Monowice
Monowice – dawniej samodzielna wieś leżąca 5 kilometrów na wschód od Oświęcimia, obecnie osiedle we wschodniej części miasta[3].
| część miasta Oświęcimia | |
 Pomnik ofiar obozu koncentracyjnego | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Miasto | |
| W granicach Oświęcimia |
6 października 1954[1] |
| SIMC |
0925092[2] |
| Populacja (1931) • liczba ludności |
|
Położenie na mapie Oświęcimia  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa małopolskiego  | |
Położenie na mapie powiatu oświęcimskiego  | |
 50°01′46″N 19°17′30″E/50,029333 19,291667
| |
Nazwa
edytujMiejscowość ma metrykę średniowieczną i istnieje co najmniej od XV wieku. Wymieniona w 1428 w dokumencie zapisanym w języku łacińskim jako Monowicz, 1444 Moniowicze, 1448 Monowyczy, 1450 Manouicze, 1470-80 Monyowicze, 1473 Manovicze, 1501, 1503, 1508 Manowicze, 1504 Monovicze, 1544 Manowycze[3].
Historia
edytuj
Wieś po raz pierwszy wymieniona w 1416 kiedy to książę Kazimierz I oświęcimski zezwolił Jakubowi Drozdowi z Przeciszowa na wykarczowanie kąta w zaroślach należących do księcia i leżących na pograniczu Włosienicy oraz manowskiej części Monowic. Teren ten został wyznaczony przez starostę oświęcimskiego Mikołaja Sadowskiego w obecności burgrabiego Jana Sycza oraz sędziego ziemskiego Henczela sołtysa z Piotrowic. Jakub został wyznaczony na wieczystego dzierżawcą tego miejsca i zobowiązany został z tego tytułu do opłaty 9. skudów czynszu na rzecz księcia[3].
Miejscowość była wzmiankowana w historycznych dokumentach własnościowych i podatkowych. W 1417 Kazimierz książę oświęcimski i strzelecki sprzedał za 18 grzywien Wawrzkowi i Bogumiłowi z Monowic prawo do użytkowania łąki pod Włosienicą, zobowiązując ich jednocześnie do obowiązku płacenia czynszu w wysokości pół grzywny rocznie na swoją rzecz[3][4]. W dokumencie sprzedaży księstwa oświęcimskiego Koronie Polskiej przez Jana IV oświęcimskiego wystawionym 21 lutego 1457 miejscowość wymieniona została jako Monowicze[5]. Nazwę miejscowości w zlatynizowanej staropolskiej formie Monyowicze wymienia w latach 1470–1480 Jan Długosz w księdze Liber beneficiorum dioecesis Cracoviensis i notuje ją jako własność króla polskiego[6][7].
Po rozbiorach Polski wieś znalazła się w zaborze austriackim. Miejscowość jako Monowice ze Stawami, wieś leżącą w powiecie bialskim przy gościńcu z Zatora do Oświęcimia, wymienia XIX wieczny Słownik geograficzny Królestwa Polskiego. Znajdowała się ona wówczas w odległości 5,3 km od miasta Oświęcim i składała się z dwóch odrębnych części: właściwych Monowic oraz mniejszej o nazwie Stawy z wchodzącym w ich skład folwarkiem Karlhof, które leżały nad małym dopływem Wisły ze wschodniej strony wsi. Vollst. Ortsverzeichnis z 1881 podaje, że w obu osadach mieszkało w sumie 1162 mieszkańców. W 1885 miejscowość należała do fundacji Hallerów i była dożywotnio użytkowana przez hrabinę Teresę Borkowską. Pierwsza posiadłość liczyła 343 mórg roli, 393 mórg łąk i ogrodów, 42 pastwisk, a druga 713 mórg roli, 107 mórg łąk i ogrodów, 182 pastwisk oraz 14 lasu[7].
Do 1932 roku stanowiły gminę jednostkową w powiecie oświęcimskim, a po jego zniesieniu w powiecie bialskim (1932–34), w województwie krakowskim. W 1931 roku liczyły 1112 mieszkańców[8]. 15 września 1934 utworzyły gromadę Monowice, jedną z 13 gromad[9] nowo powstałej (1 sierpnia 1934) zbiorowej gminy Oświęcim[10].
W czasie wojny w Monowicach znajdował się obóz pracy przymusowej w fabryce Buna-Werke koncernu IG Farben, Auschwitz III – Monowitz (Monowice).
W związku z reformą administracyjną kraju jesienią 1954, gromadę Monowice (większą część) włączono do Oświęcimia[11][4].
Przypisy
edytuj- ↑ Uchwała Nr 16/IV/54 Wojewódzkiej Rady Narodowej w Krakowie z dnia 6 października 1954 r. w sprawie zmiany granic niektórych miast w województwie krakowskim (Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Krakowie z dnia 29 listopada 1954 r., Nr. 11, Poz. 50).
- ↑ GUS. Rejestr TERYT.
- ↑ a b c d Bukowski 2014 ↓.
- ↑ a b Julian Zinkow: Oswięcim i okolice. Przewodnik monograficzny. Oświęcim: Wydawnictwo „PLATAN”, 1994, s. 74. ISBN 83-7094-002-1.
- ↑ Krzysztof Rafał Prokop: Księstwa oświęcimskie i zatorskie wobec Korony Polskiej w latach 1438–1513. Dzieje polityczne. Kraków: PAU, 2002, s. 151. ISBN 978-8388857-31-7.
- ↑ Joannis Długosz Senioris Canonici Cracoviensis, „Liber Beneficiorum”, Aleksander Przezdziecki, Tom II, Kraków 1864, s. 223.
- ↑ a b Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich t. VI, hasło „Monowice”. nakł. Filipa Sulimierskiego i Władysława Walewskiego, 1885. s. 662. [dostęp 2019-11-13].
- ↑ Skorowidz gmin Rzeczypospolitej Polskiej: ludność i budynki oraz powierzchnia ogólna i użytki rolne: na podstawie tymczasowych wyników drugiego powszechnego spisu ludności z dn. 9.XII 1931 r. Cz. 3, Województwa południowe / Główny Urząd Statystyczny Rzeczypospolitej Polskiej.
- ↑ Krakowski Dziennik Wojewódzki. 1934, nr 19, poz. 133.
- ↑ Dz.U. z 1934 r. nr 69, poz. 639.
- ↑ Dziennik Urzędowy Wojewódzkiej Rady Narodowej w Krakowie z dnia 29 listopada 1954 r., Nr. 11, Poz. 50.
Bibliografia
edytuj- Waldemar Bukowski: Słownik historyczno-geograficzny województwa krakowskiego w średniowieczu, Cz. IV, zesz. 4, hasło: „Monowice”. Kraków: Societas Vistulana, 2014, s. 842–846. ISBN 978-83-61033-78-3.
Linki zewnętrzne
edytuj- Monowice w Słowniku historyczno-geograficznym województwa krakowskiego w średniowieczu (online).
- Monowice, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VI: Malczyce – Netreba, Warszawa 1885, s. 662.