Jukka

Jukka
	; Jukka aloesolistna
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	liliopodobne (≡ jednoliścienne)
Rząd	szparagowce
Rodzina	szparagowate
Podrodzina	agawowe
Rodzaj	jukka
	Nazwa systematyczna
	Yucca L.; Sp. Pl. 319 (1753)
	Typ nomenklatoryczny
	Yucca aloifolia L.
Synonimy
	Clistoyucca (Engelm.) Trel.; Codonocrinum Willd. ex Schult. & Schult.f.; Samuela Trel.; Sarcoyucca (Trel.) Linding.;
	Clistoyucca (Engelm.) Trel.; Codonocrinum Willd. ex Schult. & Schult.f.; Samuela Trel.; Sarcoyucca (Trel.) Linding.;
	Multimedia w Wikimedia Commons

Jukka^[5]^[6], juka^[7], krępla^[8], szpilecznica^[9] (Yucca L.) – rodzaj roślin z rodziny szparagowatych. Liczy około 50 gatunków bylin, krzewów i drzew. Występują naturalnie w Ameryce Północnej i Środkowej^[4].

Introdukowane na wszystkie kontynenty, poza Antarktydą^[4]. Gatunek jukka zwisła (Yucca flaccida) został introdukowany do Polski. Jest antropofitem zadomowionym na terenie nieczynnych hydroosadników Elektrowni Siersza w Trzebini^[10].

Morfologia

Pokrój: Wieloletnie krzewy lub drzewa^[11], bezłodygowe lub łodygowe, zwykle silnie rozgałęzione, wyrastające z podziemnego lub nadziemnego kaudeksu^[12].

Liście: Siedzące, zebrane w rozety, wyrastające z kaudeksu lub na końcach rozgałęzionych pędów. Blaszki liściowe równowąsko-lancetowate, rozszerzone u nasady, zwykle sztywne, niekiedy mięsiste, całobrzegie lub o brzegach ząbkowanych, czasami nitkowate i rozdzielające się na pojedyncze włókna, rogowate, zwykle o ostro zakończonym wierzchołku^[12].

Kwiaty: Zebrane w wiechowaty lub groniasty kwiatostan, niekiedy wiechowaty dystalnie i groniasty proksymalnie, zwykle wzniesiony, niekiedy zwisły. Okwiat dzwonkowaty lub kulistawy, sześciolistkowy. Listki okwiatu mięsiste, białawe do kremowych lub lekko zabarwione na zielono lub fioletowo, niekiedy owłosione. Sześć pręcików o nitkach spłaszczonych, szerokości główek, gładkich, brodawkowatych lub ziarnistych, mięsistych. Słupek odwrotnie jajowaty do podługowato-cylindrycznego. Zalążnia górna, zwykle zielona, trójkomorowa lub sześciokomorowa z fałszywymi przegrodami, sześcioklapowana. Szyjka słupka biała do ciemnozielonej, często gruba, zakończona potrójnym znamieniem (niekiedy pojedynczym i główkowatym), białym do jasnozielonego^[12].

Owoce: Wzniesione lub zwisłe jagody lub torebki, zawierające liczne, zwykle czarne (rzadko szare), spłaszczone, zaokrąglone nasiona^[12].

Biologia

Rozwój: Kwiaty jukki zapylane są wyłącznie przez ćmy z rodzajów Tegeticula, Parategeticula i Prodoxus z rodziny Prodoxidae^[13].

Genetyka: Liczba chromosomów 2n = 50, 60^[12].

Systematyka

Pozycja rodzaju: Rodzaj z podrodziny agawowych (Agavoideae) w rodzinie szparagowatych (Asparagaceae)^[14].

Lista gatunków^[4]

Yucca aloifolia L. – jukka aloesolistna
Yucca angustissima Engelm. ex Trel.
Yucca arkansana Trel.
Yucca baccata Torr.
Yucca baileyi Wooton & Standl.
Yucca brevifolia Engelm. – jukka krótkolistna
Yucca campestris McKelvey
Yucca capensis L.W.Lenz
Yucca carnerosana (Trel.) McKelvey
Yucca cernua E.L.Keith
Yucca coahuilensis Matuda & I.L.Pina
Yucca constricta Buckley
Yucca decipiens Trel.
Yucca declinata Laferr.
Yucca desmetiana Baker
Yucca elata (Engelm.) Engelm.
Yucca endlichiana Trel.
Yucca faxoniana Sarg.
Yucca feeanoukiae Hochstätter
Yucca filamentosa L. – jukka włóknista
Yucca filifera Chabaud
Yucca flaccida Haw. – jukka zwisła
Yucca gigantea Lem. – jukka słoniostopa
Yucca glauca Nutt.
Yucca gloriosa L.
Yucca grandiflora Gentry
Yucca harrimaniae Trel.
Yucca intermedia McKelvey
Yucca jaliscensis (Trel.) Trel.
Yucca lacandonica Gómez Pompa & J.Valdés
Yucca linearifolia Clary
Yucca madrensis Gentry
Yucca mixtecana García-Mend.
Yucca necopina Shinners
Yucca neomexicana Wooton & Standl.
Yucca pallida McKelvey
Yucca periculosa Baker
Yucca potosina Rzed.
Yucca queretaroensis Piña Luján
Yucca reverchonii Trel.
Yucca rostrata Engelm. ex Trel.
Yucca rupicola Scheele
Yucca schidigera Roezl ex Ortgies
Yucca × schottii Engelm.
Yucca sterilis (Neese & S.L.Welsh) S.L.Welsh & L.C.Higgins
Yucca tenuistyla Trel.
Yucca thompsoniana Trel.
Yucca treculeana Carrière
Yucca utahensis McKelvey
Yucca valida Brandegee

Uprawa

Są dość łatwe w uprawie, pod warunkiem zapewnienia im dobrego oświetlenia^[15]. Preferują piaszczystą i przepuszczalną glebę. Latem można je wystawiać na balkon, werandę. Niektóre gatunki można hodować w Polsce na powietrzu^[16]. Należy podlewać umiarkowanie, można przesuszać zimą. Umiarkowanie nawozić. Młode rośliny przesadza się co roku do większych doniczek, u starszych, które już są w dużych doniczkach wymienia się tylko górną warstwę ziemi. Zakurzone liście czyści się wilgotną szmatką. Można je rozmnażać przez podział, ukorzenianie odrostów korzeniowych, lub przez ukorzenianie kawałków pnia^[15].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-06-12] (ang.).
↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-04-25].
↑ ^a ^b ^c ^d Plants of the World Online. The Royal Botanic Gardens, Kew, 2019. [dostęp 2021-08-04]. (ang.).
↑ jukka, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2022-09-03] .
↑ Yucca (jukka). W: Flora Polski - Atlas-roslin.pl [1], [dostęp 2022-07-15].
↑ '"juka, rzadziej jukka, rzadziej yukka; synomimy: krępla". [...] Nowołaciński: yucca, z hiszpańskiego: yuca, yucca. [W:] juka (roślina) [w:] Wielki słownik języka polskiego [online], Instytut Języka Polskiego PAN [dostęp 2022-07.15]..
↑ "Występuje jako składnik terminów botanicznych, np. krępla karolińska". [W:] krępla (roślina) [w:] Wielki słownik języka polskiego [online], Instytut Języka Polskiego PAN [dostęp 2022-07-15]..
↑ szpilecznica, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2022-09-03] .
↑ Marcin W. Woch. New and rare synanthropic plant species of the Polish flora on dormant sedimentation ponds of the Siersza Power Plant. „Fragmenta Floristica et Geobotanica Polonica”. 19 (1), s. 29-38, 2012.
↑ GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e William J. Hess, Laurie Robbins: Yucca in Flora of North America. Flora of North America Vol. 26. [dostęp 2021-08-04].
↑ Olle Pellmyr. Yuccas, Yucca Moths, and Coevolution: A Review. „Annals of the Missouri Botanical Garden”. 90 (1), s. 35-55, 2003. DOI: 10.2307/3298524.
↑ USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. 2020. Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy). National Germplasm Resources Laboratory, Beltsville, Maryland. [dostęp 2021-08-04]. (ang.).
↑ ^a ^b Dawid Longman: Pielęgnowanie roślin pokojowych. Warszawa: PWR i L, 1997. ISBN 83-09-01559-3.
↑ https://web.archive.org/web/20160424204312/http://www.palmiarnia.info/jukki-w-ogrodzie-uprawa-pielegnacja/ - Juki w ogrodzie uprawa i pielęgnacja, palmiarnia

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-06-12] (ang.).

[3] Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-04-25].

[kew-4] Plants of the World Online. The Royal Botanic Gardens, Kew, 2019. [dostęp 2021-08-04]. (ang.).

[5] jukka, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2022-09-03] .

[6] Yucca (jukka). W: Flora Polski - Atlas-roslin.pl [1], [dostęp 2022-07-15].

[7] '"juka, rzadziej jukka, rzadziej yukka; synomimy: krępla". [...] Nowołaciński: yucca, z hiszpańskiego: yuca, yucca. [W:] juka (roślina) [w:] Wielki słownik języka polskiego [online], Instytut Języka Polskiego PAN [dostęp 2022-07.15]..

[8] "Występuje jako składnik terminów botanicznych, np. krępla karolińska". [W:] krępla (roślina) [w:] Wielki słownik języka polskiego [online], Instytut Języka Polskiego PAN [dostęp 2022-07-15]..

[9] szpilecznica, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2022-09-03] .

[intr-10] Marcin W. Woch. New and rare synanthropic plant species of the Polish flora on dormant sedimentation ponds of the Siersza Power Plant. „Fragmenta Floristica et Geobotanica Polonica”. 19 (1), s. 29-38, 2012.

[E-11] GeoffreyG. Burnie GeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134 .

[fna-12] William J. Hess, Laurie Robbins: Yucca in Flora of North America. Flora of North America Vol. 26. [dostęp 2021-08-04].

[pol-13] Olle Pellmyr. Yuccas, Yucca Moths, and Coevolution: A Review. „Annals of the Missouri Botanical Garden”. 90 (1), s. 35-55, 2003. DOI: 10.2307/3298524.

[grin-14] USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. 2020. Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy). National Germplasm Resources Laboratory, Beltsville, Maryland. [dostęp 2021-08-04]. (ang.).

[A-15] Dawid Longman: Pielęgnowanie roślin pokojowych. Warszawa: PWR i L, 1997. ISBN 83-09-01559-3.

[16] ttps://web.archive.org/web/20160424204312/http://www.palmiarnia.info/jukki-w-ogrodzie-uprawa-pielegnacja/ - Juki w ogrodzie uprawa i pielęgnacja, palmiarnia

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[4]

[1]

[2]

[3]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]