Państwo muszyńskie
Państwo muszyńskie (starostwo muszyńskie), zwane też kluczem muszyńskim, kresem biskupim państwa, kresem muszyńskim lub Biskupszczyzną – historyczne latyfundium w powiecie nowosądeckim przy granicy ze Słowacją (niegdyś zwaną Górnymi Węgrami), z centrum administracyjnym w Muszynie, o obszarze ok. 450 km², dysponujące własną administracją, sądownictwem i wojskiem, istniejące od XIII wieku do 1781 roku.
Historia
edytujPaństwo muszyńskie[5] powstało prawdopodobnie około 1288 roku po tym, jak Muszyna z przyległościami została zapisana w testamencie przez Wysza Niegowickiego, scholastyka kapituły krakowskiej, biskupowi Pawłowi z Przemankowa. Dobra te utracił biskup krakowski Jan Muskata w okresie rządów księcia Władysława Łokietka, prawdopodobnie za działania przeciw niemu w czasie buntu wójta Alberta. Później, do przełomu XIV i XV wieku, latyfundium muszyńskie należało do dóbr królewskich, po czym w 1391 roku, za panowania Władysława Jagiełły, zostało odzyskane dla biskupstwa krakowskiego przez biskupa Jana z Radliczyc (według niektórych źródeł nastąpiło to przed 1448 rokiem, za panowania biskupa krakowskiego Zbigniewa Oleśnickiego[6]).
W 1391 roku król Władysław Jagiełło miał nadać biskupom krakowskim i włączyć do państwa muszyńskiego pobliski Tylicz (wówczas Miastko); rzekomy dokument Jagiełły zawierający to nadanie uznawany jest za XVI-wieczny falsyfikat[potrzebny przypis].
Państwo muszyńskie należało do biskupów krakowskich do 1781 roku, kiedy przeszło na własność rządu austriackiego jako dobra kameralne; znajdujące się tam majątki przeznaczono na tzw. fundusz religijny. Wcześniej, w sierpniu 1770 roku, tereny te oderwano od Polski i przyłączono do Węgier. Po I rozbiorze Polski włączono je do Galicji.
W osadach wiejskich państwa muszyńskiego przeważała ludność wołosko-ruska (Łemkowie); ludność polska była skoncentrowana w dwu miastach, Muszynie i Tyliczu, i nielicznych okolicznych wsiach. Około 1785 roku latyfundium liczyło 16 885 mieszkańców, w tym 14 919 ludności wyznania greckokatolickiego, 1863 ludności katolickiej oraz 103 osoby wyznania mojżeszowego.
W 1958 roku w Muszynie otwarto Muzeum Regionalne PTTK państwa muszyńskiego; posiada ono przeszło 2000 eksponatów, w tym podróżny sepet biskupi z XVI wieku; na jego zewnętrznej ściance namalowano wizerunek Świętej Rodziny, a na wieku od wewnątrz herb Pomian i insygnia biskupie[7] (do motywu insygniów biskupich nawiązuje również herb Muszyny). W 2010 roku podjęto przebudowę budynku muzeum[8].
W okresie istnienia latyfundium plagą tych okolic było zbójnictwo[9]; obecnie przez rejon Muszyny przebiega międzynarodowy Szlak Zbójników Karpackich (karpaccy zbójnicy działający na pograniczu polsko-słowacko-ukraińskim byli często nazywani beskidnikami; uprawiali swój proceder również w Bieszczadach).
Historyczne ziemie państwa muszyńskiego
edytujW skład państwa muszyńskiego weszły ostatecznie 2 miasta (Muszyna i Tylicz) i 47 wsi; obejmowało ono w całości lub częściowo tereny dzisiejszych gmin Muszyna, Krynica-Zdrój, Łabowa, Uście Gorlickie.
Podział w 1867 roku
edytujW 1867 roku historyczne tereny państwa muszyńskiego rozdzielono między powiaty sądecki i grybowski.
Do powiatu sądeckiego weszły:
- Andrzejówka, Dubne, Jastrzębik, Krynica, Krzyżówka, Leluchów, Łabowa, Łabowiec, Łosie, Milik, Muszyna, Muszynka, Maciejowa, Nowa Wieś, Powroźnik, Roztoka Mała, Roztoka Wielka, Szczawnik, Słotwiny, Składziste, Tylicz, Uhryń, Wojkowa, Wierchomla Wielka, Wierchomla Mała, Zubrzyk, Złockie, Żegiestów
Do powiatu grybowskiego należały:
- Banica, Bieliczna, Berest, Brunary Niżne, Brunary Wyżne, Czarna, Czertyżne, Czyrna, Florynka, Izby, Jaśkowa, Kamianna, Kotów, Mochnaczka Niżna, Mochnaczka Wyżna, Piorunka, Polany, Śnietnica, Stawisza, Wawrzka
Siły zbrojne państwa muszyńskiego
edytujNaczelnym dowódcą wojskowym na terytorium latyfundium był starosta muszyński; do pomocy miał on przybranych rotmistrza i poruczników.
Harnicy
edytujGłówną część sił zbrojnych państwa muszyńskiego tworzyła piechota, tzw. harnicy, w liczbie od 200 (w czasie pokoju) do 600 (w czasie wojny). Muszyńscy harnicy uczestniczyli m.in. w obronie Krakowa (1655), Sandomierza i Nowego Sącza w czasie potopu szwedzkiego, a także w bitwie pod Wiedniem w 1683 roku (pod wodzą hetmana Stanisława Jana Jabłonowskiego, który zimował w Muszynie, wracając spod Wiednia do Polski).
Dragonia biskupia
edytujPaństwo muszyńskie dysponowało również jazdą – dragonią biskupią; służyli w niej wyłącznie sołtysi. Oddział dragonów muszyńskich w sile 200 ludzi uczestniczył w oswobodzeniu Nowego Sącza od Szwedów 13 grudnia 1655 roku[10].
Wszyscy mężczyźni zdolni do noszenia broni mieszkający na terenie latyfundium mieli obowiązek posiadania rynsztunku wojskowego i uczestniczyli w comiesięcznych musztrach pod nadzorem starosty; brali w nich udział na zmianę coraz to nowi kmiecie, dzięki czemu do wojny przygotowani byli wszyscy mieszkańcy państwa muszyńskiego.
Zobacz też
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Tomasz Jurek, Waldemar Bukowski: Słownik historyczno-geograficzny ziem polskich w średniowieczu. T. 5 Małopolska – Wojewódstwo Krakowskie Cz. 4, Zesz. 1. Warszawa; Kraków: Instytut Historii Polskiej Akademii Nauk; Tow. Naukowe „Societas Vistulana”, 2009. ISBN 978-83-61033-31-8. [dostęp 2021-08-23].
- ↑ Piotr Wierzbicki. Obraz „państwa muszyńskiego” w końcu XVII wieku na podst. Rejestru poborowego z lat 1669 oraz 1680 i rejestru zniszczeń we wsi Berest w roku 1683. „Almanach Muszyny”, 2009. Muszyna: Towarzystwo Miłośników Ziemi Muszyńskiej. ISSN 1234-6276. [dostęp 2021-08-23].
- ↑ Bogdan Mościcki: Beskid Sądecki i Małe Pieniny. Przewodnik. Warszawa; Kraków: Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, 2012, s. 190. ISBN 978-83-62460-27-4.
- ↑ Marian Kornecki. Z dziejów sztuki „państwa muszyńskiego” dawnego dominium biskupów krakowskich w Beskidzie Sądeckim. „Teki Krakowskie. Z. 4”. 1997 (5), s. 23–56. Kraków: Regionalny Ośrodek Studiów i Ochrony Środowiska Kulturowego. ISSN 1232-8243. OCLC 995670755. [dostęp 2021-08-23].
- ↑ Pisownia nazwy za Słownik historyczno-geograficzny ziem polskich w średniowieczu; P. Wierzbicki, Obraz „państwa muszyńskiego” w końcu XVII wieku na podst. Rejestru poborowego z lat 1669 oraz 1680 i rejestru zniszczeń we wsi Berest w roku 1683, B. Mościcki Beskid Sądecki i Małe Pieniny. Przewodnik; M. Kornecki Z dziejów sztuki „państwa muszyńskiego” dawnego dominium biskupów krakowskich w Beskidzie Sądeckim[1][2][3][4]
- ↑ J. Marszałek, Katalog grodzisk i zamczysk w Karpatach, Wydawnictwo Stanisław Kryciński, Warszawa 1993, oraz Muszyna, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VI: Malczyce – Netreba, Warszawa 1885, s. 817 .
- ↑ Muzeum Regionalne PTTK państwa muszyńskiego. muszyna.pl. [dostęp 2010-06-13].
- ↑ Muszyna: rośnie budynek muzeum regionalnego. nowysacz.naszemiasto.pl, 2010-03-23. [dostęp 2010-06-13].
- ↑ Strona Zbójnictwo w serwisie gminy Łabowa [dostęp 2010-06-12].
- ↑ I. Styczyńska: Oswobodzenie Nowego Sącza z „potopu szwedzkiego”. nsi.pl. [dostęp 2010-06-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-02-04)].
Bibliografia
edytuj- Władysław Bębynek, Starostwo muszyńskie – własność biskupstwa krakowskiego, [w:] „Przewodnik Naukowy i Literacki. Dodatek do „Gazety Lwowskiej”, Lwów 1914 wbc.poznan.pl wbc.poznan.pl
- B. Rucka, Dzieje Muszyny w zarysie, [w:] „Almanach Muszyny”, 1995, s. 5–10.
- B. Rucka, O starostach na Muszynie, [w:] „Almanach Muszyny”, 1994, s. 26–31.
- B. Rucka, Poczet starostów klucza muszyńskiego, [w:] „Almanach Muszyny” 1994, s. 32–34.