Pełzakowica

Pełzakowica, Ameboza
	Amoebosis
	Klasyfikacje
ICD-10	A06

Pełzakowica, inaczej ameboza (łac. amoebosis, entamoebosis) – pasożytnicza choroba inwazyjna przewodu pokarmowego wywoływana przez pierwotniaka z rodziny Entamoebidae – Entamoeba histolytica. Choroba może mieć różny przebieg – od zakażenia bezobjawowego, poprzez zakażenie z różnie nasilonymi objawami klinicznymi (od łagodnej biegunki do dyzenterii), choroba przewlekła z przemiennymi okresami remisji i zaostrzeń, do postaci pozajelitowej z tworzeniem ropni. Nieleczona pełzakowica (szczególnie ostra postać jelitowa) może skończyć się zgonem.

Epidemiologia

Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) notuje rocznie 40-50 milionów przypadków zachorowań spowodowanych przez tego pełzaka^[1]. Jednocześnie rocznie notowanych jest ok. 100 000 zgonów spowodowanych zachorowaniem na pełzakowicę^[1]. WHO ocenia, że ok. 10% populacji świata jest zarażona albo Entamoeba histolytica lub Entamoeba dispar; w zależności regionu geograficznego i stanu higieny w endemicznych regionach tropikalnych i subtropikalnych aktywnie zarażonych (wydalających cysty) jest od 1–40% ludności.

Droga zakażenia

Człowiek jest głównym żywicielem i rezerwuarem E. histolytica.

Do zakażenia dochodzi najczęściej drogą pokarmową, poprzez połknięcie cyst pierwotniaka wraz z pożywieniem. Cysty Entamoeba histolytica są oporne na stężenie chloru stosowanego w sieciach wodociągowych, stosunkowo długo mogą pozostawać na powierzchni owoców i warzyw jedzonych w postaci surowej^[2]. Mimo iż pasożyt ten występuje na terenie całej kuli ziemskiej, szczególnie narażone na zakażenie są osoby podróżujące do obszarów endemicznych, czyli strefy tropikalnej oraz subtropikalnej.

Postacie choroby

Bezobjawowe przewlekłe wydalanie cyst z kałem
Ostra pełzakowica jelitowa (czerwonka amebowa) – charakteryzująca się kolkowymi bólami brzucha, biegunką z dużą ilością śluzu oraz krwią w kale, nudnościami, wzdęciami oraz podwyższoną temperaturą ciała. Ze strony jamy brzusznej można zidentyfikować szeroki wachlarz objawów: od niewielkiej tkliwości do bardzo nasilonych bólów z objawami ogólnej toksemii. W morfologii krwi stwierdza się leukocytozę.
Przewlekła pełzakowica jelitowa – przypomina chorobę zapalną jelit manifestującą się okresową biegunką z domieszką krwi i śluzu, objawami nadwrażliwości jelit, chudnięciem, niedokrwistością, stanami podgorączkowymi.
Amoeboma (ziarniniaki w kątnicy, pełzakowy guz okrężnicy) – powstaje na tle przewlekłego pełzakowego zapalenia błony śluzowej. Może powodować niedrożność kątnicy, a w badaniach (fizykalnym i radiologicznym) dawać obraz podobny do raka kątnicy.
Ropień pełzakowy (pełzakowy ropień wątroby) – powstaje jako ropień przerzutowy z jelita grubego. Może wystąpić mimo braku wcześniejszych objawów jelitowych. Najczęściej tworzy się w wątrobie. Może wystąpić także w opłucnej, osierdziu, wszczepić się w uszkodzoną skórę brzucha lub krocza. Objawy to ból lub uczucie ucisku w okolicy ropnia, gorączka, dreszcze, osłabienie i utrata masy ciała.

Diagnostyka

Czerwonka amebowa rozpoznana w wycinku z okrężnicy

W celu diagnostyki laboratoryjnej zakażenia pełzakiem czerwonki wykonuje się preparaty (bezpośrednie oraz barwione) kału, w których metodą mikroskopową poszukuje się cyst Entamoeba histolytica.

Do potwierdzenia zakażenia pełzakiem czerwonki konieczne jest również badanie materiału genetycznego pierwotniaka; wykazano bowiem, iż istnieją inne gatunki pełzaków: Entamoeba dispar i Entamoeba moschkovskii, które są morfologicznie i mikroskopowo identyczne z E. histolytica, lecz nie są patogenne i zakażenie nimi nie wymaga leczenia.

W Polsce badanie materiału genetycznego pierwotniaka (metodą PCR) wykonuje Zakład Parazytologii Instytutu Medycyny Morskiej i Tropikalnej w Gdyni Gdańskiego Uniwersytetu Medycznego.

Pełzakowica w Polsce

Każdy przypadek rozpoznania i leczenia pełzakowicy musi być zgłoszony do Państwowej Inspekcji Sanitarnej. Osoby wracające do Polski po pobycie w krajach strefy tropikalnej i subtropikalnej obowiązkowo powinny wykonać badania parazytologiczne, m.in. w kierunku pełzakowicy^[3]. W 2007 roku stwierdzono 19 przypadków pełzakowicy^[4].

Leczenie

W leczeniu wykorzystuje się obecnie związki chlorochiny, emetyny, hydroksychinoliny, pochodne imidazolowe (metronidazol, tynidazol), paromomycynę i inne leki przeciwpierwotniakowe. Czerwonkę pełzakową, nieczerwonkowy nieżyt jelita i ropnie pełzakowe leczy się tynidazolem doustnie. W przypadkach ostrych podaje się dehydroemetynę domięśniowo. W przypadkach jelitowych podejrzanych o dodatkowe zakażenie bakteryjne dodaje się tetracyklinę. W ropniach wątrobowych można dodatkowo stosować chlorochinę. Niektórzy uważają, iż duże ropnie wątrobowe wymagają opróżnienia przez nakłucie z uwagi na grożącą perforację lub zakażenie bakteryjne.

Zapobieganie

Badania kału (szczególnie osób wyjeżdżającym i powracającym ze strefy tropikalnej i subtropikalnej).
Dezynfekcja urządzeń sanitarnych.
Przestrzeganie higieny osobistej.
Ochrona wody przed stycznością z odchodami (szamba z dala od wody pitnej).
Picie wody przegotowanej.
Ochrona przed muchami i innymi owadami, np. osami.

Rys historyczny

Choroba znana już w starożytności. Pierwszy opisał ją jako chorobę śmiertelną Hipokrates^[1] podając przypadek chorego z biegunką krwistą i gorączką. Następnie informacje o tej chorobie pojawiają się w Starym Testamencie oraz w pismach Huang Ti^[1].

Klasyfikacja ICD10

kod ICD10	nazwa choroby
ICD-10: A06	Pełzakowica, Ameboza
ICD-10: A06.0	Pełzakowa czerwonka ostra
ICD-10: A06.1	Pełzakowica jelitowa przewlekła
ICD-10: A06.4	Pełzakowy ropień wątroby

Przypisy

↑ ^a ^b ^c ^d Mehmet Tanyuksel, William A. Petri Jr. Laboratory Diagnosis of Amebiasis. „Clin. Microbiol. Rev.”. 16(4), s. 713–729, 2003.
↑ H. Stypułkowska-Misiurewicz. Dysentery and amoebiasis in Poland in 2006. „Przegl. Epidemiol.”. 62 (2), s. 267–274, 2008. PMID: 18807468.
↑ Wiesław Magdzik, Danuta Naruszewicz-Lesiuk, Andrzej Zieliński: Choroby zakaźne i pasożytnicze. Epidemiologia i profilaktyka. Bielsko-Biała: α-medica press, 2004, s. 210. ISBN 83-88778-62-5.
↑ H. Stypułkowska-Misiurewicz. [Dysentery and amoebiasis in Poland in 2007]. „Przegl Epidemiol”. 63 (2), s. 207–211, 2009. PMID: 19799247.

Bibliografia

R. Kadłubowski: Zarys parazytologii lekarskiej. Podręcznik dla studentów. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 1999. ISBN 83-200-2316-5.
Wiesław Magdzik, Danuta Naruszewicz-Lesiuk, Andrzej Zieliński: Choroby zakaźne i pasożytnicze. Epidemiologia i profilaktyka. Bielsko-Biała: α-medica press, 2004. ISBN 83-88778-62-5.
The Merck manual. Podręcznik diagnostyki i terapii. Wrocław: Urban & Partner, 2001, s. 1382, 1484–1486. ISBN 83-87944-42-4.
Barbara A. Bannister: Choroby zakaźne. Wrocław: Wydawnictwo Medyczne Urban & Partner, 1998, s. 178–179, 190–191. ISBN 83-85842-14-4.
Zdzisław Dziubek: Choroby zakaźne i pasożytnicze. Warszawa =: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2003.

Przeczytaj ostrzeżenie dotyczące informacji medycznych i pokrewnych zamieszczonych w Wikipedii.

[meh-1] Mehmet Tanyuksel, William A. Petri Jr. Laboratory Diagnosis of Amebiasis. „Clin. Microbiol. Rev.”. 16(4), s. 713–729, 2003.

[2] H. Stypułkowska-Misiurewicz. Dysentery and amoebiasis in Poland in 2006. „Przegl. Epidemiol.”. 62 (2), s. 267–274, 2008. PMID: 18807468.

[3] Wiesław Magdzik, Danuta Naruszewicz-Lesiuk, Andrzej Zieliński: Choroby zakaźne i pasożytnicze. Epidemiologia i profilaktyka. Bielsko-Biała: α-medica press, 2004, s. 210. ISBN 83-88778-62-5.

[4] H. Stypułkowska-Misiurewicz. [Dysentery and amoebiasis in Poland in 2007]. „Przegl Epidemiol”. 63 (2), s. 207–211, 2009. PMID: 19799247.

[1]

[2]

[3]

[4]