Harmęże
Harmęże – wieś w Polsce położona w województwie małopolskim, w powiecie oświęcimskim, w gminie Oświęcim.
| wieś | |
_(2).jpg) Szkoła (dawny dwór) | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Wysokość |
ok. 240 m n.p.m. |
| Liczba ludności (2022) |
689[2] |
| Strefa numeracyjna |
33 |
| Kod pocztowy |
32-600[3] |
| Tablice rejestracyjne |
KOS |
| SIMC |
0063874 |
Położenie na mapie gminy wiejskiej Oświęcim  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa małopolskiego  | |
Położenie na mapie powiatu oświęcimskiego  | |
 50°01′16″N 19°09′46″E/50,021111 19,162778[1]
| |
W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa bielskiego.
Historia
edytujHarmęże należą do najstarszych wsi księstwa oświęcimskiego. Pierwsze udokumentowane wzmianki o Harmężach pochodzą z 1368, a znajdują się w „Statucie solnym” króla Kazimierza Wielkiego. W dokumencie sprzedaży księstwa oświęcimskiego Koronie Polskiej wystawionym przez Jana IV oświęcimskiego 21 lutego 1457 miejscowość wymieniona została jako Charmaszy[4].
W 1564 roku wraz z całym księstwem oświęcimskim i zatorskim tereny te znajdowały się w granicach Korony Królestwa Polskiego w województwie krakowskim w powiecie śląskim. Po unii lubelskiej w 1569 księstwo Oświęcimia i Zatora stało się częścią Rzeczypospolitej Obojga Narodów w granicach, której pozostawało do I rozbioru Polski w 1772[5]. W 1784 roku właścicielem miejscowości był wojewoda krakowski oraz starosta oświęcimski Piotr Małachowski[5].
Po rozbiorach Polski miejscowość znalazła się w zaborze austriackim i leżała w granicach Austrii, wchodząc w skład Królestwa Galicji i Lodomerii. W XVI w. na Wiśle w Harmężach przebiegał most, na którym pobierano cło drogowe i rzeczne. Był to most graniczny pomiędzy Królestwem Polskim a Śląskiem należącym do Czech. W historii Rzeczypospolitej Obojga Narodów most w Harmężach zapisał się jako przeprawa, po której uciekł do Francji król Henryk Walezy.[6] Również w okresie zaborów na Wiśle w Harmężach przebiegała granica między Prusami a Austrią. Na koniec wieku XIX Harmęże liczyły ok. 360 mieszkańców[7].
II wojna światowa
edytujPo utworzeniu obozu KL Auschwitz okupanci niemieccy w dniach 7–12 kwietnia 1941 przeprowadzili akcję wysiedleńczą okolicznych wsi, która objęła również Harmęże. Akcja trwała przez cały tydzień poprzedzający Święta Wielkanocne i zakończyła się w Wielką Sobotę. W Harmężach wyburzono większość domów, pozostawiając tylko kilka z nich. We wsi założono farmę drobiu, królików i hodowlę ryb, które to prace wykonywali więźniowie. Do stawu rybnego wrzucano popiół ze spalonych zwłok więźniów KL Auschwitz-Birkenau, który dowożony był na miejsce samochodami ciężarowymi[8]. 8 grudnia 1941 SS-mani utworzyli jeden z pierwszych podobozów KL Auschwitz – podobóz Harmense. Umieszczono tu na stałe 50 więźniów. 17 lipca 1942 podobóz wizytował Heinrich Himmler.
Okres powojenny
edytujO Harmężach z okresu II wojny światowej pisali Tadeusz Borowski w opowiadaniu „Dzień na Harmenzach” oraz Seweryna Szmaglewska w swojej książce „Dymy nad Birkenau” Po wojnie mieszkańcy wrócili z wysiedlenia i w większości zamieszkali w zaadaptowanych na domy mieszkalne kurnikach obozowej fermy. Stopniowo powstawały nowe budynki. Dzisiaj wieś liczy około 160 domów. Również bezpośrednio po wojnie wysiłkiem mieszkańców odbudowano zniszczony poprzez działania wojenne dawny dwór, w którym umieszczono działającą do dzisiaj szkołę podstawową. Szkoła od 2000 nosi imię świętego Maksymiliana Marii Kolbego.
Harmęże należą do franciszkańskiej parafii Matki Bożej Niepokalanej. Znajduje się tutaj, powstałe w latach dziewięćdziesiątych XX wieku, franciszkańskie Centrum św. Maksymiliana Kolbego, w którym prezentowana jest stała wystawa prac Mariana Kołodzieja pt. „Klisze pamięci – labirynty”, odwołująca się do jego osobistych przeżyć z KL Auschwitz-Birkenau. Artysta trafił do obozu w Auschwitz 14 czerwca 1940 roku, w wieku 19 lat i otrzymał numer obozowy 432. Prezentowane prace powstały po wylewie, którego doznał artysta – zostały naszkicowane ołówkiem przywiązanym do jego ręki[9][10]. Grób, zawierający urnę z prochami zmarłego w 2009 w Gdańsku artysty, znajduje się w krypcie w podziemiach kościoła w Harmężach.
W maju 2008 w Harmężach obradowała kapituła zwyczajna południowej Prowincji Franciszkanów.[potrzebny przypis]
Zabytki
edytujObiekt wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego[11].
- Zespół dworsko-parkowy.
Transport i komunikacja
edytujPrzez Harmęże przebiega Międzynarodowy Szlak Rowerowy Greenways Kraków – Morawy – Wiedeń oraz Wiślana Trasa Rowerowa i Szlak Ewakuacji Więźniów Oświęcimskich.
Sport
edytujW Harmężach działa Ludowy Klub Sportowy (piłka nożna).
Przypisy
edytuj- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 40848
- ↑ NSP 2021: Ludność w miejscowościach statystycznych [online], Bank Danych Lokalnych GUS, 19 września 2022 [dostęp 2022-10-04].
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 355 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ Krzysztof Rafał Prokop: Księstwa oświęcimskie i zatorskie wobec Korony Polskiej w latach 1438–1513. Dzieje polityczne. Kraków: PAU, 2002, s. 151. ISBN 978-8388857-31-7.
- ↑ a b Jan Nepomucen Gątkowski: Rys dziejów księstwa oświęcimskiego i zatorskiego. Lwów: nakład autora, 1867, s. 8,12.
- ↑ Norman Davies, Boże Igrzysko, 2010.
- ↑ Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. T. 3, s. 37, Warszawa: nakł. Filipa Sulimierskiego i Władysława Walewskiego, 1880-1914
- ↑ „Oświęcim. Hitlerowski obóz masowej zagłady”. Wydanie IV. Wydawnictwo Interpress, Warszawa 1987, s. 104
- ↑ Nie patrz na nas! Patrz w ziemię! [online], gosc.pl [dostęp 2018-08-27].
- ↑ Klisze Pamięci. Labirynty Mariana Kołodzieja [online], harmeze.franciszkanie.pl [dostęp 2018-08-28].
- ↑ Wykaz obiektów wpisanych do Rejestru Zabytków Nieruchomych Województwa Małopolskiego z uwzględnieniem podziału na powiaty i gminy [online], wuoz.malopolska.pl [dostęp 2023-12-01].
Linki zewnętrzne
edytuj- Franciszkańskie Centrum św Maksymiliana
- Szkoła Podstawowa w Harmężach. spharmeze.republika.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2018-02-16)].
- Harmęże, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. III: Haag – Kępy, Warszawa 1882, s. 37.