ok. 52°), co umożliwi bezpośrednią obserwację całego globu. Taka orbita uniemożliwi wykorzystanie do budowy ROS żadnych modułów obecnie dołączonych do ISS, w tym Nauki i Priczała przyłączonych do ISS dopiero w 2021 r. W związku z tym głównymi modułami nowej stacji będą dwa moduły NEM (Нау́чно-энергети́ческий мо́дуль): konstruowany obecnie NEM-1, który ma zapewnić zasilanie, a później NEM-2, który stanie się głównym modułem utworzonej w ten sposób samodzielnej stacji orbitalnej. Wcześniej w centrum stacji znajdzie się moduł węzłowy oparty na konstrukcji modułu Priczał znanego z ISS. Transport załóg ma odbywać się nowym statkiem Orzeł.

Moduł NEM-1 ma znaleźć się na orbicie w 2027 r., a dwa następne w latach 2028 i 2029. Stacja wielkością i kształtem ROS będzie przypominał dawną radziecką stację Mir. Masa stacji ma wynosić 55 t, pojemność użyteczna 217 m³, przewidziana jest 2-osobowa załoga. Po 2030 r. planowana jest rozbudowa stacji do ok. 122 t i zwiększenie załogi do 4 osób.

W 2022 r. Roskosmos poinformował, że stacja będzie pracować głównie w trybie automatycznym, a loty załogowe będą odbywały się do niej tylko w celu przeprowadzania napraw i wymian sprzętu, czego głównym powodem mają być oszczędności. Z kolei na początku 2024 r. pojawiły się informacje, że wymiany załóg ROS planowane są co 9 miesięcy. Wydaje się, że te często sprzeczne doniesienia stanowią bardziej wynik rozpatrywania różnych koncepcji niż odbicie rzeczywistych zamierzeń.

Indyjska kapsuła załogowa po bezzałogowym locie testowym (2014).

Model indyjskiej stacji orbitalnej Bharatiya Antariksha Station (2023).

Loty załogowe Indii

Nad własnym programem załogowym pracują także Indie (Indyjska Organizacja Badań Kosmicznych, ISRO). Oficjalnie program załogowy ogłoszono w 2018 r. Rakietą nośną do wynoszenia lekkiej trzyosobowej kapsuły Gaganyaan będzie LVM3 (Launch Vehicle Mark-3, dawna nazwa: GSLV MkIII). Pierwszy lot z jednym lub dwoma astronautami na pokładzie, poprzedzony dwoma lotami bezzałogowymi, planowany jest w 2025 r. W 2024 r. ISRO ogłosiła nazwiska czterech astronautów, którzy przeszli ogólne przeszkolenia astronautyczne w Rosji. Spośród nich jeden lub dwóch weźmie udział w pierwszym locie załogowym Gaganyaan, a inny weźmie udział w misji do ISS na pokładzie amerykańskiego statku. Przewiduje się przeprowadzenie w 2024 r. drugiego naboru astronautów.

Niektóre amerykańskie firmy biorące udział w programie Commercial LEO Destinations (CLD) są zainteresowane przyszłym wykorzystaniem statku Gaganyaan do obsługi prywatnych stacji orbitalnych, w tym stacji Starlab. Powodem są stosunkowo niskie ceny indyjskich usług kosmicznych, ale także konkurencja pomiędzy poszczególnymi uczestnikami programu, którzy nie chcą korzystać z usług konkurentów.

W dalszych planach ISRO, jeśli zostanie pomyślnie zrealizowany program Gaganyaan, jest zbudowanie indyjskiej stacji kosmicznej Bharatiya Antariksh Station (BAS). Pierwszy jej moduł o masie ok. 8 t zostanie umieszczony na orbicie w 2028 r. tą samą rakietą nośną LVM3 co Gaganyaan. Będzie to moduł działający automatycznie, do którego astronauci będą przybywać na krótkotrwałe pobyty. Stacja będzie składała się najpierw z dwóch niewielkich modułów, i zostanie rozbudowywana po oddaniu do użytku znacznie silniejszej rakiety NGLV (Next Generation Launch Vehicle), którą można będzie wynosić ładunki o masie nawet ponad 20 t. Budowa ma zostać ukończona w 2035 r. Stacja będzie składać się wówczas z pięciu modułów, a jej całkowita masa wyniesie ok. 52 t. W dalszej perspektywie zapowiedziano załogowe lądowanie na Księżycu ok. 2040 r.

Loty załogowe innych krajów

Własne korpusy astronautów utrzymują także: Europa (kraje zrzeszone w Europejskiej Agencji Kosmicznej), Japonia oraz Kanada, których astronauci od początku biorą udział w pracach stałych załóg stacji ISS korzystając z transportu na pokładzie statków amerykańskich i rosyjskich. Udział astronautów z tych krajów przewidziany jest także w programie księżycowym Artemis, w tym w budowie stacji okołoksiężycowej Gateway oraz w lądowaniach na Księżycu. Ponadto ESA zawarła komercyjne porozumienie z firmą Axiom Space na udział europejskich astronautów w lotach tej firmy na ISS statkami Crew Dragon.

Własny korpus astronautów utworzyły także Zjednoczone Emiraty Arabskie (ZEA), z których astronauci na razie sporadycznie uczestniczą w lotach załogowych we współpracy z NASA i Rosją. W 2023 r. odbył się pierwszy długotrwały, półroczny pobyt arabskiego astronauty z ZEA na ISS w załodze statku Crew Dragon (misja Crew-6). Na początku 2024 r. ZEA zostały włączone w księżycowy program Artemis, w ramach którego zbudują śluzę powietrzną dla stacji okołoksiężycowej Gateway.

Inne państwa sporadycznie wykupują pojedyncze miejsca na statkach amerykańskich (a w przyszłości może także na chińskich). Najczęściej loty te, finansowane przez narodowe agencje kosmiczne, obejmują krótkotrwałe pobyty na ISS organizowane przez firmę Axiom Space.

Loty polskich astronautów

Polska nie ma własnego załogowego programu kosmicznego, jedynie bardzo sporadycznie korzysta z możliwości wysłania w kosmos swojego astronauty. Pierwszy, i jak dotąd jedyny taki lot odbył się w 1978 r. gdy Mirosław Hermaszewski wziął udział w locie do stacji orbitalnej Salut 6 w ramach sowieckiego programu Interkosmos na pokładzie statku Sojuz 30. Był to program o charakterze głównie propagandowym, w ramach którego Związek Radziecki wysyłał w kosmos pojedynczych obywateli krajów tzw. bloku wschodniego – pilotów wojskowych. Dzięki temu Polska została czwartym krajem na świecie, którego obywatel odbył lot kosmiczny (decyzją sowieckich władz, Hermaszewskiego w ramach Interkosmosu ubiegł astronauta z ówczesnej Czechosłowacji).

• 
  M. Hermaszewski
• 
  Z. Jankowski
• 
  S. Uznański

Następna szansa na wyprawę polskiego astronauty na orbitę okołoziemską pojawi się w 2025 r., czyli po 47 latach od lotu M. Hermaszewskiego. Możliwości aktywnego udziału Polski w załogowej astronautyce pojawiły się dopiero po przystąpieniu w 2012 r. do Europejskiej Agencji Kosmicznej. Obecnie do misji Axiom 4 na amerykańskim statku Crew Dragon firmy SpaceX przygotowuje się projektowy (rezerwowy) astronauta ESA, dr inż. Sławosz Uznański. Celem lotu będzie prowadzenie prac badawczych na pokładzie ISS. Udział w tym locie zostanie sfinansowany przez polski rząd.

Astronauci z Polski, którzy odbyli albo przygotowywali lub przygotowują się do lotu w kosmos:

L.p.	Astronauta	Rok lotu	Program	Statek	Misja
1	Mirosław Hermaszewski (1941–2022)	1978	Interkosmos	Sojuz	Sojuz 30
-	Zenon Jankowski (ur. 1937)	1978 (dubler)	Interkosmos	Sojuz	Sojuz 30
-	Sławosz Uznański (ur. 1984)	2025 (?)	NASA i Axiom Space: komercjalizacja ISS	SpaceX Crew Dragon	Axiom 4

Zobacz też

• załogowy lot kosmiczny
• lista załogowych lotów kosmicznych
• lista najdłuższych łącznych pobytów w kosmosie
• lista najdłuższych łącznych pobytów w otwartym kosmosie
• lista dowódców stałych załóg Międzynarodowej Stacji Kosmicznej

Bibliografia

Strony www zawierające informacje o planowanych lotach załogowych:

• Launches & Landings. NASA. (ang.).
• Launch Schedule. SpaceFlightNow. (ang.).
• Launches. NextSpaceflight. (ang).
• Manned Spaceflight Schedule. Spacefacts. (ang.).
• Planowane załogowe loty kosmiczne. Loty kosmiczne. (pol.).
• Экипажи на подготовке. НИИ ЦПК имени Ю.А.Гагарина. (ros.).

Strony www krajowych agencji kosmicznych oraz firm prywatnych, poświęcone załogowym lotom kosmicznym:

• NASA (USA).
• CNSA (Chiny).
• CSA (Kanada).
• ESA (Europa).
• ISRO (Indie).
• JAXA (Japonia).
• Axiom Space, Inc..
• Blue Origin Enterprises.
• Sierra Space Corporation.
• SpaceX.
• Starlab Space LLC.
• Vast Space LLC.