Olszówka (województwo małopolskie)
Olszówka – wieś w Polsce, położona w województwie małopolskim, w powiecie limanowskim, w gminie Mszana Dolna. W latach 1975–1998 miejscowość położona była w województwie nowosądeckim.
| wieś | |
 Wjazd do Olszówki od strony Raby Niżnej | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2022) |
1609[2] |
| Strefa numeracyjna |
18 |
| Kod pocztowy |
34-730[3] |
| Tablice rejestracyjne |
KLI |
| SIMC |
0453925 |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa małopolskiego  | |
Położenie na mapie powiatu limanowskiego  | |
Położenie na mapie gminy wiejskiej Mszana Dolna  | |
 49°37′24″N 20°01′49″E/49,623333 20,030278[1]
| |
Etnograficznie Olszówka należy do regionu zamieszkiwanego przez Zagórzan, ale miejscowa gwara zbliża się do gwary podhalańskiej[4]. Według niektórych źródeł gwara Olszówki jest już gwarą podhalańską (Gwara zagórzańska).
W przysiółku Jasionów (740 m n.p.m) znajduje się jedna z siedmiu położonych w powiecie limanowskim stacja meteo IMGW[5].
W Olszówce organizowane są przeglądy kolędnicze[6].
1 września 1977 część Olszówki (4,03 ha) włączono do Rabki[7].
Położenie
edytujWieś położona na północnych stokach Gorców, na północ od Jaworzyny Ponickiej, w dolinie potoku Olszówka, który jest dopływem Raby. Sąsiaduje z: Rabą Niżną od północy, od wschodu z Porębą Wielką, Niedźwiedziem i Podobinem, od zachodu z miastem Rabka[4].
Integralne części wsi
edytuj| przysiółki | Jasionów, Skalisne, Zarębki |
| części wsi | Barany, Bednarzówka, Biedaki, Buzdygówka, Cieluchówka, Do Szczepańskiego, Dział, Filipy, Folwark, Fudry, Gryzy, Jagodówka, Karbowniki, Karczmisko, Klępówka, Knowy, Kościelniówka, Kowalówka, Krausy, Kunochy, Kuternogi, Łabuzy, Łążek, Łęg, Ludwy, Mastki, Mikuły, Nawarówka, Nawieśniaki, Olechy, Pizdury, Plebania, Rymazówka, Staniki, Stróziki, Szczepaniaki, Toboły, Trybuły, Waligóry, Warwasy, Wiklarze, Włodarze, Wnękówka, Żury |
Historia
edytujPierwsze wzmianki o istnieniu osadnictwa na tych ziemiach pochodzą z 1254, w dokumencie potwierdzającym nadanie przez Bolesława Wstydliwego na rzecz Cystersów ze Szczyrzyca ziem w tej okolicy. Wieś została oficjalnie lokowana na prawie magdeburskim w akcie lokacyjnym wystawionym 14 maja 1388 przez króla Władysława Jagiełłę. Pierwszym zasadźcą został Filip Klimuntowicz. Ten sam dokument wspomina również erygowanie parafii i pierwszy kościół w Olszówce[10].
W XV wieku Olszówka należała do dóbr królewskich dzierżawionych najpierw przez Ratołdów a później przez Pieniążków, którzy w 1534 przypisali ją do tzw. klucza mszańskiego, w skład którego weszły również Mszana Dolna, Słonka, Raba Niżna i Kasinka Mała. W ramach dzierżawy mszańskiej wieś funkcjonowała aż do 1718, kiedy to została wyodrębniona jako samodzielna królewszczyzna[10]. W 1776 została przejęta przez rząd austriacki, a w 1785 została przyłączona do starostwa nowotarskiego. Na początku XIX wieku wieś przeszła w ręce prywatne, kilkakrotnie zmieniając właścicieli[11].
W 1894 r. w Olszówce urodziła się poetka Antonia Zachara-Wnękowa[12].
3 września 1939 na terenie Olszówki Niemcy (naziści) zastrzelili 5 osób, a w wyniku uduszenia dymem z podpalonych zabudowań zmarło kolejnych 8. Na cmentarzu parafialnym znajduje się pomnik ku czci ofiar tej zbrodni hitlerowskiej.
W 1971 r. w Olszówce odbyły się pierwsze wakacyjne turnusy Oaz, czyli Ruchu Światło-Życie w archidiecezji krakowskiej. [13]
12 września 1988 r. Olszówka została odznaczona Złotą Odznaką za zasługi dla Województwa nowosądeckiego.[14]
W latach 1982–1988 w Olszówce wybudowano nowy kościół. Zabytkowy kościół drewniany z 1732 spłonął w niewyjaśnionych okolicznościach w nocy z 15 na 16 września 1993[15][16].
Turystyka
edytuj.jpg)
z Rabki do Poręby Wielkiej i dalej na Turbacz
z Poręby Górnej przez przysiółek Jasionów na Piątkową
na Maciejową i Stare Wierchy
z Rabki Zaryte na Stare Wierchy
Atrakcje turystyczne
edytuj- przysiółek Jasionów, na który składa się kilka osiedli z zachowanym stylowym budownictwem[10];
- przydrożne urokliwe kapliczki na osiedlach Jasionów, Krausy, Jagody i Zarębki[4];
- Izba Regionalna w szkole podstawowej[4];
- odkrywki geologiczne wzdłuż doliny potoku Olszówka[4];
- pomniki przyrody na osiedlach Krausy i Trybuty[4];
- polana Śmierdząca, położona nad przysiółkiem Jasionów na terenie Gorczańskiego Parku Narodowego, na której obserwować można bogatą florę gorczańską, m.in. łąkę mieczykowo-miętlicową[10].
Przypisy
edytuj- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 92765
- ↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-04].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 859 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ a b c d e f Gmina Mszana Dolna: Olszówka. Gmina Mszana Dolna. [dostęp 2011-07-16]. (pol.).
- ↑ Index [online], monitor.pogodynka.pl [dostęp 2020-03-28].
- ↑ Kwartalnik Samorządowy "Nasza Gmina Mszana Dolna", nr 1, 2008, str. 3
- ↑ Dz.U. z 1977 r. nr 27, poz. 117
- ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ GUS. Rejestr TERYT
- ↑ a b c d e „Gorce...”, s. 307
- ↑ „Parafie...”, s.250
- ↑ Historia Rabki, Historia Rabki: „Poetka serca ziemi i serca człowieka” [online], Historia Rabki, 15 marca 2009 [dostęp 2022-10-14].
- ↑ Intellect.pl, Niezapomniane oazy i zaskakujące wizyty - Gmina Mszana Dolna [online], www.mszana.pl [dostęp 2022-09-07] (pol.).
- ↑ Jubileusz 635 lat nadania Olszówce królewskiego aktu lokacyjnego (zdjęcia) [online], gorce24.pl [dostęp 2024-02-04].
- ↑ Portal kosciolydrewniane.pl
- ↑ „Parafie...”, s.251
Bibliografia
edytuj- Piotr Skoczek: Parafie Ziemi Limanowskiej. Proszówki: Prowincjonalna Oficyna Wydawnicza, 2009, s. 249-253. ISBN 978-83-88383-43-4.
- Marek Ciężkowski, Paweł Luboński i inni: Gorce: przewodnik. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, 2004, s. 306-307. ISBN 83-89188-19-8.