Niedźwiedź (powiat limanowski)
Niedźwiedź – wieś w Polsce, położona w województwie małopolskim, w powiecie limanowskim, w gminie Niedźwiedź.
| wieś | |
| |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Liczba ludności (2022) |
1349[2] |
| Strefa numeracyjna |
18 |
| Kod pocztowy |
34-735[3] |
| Tablice rejestracyjne |
KLI |
| SIMC |
0456190 |
Położenie na mapie gminy Niedźwiedź  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa małopolskiego  | |
Położenie na mapie powiatu limanowskiego  | |
 49°37′17″N 20°04′48″E/49,621389 20,080000[1]
| |
W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa nowosądeckiego. W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromady Niedźwiedź, po reformie jest siedzibą gminy Niedźwiedź.
Położenie
edytujNiedźwiedź jest wsią letniskową położoną w Gorcach[4], w dolinie potoku Porębianka pomiędzy wzniesieniami Potaczkowej (746 m n.p.m.) i Witowa (723 lub 720 m n.p.m.).
| przysiółki | Cieluchy, Korce, Krężele, Murzyny, Stramy, Szwaje, Witów |
| części wsi | Czechy, Grońscy, Jamrozówka, Limierze, Maciejki, Mierniki, Moskały, Niedźwiedzcy, Podgronie, Potok, Ryplówka |
Geneza wsi
edytujEtymologia słowa
edytujNajstarsza wzmianka o potoku Porębianka, pojawia się już w źródłach z 1254 i figuruje w kodeksie małopolskim (zapisanym w języku starogermańskim) pod nazwą Mezweza (co by mogło wskazywać na to, że pierwotnie wieś się rozciągała szerzej). W późniejszym czasie pojawia się nazwa Miedźwiedza lub Miedżwiedźa.
Historia
edytujWedług Jana Długosza wieś została ulokowana w 1398 w oparciu o system łanów leśnych. Niedźwiedź przez wiele lat był własnością Ratułdów, wchodząc w skład starostwa nowotarskiego. Po jego podziale w XVII w. wieś zaliczała się do tzw. klucza wielkoporębskiego, zarządzanego przez Lubomirskich z Wiśnicza. Otwarli oni tutaj w 1608 swoją papiernię, która działała aż do 1730.
Pierwszy kościół Niedźwiedź zawdzięczał Sebastianowi Lubomirskiemu, który miał ufundować go w 1593 r. W 1605 nastąpiło erygowanie parafii. J. Łepkowski i J. Jerzmanowski w połowie wieku XIX pisali o Niedźwiedziu, iż ten kościół miał „...drewniany, r. 1606 wystawiony przez Sebastyana Lubomierskiego hrabiego na Wiśniczu, kasztelana wojnickiego, sandomierskiego, spiskiego i dobczyckiego starosty (…) R. 1695 spalił się kościół i tegoż roku nowy z drzewa stawiać poczęto. Znajduje się przy kościele, między metrykami, spis wydatków na stawianie nowéj świątyni, zkąd się wiele ciekawych wiadomości dowiedziéć można”[7].
Budowę nowej świątyni, również drewnianej, przeprowadzono w latach 1696–1699. Kościół, konstrukcji zrębowej, otoczony był sobotami i kryty gontem. Rzeźbami ozdobił wnętrze W. Gliński z Zembrzyc. Główny ołtarz kościoła, w stylu manierystycznym, z obrazem św. Rodziny, pochodził z I połowy XVII w. Sprowadzono go tu z kościoła św. Anny w Krakowie. Jeden z bocznych ołtarzy, późnobarokowy, namalowany przez Franciszka Lekszyckiego, przedstawiał św. Antoniego Padewskiego. Ponadto w wyposażeniu była barokowa ambona i sześć barokowych posągów przedstawiających świętych, pochodzących z XVIII i XIX w. W 1850 r. dobudowano do kościoła wieżę, która służyła jako dzwonnica. Kościół otaczały lipy zasadzone tutaj w 1933[8]
W drewnianym kościele św. Sebastiana dnia 1 listopada 1875 r. został ochrzczony Franciszek Salezy Smaciarz, który później pod pseudonimem Władysław Orkan został pisarzem – piewcą Gorców i jego ludu. Na cmentarzu parafialnym w Niedźwiedziu spoczywają jego żona i córka[8].
3 września 1939 r. wkraczające oddziały Wehrmachtu zabiły 4 mieszkańców, spaliły 10 budynków mieszkalnych i gospodarczych[9].
Drewniany kościół św. Sebastiana spłonął nocą 6 czerwca 1992 r. Nie został odbudowany.
Obecnie siedzibą parafii jest nowy kościół parafialny, poświęcony w 1997 r.
Turystyka
edytuj- Szlaki turystyczne
– na Turbacz, prowadzi obok Muzeum Biograficznego Władysława Orkana, Orkanówki.
- Atrakcje turystyczne
Najważniejszy zabytek Niedźwiedzia – drewniany kościół pod wezwaniem św. Sebastiana, zbudowany w latach 1695–1699 – pozostał tylko na kartach historii. Obecnie na jego miejscu stoi drewniano-murowana kaplica pw. św. Sebastiana.
We wsi znajduje się wieża z 1850 r. i domy podcieniowe z przełomu XVIII i XIX w.
Od 2002 na rynku w Niedźwiedziu stoi pomnik Władysława Orkana, przeniesiony tu z rynku w Nowym Targu.
Ludzie związani z Niedźwiedziem
edytujPrzypisy
edytuj- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 86694
- ↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-04].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2013, s. 811 [zarchiwizowane z adresu 2014-02-22].
- ↑ Niedźwiedź, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2022-04-10].
- ↑ Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części (Dz.U. z 2013 r. poz. 200)
- ↑ TERYT (Krajowy Rejestr Urzędowego Podziału Terytorialnego Kraju). Główny Urząd Statystyczny. [dostęp 2015-11-18].
- ↑ Józef Łepkowski, Józef Jerzmanowski: Ułamek z podróży archeologicznej po Galicyi odbytej w roku 1849. Okolica podkarpacka. Obwód sądecki [w:] „Biblioteka Warszawska”, Warszawa 1850 [1]
- ↑ a b Wg strony parafii w Niedźwiedziu
- ↑ Józef Fajkowski, Jan Religa: Zbrodnie hitlerowskie na wsi polskiej 1939–1945. Warszawa: Wydawnictwo Książka i Wiedza, 1981, s. 237
Bibliografia
edytuj- Zarys historii wybranych miejscowości i wsi, przegląd zabytków Zagórza. wanczyk_d.w.interia.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-11-05)].
- Stanisław Stopa: Kurkowe opowieści ISBN 978-83-923624-0-1
- Mapa turystyczna Gorce ISBN 83-89156-39-2 Kraków 2004
- Piotr Skoczek: Parafie Ziemi Limanowskiej. Proszówki: Prowincjonalna Oficyna Wydawnicza, 2009, s. 277-282. ISBN 978-83-88383-43-4.
- Portal gminy Niedźwiedź
- Niedźwiedź na stronie polskaniezwykła.pl