Oświęcim (gmina w rejencji katowickiej)
Oświęcim (niem. Amtsbezirk Auschwitz), w 1945 Brzezinka (niem. Amtsbezirk Birkenau (Weichsel)) – dawna gmina zbiorowa (Amtsbezirk), początkowo miejsko-wiejska, a od 1943 wiejska, funkcjonująca w latach 1940–1945 pod okupacją niemiecką w Polsce. Siedzibą gminy był Oświęcim (Auschwitz). Gmina Oświęcim (Auschwitz) powstała na obszarze ówczesnego powiatu bielskiego (od 10 października 1939 pod nazwą Landkreis Bielitz), w części powiatu która przed wojną należała do powiatu bialskiego w woj. krakowskim[2]. Landkreis Bielitz należał do rejencji katowickiej w wyodrębnionej ze Śląska 18 stycznia 1941 prowincji Górny Śląsk[2].
| zbiorowa | |
| 1940–1945[1] | |
| Państwo | |
|---|---|
| Kraj związkowy |
Górny Śląsk |
| Rejencja |
katowicka |
| Powiat |
bielski |
| Siedziba |
Oświęcim |
| Data powstania |
30 listopada 1940 |
| Data likwidacji |
27 stycznia 1945 |
| Szczegółowy podział administracyjny | |
| Liczba gromad (Gemeinde) |
7 (1945) |
Gminę Oświęcim (Auschwitz) utworzono 30 listopada 1940 z obszarów[3]:
- miasta Auschwitz (Oświęcim);
- 10 gromad: Babitz (Babice), Broschkowitz (Broszkowice), Birkenau (Weichsel) (Brzezinka), Dwory z Krukami (Dwory), Klutschnikowitz (Klucznikowice), Monowitz (Monowice), Poremba-Wielka (Poręba Wielka), Stara-Stawy (Stare Stawy), Wlocienitz (Włosienica) i Zaborz-Ost (Zaborze), należących przed wojną do gminy Oświęcim.
W przeciwieństwie do innych gmin zbiorowych (Amtsbezirke) utworzonych na polskich ziemiach wcielonych do III Rzeszy, gmina Oświęcim stanowiła de facto strefę interesów KL Auschwitz, mająca na celu usunięcie z tych terenów ludności polskiej i przejęcia z jej rąk gruntów rolnych, prowadzenie rzekomej reedukacji więźniów poprzez wykorzystywanie ich pracy na roli, uzyskanie przez SS korzyści finansowych pochodzących ze sprzedaży wyprodukowanych płodów rolnych, utrudnienie kontaktu więźniów z lokalnymi mieszkańcami, a także realizację planu stworzenia dla rolników z Niemiec przynajmniej dwóch wzorcowych wiosek szkoleniowych dla zbrojnych rolników (Wehrbauern) na tych terenach[4][5].
1 kwietnia 1943, dwa miesiące przed planowaną transformacją gminy, od Monowic odłączono Stawy Monowskie a od Dworów Dwory Drugie, włączając je do gromady Las w sąsiedniej gminie Zator[6].
1 czerwca 1943, na mocy decyzji Oberpräsidenta prowincji Górny Śląsk Fritza Brachta z 31 maja 1943, do gminy Oświęcim z gminy Brzeszcze przyłączono gromady Harmense (Harmęże), Plawy (Pławy) i Rajsko (Rajsko) oraz północną część gromady Brzeszcze (Brzeszcze) – Budy i Bór, po czym z gminy Oświęcim (Auschwitz) wyodrębniono jej wschodnie obszary (Auschwitz, Broschkowitz, Dwory, Klutschnikowitz, Monowitz, Poremba-Wielka, Stara-Stawy, Wlocienitz i Zaborz-Ost oraz częściowo Babitz, Birkenau i Rajsko) tworząc w nich odrębną gminę miejską Oświęcim (Stadtbezirk Auschwitz). W skład gminy miejskiej weszły także skrawki Grojca i Polanki Wielkiej z gminy Osiek, natomiast zachodnie części Oświęcimia (położone po lewej stronie Soły, na Zasolu) pozostały w gminie wiejskiej Oświęcim. Po takim podziale, gmina miejska stanowiła odtąd obszar ściśle obozowy, a gmina wiejska jego zaplecze[7].
1 stycznia 1945 nazwę gminy Oświęcim (Amtsbezirk Auschwitz) zmieniono oficjalnie na Brzezinka – Amtsbezirk Birkenau (Weichsel), zasilając ją o jeszcze jedną gromadę z gminy Brzeszcze – Wiltschkowitz (Wilczkowice)[8].
Jednostka przetrwała do 1945 roku[9]. Została zniesiona wraz z wyzwoleniem KL Auschwitz pod koniec stycznia 1945[10].
Po wojnie reaktywowano gminę Oświęcim w przedwojennych granicach, w przywróconym powiecie bialskim w województwie krakowskim[11][12][13].
Przypisy
edytuj- ↑ Jednostka poza administracją polską.
- ↑ a b Landkreis Bielitz
- ↑ Territoriale Veränderungen in Deutschland und deutsch verwalteten Gebieten 1874 - 1945: Rolf Jehke, Herdecke.
- ↑ Węgrzyn 2015 ↓, s. 280.
- ↑ Setkiewicz 2014 ↓, s. 20–21.
- ↑ Amtsbezirk Zator
- ↑ Thomas Grotum: Das digitale Archiv: Aufbau und Auswertung einer Datenbank zur Geschichte des Konzentrationslagers Auschwitz, Frankfurt/New York 2004, s. 223
- ↑ Amtsbezirk Brzeszcze
- ↑ Gemeindeverzeichnis Landkreis Bielitz – Stand: 1. 1. 1945
- ↑ Auschwitz 1940-1945. Węzłowe zagadnienia z dziejów obozu, t. I-V, Redakcja naukowa: Wacław Długoborski, Franciszek Piper, Oświęcim Brzezinka 1995
- ↑ Dz.U. z 1944 r. nr 2, poz. 8
- ↑ Podział administracyjny Rzeczypospolitej Polskiej: Praca zespołowa pod redakcją prof. Stanisława Srokowskiego. Warszawa: Biblioteka Samorządowca Nr 77, 1948.
- ↑ Informator adresowy miast i gmin wiejskich Rzeczypospolitej Polskiej. Warszawa: Instytut Wydawniczy Kolumna, 1948.
Bibliografia
edytuj- Łukasz Węgrzyn, Granice nazistowskich obozów koncentracyjnych i zagłady na terenie okupowanej Polski, „Studia z Geografii Politycznej i Historycznej”, 4, 2015, s. 277–290, DOI: 10.18778/2300-0562.04.11 [dostęp 2024-03-01] [zarchiwizowane 2024-03-01].
- Piotr Setkiewicz: Wysiedlenia ze strefy wpływów KL Auschwitz. W: Europa wobec wyzwań XXI wieku. (Red. naukowa) Alicja Bartuś. Oświęcim: Urząd Miasta Oświęcim, 2014, s. 133. ISBN 978-83-940335-0-7. [dostęp 2024-03-11].
