Wikipedia

Natalia Gąsiorowska

polska historyczka, działaczka PPS

Natalia Gąsiorowska-Grabowska, ps. „Hanka”, „Ludmiła”, „Czyżewska”[1] (ur. 20 maja 1881 w Orzycu[2], zm. 30 listopada 1964 w Warszawie) – polska historyczka, badaczka dziejów ruchu robotniczego, profesor Uniwersytetu Łódzkiego i Uniwersytetu Warszawskiego, profesor i rektor Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Łodzi, członkini PAN, Budownicza Polski Ludowej. Obok Franciszka Bujaka i Jana Rutkowskiego prekursorka historii społeczno-gospodarczej w Polsce[3][4][5][6]. Pierwsza kobieta w Polsce z tytułem profesora zwyczajnego w dziedzinie historii (1946)[7].

Natalia Gąsiorowska
Data i miejsce urodzenia

20 maja 1881
Orzyc

Data i miejsce śmierci

30 listopada 1964
Warszawa

Profesor nauk humanistycznych
Specjalność: historia Polski, powszechna historia gospodarcza, historia ruchu robotniczego
Alma Mater

Uniwersytet Lwowski

Doktorat

1911 – historia
Uniwersytet Franciszkański we Lwowie
promotor: Szymon Askenazy

Habilitacja

1923 – historia
Uniwersytet Warszawski

Profesura

1946

Polska Akademia Nauk
Status

członek rzeczywisty (1952)

Nauczyciel akademicki
Uczelnia

Wolna Wszechnica Polska (1918–1944)
Uniwersytet Warszawski (1934–1939, 1952–1961)
Uniwersytet Łódzki (1945–1958)

Rektor
Uczelnia

Państwowa Wyższa Szkoła Pedagogiczna w Łodzi

Okres spraw.

1946–1948

Poprzednik

brak

Kierownik
Instytut

Instytut Historyczny Uniwersytetu Łódzkiego

Okres spraw.

1948–1952

Poprzednik

brak

Następca

Bohdan Baranowski

Prezes Rady Naukowej
Instytut

Instytut Historii PAN

Okres spraw.

1953

Poprzednik

brak

Prezes Zarządu Głównego
Stowarzyszenie

Polskie Towarzystwo Historyczne

Okres spraw.

1953–1956

Poprzednik

Tadeusz Manteuffel

Następca

Stanisław Herbst

Odznaczenia
Order Budowniczych Polski Ludowej Order Sztandaru Pracy I klasy Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski Złoty Krzyż Zasługi
Honorowa Odznaka Miasta Łodzi
Grób Natalii Gąsiorowskiej na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach

Życiorys

edytuj

W Polsce zaborowej

edytuj

Pochodziła ze zubożałej rodziny szlacheckiej, była jednym z siedmiorga dzieci właściciela folwarku[8] Józefa Gąsiorowskiego (1840–1886) i urzędniczki[8] Weroniki z Trawińskich (1850–1932). Wychowywała się w trudnych warunkach materialnych, dorabiając udzielaniem korepetycji i pracą w tajnych kółkach oświatowych[9]. Od młodości przyjaźniła się m.in. z Marią Koszutską, Stefanią Sempołowską i Leopoldem Infeldem. Do 1897 kształciła się na pensji Henryki Czarnockiej w Warszawie, gdzie jej nauczycielami byli Bronisław Chlebowski (literatura) i Ludwik Straszewicz (matematyka)[9][10]. Uczyła się następnie w gimnazjum na Wilczej i zdała maturę eksternistycznie w klasycznym gimnazjum męskim w Rydze w związku z bojkotem gimnazjów rządowych w Królestwie Polskim[9][11]. Odbyła Kurs Pedagogiczny na Uniwersytecie Latającym w Warszawie (1902–1903), gdzie wpływ na jej światopogląd naukowy wywarli Ludwik Krzywicki, Jan Karłowicz i Adam Mahrburg[9]. W 1903/1904 studiowała w ramach stypendium Funduszu Kultury Narodowej historię i historię prawa na Uniwersytecie w Heidelbergu[9]. Na rok 1904/1905 przeniosła się do Paryża, była słuchaczką wykładów republikańskich historyków Alphonse'a Aularda(inne języki) (pierwszego profesora historii rewolucji francuskiej) i Charlesa Seignobosa(inne języki) na Sorbonie, a także prawa w Ecole de Droit(inne języki) i ekonomii w Collège de France. Po powrocie do Polski ogłosiła w 1906 drukiem swoją pierwszą pracę, Zarys dziejów Wielkiej Rewolucji Francuskiej[12][13]. Od 1906 kontynuowała studia historyczne na Uniwersytecie Lwowskim. W 1911 obroniła tam przygotowaną pod opieką Szymona Askenazego i zrecenzowaną przez Ludwika Finkla rozprawę doktorską pt. Wolność druku i cenzura w Królestwie Polskim 1815–1830[14][a].

W latach 1897–1903 była nauczycielką historii w szkołach prywatnych w Warszawie, działała jednocześnie w organizacjach rewolucyjnych (od 1900 w sekcji pedagogicznej Koła Kobiet w Warszawie, kierowane przez Stefanię Sempołowską[16], od czasów paryskich w zrzeszeniu studenckim „Spójnia” i w PPS, od 1906 w PPS-Lewicy[17]). Wykładowczyni czynnego w latach 1905–1908 Uniwersytetu dla Wszystkich, działaczka Towarzystwa Kultury Polskiej (1908–1913)[1]. W 1906 była więziona za prowadzenie nielegalnych wykładów dla robotników w Serbii na Pawiaku, dzieląc celę z Zofią Kruszewską[17], a w 1911 – w X Pawilonie Cytadeli Warszawskiej[18]. W latach 1914–1918 uczyła historii w szkołach żydowskich w Warszawie, gromadząc źródła do dziejów przemysłu na ziemiach polskich.

W II Rzeczypospolitej

edytuj

Od 1918 wykładała historię Polski, powszechną historię gospodarczą i metodykę historii w Wolnej Wszechnicy Polskiej (WWP) w Warszawie[19]. W 1918 wstąpiła do Komunistycznej Partii Polski. Prowadziła zajęcia na kursach dla analfabetów i na uniwersytecie ludowym[1].

W 1922 ogłosiła drukiem rozprawę habilitacyjną Górnictwo i hutnictwo w Królestwie Polskim 1815–1830[20]. 20 czerwca 1923 uzyskała habilitację (prawo do prowadzenia wolnych wykładów) z historii gospodarczo-społecznej na Uniwersytecie Warszawskim. W 1925 objęła stanowisko profesora i kierowniczki Katedry Historii Gospodarczo-Społecznej i Powszechnej Nowożytnej na WWP[2][b].

W 1925–1926 przebywała na uniwersytetach w Paryżu i Hamburgu na studiach uzupełniających u ekonomisty Alvina H. Hansena i historyka gospodarczego Heinricha Sievekinga(inne języki)[5][23][c]. Od 1928 prowadziła także zajęcia w oddziale WWP w Łodzi, gdzie jej studentką była Anna Rynkowska[12]. Od 1930 kierowała tamtejszą biblioteką. Reprezentowała oddział łódzki w Senacie WWP, zasiadała w Radzie Studium Społeczno-Oświatowego przy WWP[5]. W 1930 wzięła udział w Zjeździe Nauczycieli Radzieckich w Moskwie, zwiedziła Wystawę Pedagogiczną w Leningradzie i nawiązała kontakty z tamtejszym środowiskiem nauczycielskim; popularyzowała następnie radziecki model szkolnictwa wyższego, w tym ideę politechnizacji i metodykę nauczania historii[24]. Brała udział w Międzynarodowych Kongresach Nauk Historycznych w Oslo (1928), Warszawie (1933) i Zurychu (1938).

W 1933 uzyskała venia legendi jako docent prywatny na Uniwersytecie Warszawskim, gdzie prowadziła seminarium z historii społeczno-gospodarczej i wykłady zlecone[24]. Wykład inauguracyjny poświęciła polityce gospodarczej Maximiliena de Robespierre'a[12][d]. Według własnej relacji nie otrzymała katedry uniwersyteckiej z powodu swoich poglądów politycznych[22][e].

W czasie okupacji niemieckiej brała udział w tajnym nauczaniu w ramach Wolnej Wszechnicy Polskiej, gdzie pełniła funkcję dziekana Wydziału Humanistycznego i członka senatu uczelni[26]. Opracowała w maszynopisie obszerne podręczniki do historii społeczno-gospodarczej Polski i powszechnej, a także na zlecenie Komisji Podręczników Akademic­kich przy Wydziale Nauki i Szkolnictwa Wyższego w Departamen­cie Oświaty i Kultury Delegatury Rządu na Kraj Wskazówki metodologicz­ne do badań historycznych[27]. Po wywózce do Niemiec w trakcie powstania warszawskiego 8 sierpnia 1944 przez kilka miesięcy pracowała przymusowo w fabryce żarówek Osram w Berlinie[28].

W Polsce komunistycznej

edytuj

Na Uniwersytecie Łódzkim

edytuj

Po utworzeniu 24 maja 1945 Uniwersytetu Łódzkiego objęła jedną z pięciu utworzonych katedr historii[29]; po reorganizacji z 1946 kierowała Katedrą Historii Społecznej i Gospodarczej[30]. 15 stycznia 1946 została jako pierwsza kobieta w dziejach Polski mianowana profesorem zwyczajnym w dziedzinie historii przez prezydenta Krajowej Rady Narodowej Bolesława Bieruta[7]. Jeszcze 13 września 1945 przedstawiła z ramienia Komisji Historycznej Wydziału Humanistycznego UŁ inicjatywę powołania Instytutu Historycznego[31], którym kierowała od jego utworzenia 24 czerwca 1948 do swojego odejścia do Warszawy w 1952[32]. Jej zastępcą był Marian Henryk Serejski[33]. Pełniła także funkcję rektora (1946–1948) oraz kierownika Katedry Historii Polski (1946–1952) w nowo zorganizowanej Państwowej Wyższej Szkole Pedagogicznej w Łodzi, która była pierwszą uczelnią tego typu w kraju[34]. W Ministerstwie Oświaty kierowała w latach 1946–1951 Komisją Programową Historii.

Przewodziła łódzkiemu środowisku historycznemu, w którym od jesieni 1945 inicjowała dyskusje metodologiczne poświęcone materializmowi historycznemu[35]. Założyła seminarium z materializmu historycznego dla pomocniczych pracowników naukowych i koło historyków marksistów[36]. Pod jej kierunkiem Łódź stała się pierwszym i do końca lat 40. jedynym w Polsce ośrodkiem historiografii marksistowskiej[35], dokonując w ocenie Bohdana Baranowskiego „przełomu metodologicznego w historiografii polskiej”[37]. Nestor polskiej historiografii społeczno-ekonomicznej Jan Rutkowski próbował pod koniec lat 40. wprowadzić ją do grona członków korespondentów Polskiej Akademii Umiejętności jako merytoryczną przedstawicielkę obozu władzy[38][f]. Jej wpływy były jednak ograniczone do Łodzi, a i w tamtym środowisku Bohdan Baranowski uskarżał się po latach na jej apodyktyczność[40], przejawiającą się w promowaniu paradygmatu historii społeczno-gospodarczej kosztem historii politycznej[36]. Jej powojenne syntetyczne opracowania historii społeczno-gospodarczej zostały zrecenzowane negatywnie przez Stanisława Arnolda i niedopuszczone do druku[41]. Prowadzony przez nią Instytut wyróżniał się w skali kraju realizacją założeń ministerialnych dotyczących pracy zespołowej i planowania[42]. Kierowała wydawnictwem zbiorowym W stulecie Wiosny Ludów (5 tomów, 1948–1953), które w ocenie Stefana Kieniewicza jako pierwsze „zbliżyło w badaniach nad XIX w. starszą uniwersytecką kadrę historyków z pisarzami marksistowskimi”[43].

Była wiceprezeską Polskiego Towarzystwa Historycznego (PTH) przy boku Ludwika Kolankowskiego (organizatora Uniwersytetu Łódzkiego) w okresie VII Powszechnego Zjazdu Historyków Polskich we Wrocławiu we wrześniu 1948[44]. W Prezydium Zjazdu, jako jeden z zastępców przewodniczącego Jana Dąbrowskiego, reprezentowała lewicę[45]. Weszła do Komitetu Organizacyjnego powołanego wówczas Marksistowskiego Zrzeszenia Historyków (MZH), którego zarząd zdominowało jednak środowisko warszawskie i krakowskie[46]. W ocenie delegacji radzieckiej, która liczyła na pozyskanie badaczy niezaangażowanych ideowo, zjazd nie doprowadził do określenia metodologicznego kierunku dla historiografii[47]. Piotr Trietjakow wskazał na słabość liczebną historyków-marksistów, którzy zapraszając pozostałych do współpracy spotkali się z pobłażliwym przyjęciem, ale skrytykował również ich starsze pokolenie z Gąsiorowską i Arnoldem za „materializm ekonomiczny” pozbawiony politycznego ostrza walki klasowej[48]. Inicjatywa MZH została ostatecznie zawieszona do 1950 z braku kadr, a Łódź zaczęła tracić pozycję na rzecz ośrodka warszawskiego, dokąd w 1949 odeszli Witold Kula i Nina Assorodobraj-Kula[46]. 14 maja 1950 Gąsiorowska wstąpiła do PZPR[1]. W latach 1951–1953 przewodniczyła Oddziałowi Łódzkiemu PTH.

Podczas Pierwszej Konferencji Metodologicznej Historyków Polskich w Otwocku na przełomie 1951/1952 przodujące metodologicznie środowisko łódzkie zostało ocenione krytycznie przez szefa Wydziału Nauki i Oświaty KC PZPR Kazimierza Petrusewicza jako zbyt ortodoksyjne, a referat Gąsiorowskiej nie spełnił jego oczekiwań[49][41][g]. W miejsce stawiania na przedwojenną tradycję marksistowską Petrusewicz postulował budowę „szerokiego frontu” opartego na współpracy między partią a „zbliżającymi się do nas czołowymi historykami” bezpartyjnymi oraz „śmiałą politykę wysuwania [ich] na kierownicze stanowiska”[51]. Mimo to Sekretariat Biura Politycznego КС PZPR zaproponował wówczas Gąsiorowską na dyrektora przewidzianego do utworzenia w ramach partyjnej kontroli nad rozwojem nauk historycznych Instytutu Historii PAN, podczas gdy w październiku 1951 była tylko rozpatrywana jako druga po Stanisławie Arnoldzie kandydatka na jednego z dwóch wicedyrektorów[52]. Weszła do powołanej w marcu 1952 Komisji Programowej IH PAN, której przewodził Tadeusz Manteuffel, kierownik Instytutu Historycznego UW[53]. Faworyzowane przez partię środowisko historyków warszawskich (bezpartyjnych lub partyjnych młodszego pokolenia, wśród nich Witold Kula) utrąciło kandydaturę Gąsiorowskiej na dyrektora IH PAN[50]. Mediewiści Aleksander Gieysztor, Marian Małowist i Manteuffel zarzucili jej w notatce dla prezydenta Bieruta „brak umiejętności harmonijnej współpracy z kolegami” podczas kierowania PWSP w Łodzi[28]. W rezultacie rola dyrektora IH PAN przypadła Manteufflowi; kierowana przez niego Komisja Programowa przekształciła się w Komisję Organizacyjną IH PAN, a ta w pierwszą dyrekcję Instytutu[54]. Z utworzeniem IH PAN w 1953 Gąsiorowska otrzymała natomiast funkcję przewodniczącej Rady Naukowej Instytutu, do której nie weszli inni przedstawiciele środowiska łódzkiego. Została także prezeską Zarządu Głównego w marginalizowanym wówczas PTH (1953–1956)[55]. W swoim pierwszym wystąpieniu na czele Rady Naukowej IH PAN zaapelowała o intensyfikację badań nad dziejami najnowszymi, unikanych przez środowisko historyczne z powodu upolitycznienia nauki[56].

Na Uniwersytecie Warszawskim

edytuj

Po wznowieniu pracy na UW w 1952 zachowała stanowisko profesorskie w IH UŁ, gdzie po reorganizacji z początku lat 50. kierowała Zakładem Historii Gospodarczej i Społecznej w kierowanej przez Bohdana Baranowskiego Katedrze Historii Polski, przekształconym we wrześniu 1957 w Katedrę Historii Polski XIX i XX w., aż do 1958, kiedy jej obowiązki przejęła Gryzelda Missalowa[57][58]. Po przemianach październikowych 1956 nie została wybrana ponownie prezeską PTH, zastąpił ją Stanisław Herbst[59][h].

Na Uniwersytecie Warszawskim kierowała Katedrą Historii Polski Nowożytnej i Najnowszej (1952–1959), a następnie Katedrą Historii Polski XIX i XX wieku (1959–1961)[60]. Mimo dobrych relacji osobistych z Żanną Kormanową była postrzegana jako ośrodek oporu wobec projektu przekształcenia historiografii w duchu radzieckim, realizowanego przez Kormanową, Celinę Bobińską i Stanisława Arnolda[39]. Pracowała także w Zakładzie Historii Partii przy KC PZPR w Warszawie (1956–1959) i była przewodniczącą Rady Naukowej Pracowni Historii Stosunków Polsko-Radzieckich PAN (od 1961). Była pierwszą naczelną redaktorką naukową jedenastotomowego wydawnictwa źródłowego pt. Dokumenty i materiały do historii stosunków polsko-radzieckich, wydawanego przez Pracownię Historii Stosunków Polsko-Radzieckich PAN we współpracy z Instytutem Słowianoznawstwa Akademii Nauk ZSRR w latach 1962–1987 i obejmującego zakresem lata 1917–1960.

Będąc od 1952 członkinią rzeczywistą PAN[61], w latach 1955–1957 zasiadała w Prezydium Akademii. Przewodniczyła Sekcji Historii powołanego w 1950 Towarzystwa Wiedzy Powszechnej.

Naukowo specjalizowała się w nowożytnej historii gospodarczej, historii polskiego ruchu robotniczego oraz metodologii historii. Zgromadziła obszerne materiały do dziejów górnictwa, hutnictwa, włókiennictwa w Królestwie Polskim w początkowym okresie kapitalizmu, zainicjowała badania nad dziejami przemysłu i klasy robotniczej okręgu łódzkiego. Prowadziła badania nad najnowszymi dziejami Bułgarii oraz metodami pracy naukowej i nauczania historii w ZSRR. Współpracowała z wieloma pismami, m.in. „Myślą Socjalistyczną”, „Wiedzą”, „Światłem”, „Kuźnią”, „Myślą Współczesną”, „Z Pola Walki”, „Wiadomościami Historycznymi”, w latach 1950–1956 była redaktorem „Przeglądu Nauk Historycznych i Społecznych”.

Zmarła 30 listopada 1964 jako emerytowany profesor Uniwersytetu Warszawskiego[62]. Pochowana 3 grudnia 1964 z honorami w Alei Zasłużonych na cmentarzu Powązki Wojskowe w Warszawie w kwaterze A26-tuje-13[63]. W pogrzebie udział wzięli m.in. sekretarz Komitetu Centralnego PZPR Witold Jarosiński, wicepremier Stefan Ignar, prezes Polskiej Akademii Nauk prof. Janusz Groszkowski, minister szkolnictwa wyższego Henryk Golański, sekretarz naukowy PAN prof. Henryk Jabłoński oraz przedstawiciele środowisk naukowych z całego kraju[64].

Materiały archiwalne Natalii Gąsiorowskiej znajdują się w PAN Archiwum w Warszawie pod sygnaturą III-152[65].

Uczniowie

edytuj

Pod jej kierunkiem doktorat uzyskali m.in. Anna Rynkowska (1947), Henryk Katz (1950)[66], Juliusz Łukasiewicz (1960), Jan Fijałek (1960)[67], Ireneusz Ihnatowicz (1961)[68], Władysław Lech Karwacki (1962)[69], Wiesław Piątkowski (1962)[70] i Alicja Więzikowa (1962)[71]. Jej przedwojennym uczniem był także Witold Kula.

Znalazłszy się wśród sześciu kobiet, które uzyskały habilitację z historii w Polsce międzywojennej[72], wspierała później na Uniwersytecie Łódzkim karierę Anny Rynkowskiej, Gryzeldy Missalowej i Heleny Brodowskiej-Kubicz, który wyróżniał się w kraju pod względem liczby kobiet zajmujących stanowiska kierownicze[73].

Życie prywatne

edytuj

Była siostrą posła i działacza chadeckiego ks. Franciszka Gąsiorowskiego (1876–1939), a także Zofii (po mężu Rusiniak), Kazimiery, Wandy, Eugenii (po mężu Pomorskiej) i Stanisława. Obaj jej bracia zginęli podczas II wojny światowej[74].

W 1907 wyszła za mąż za poznanego prawdopodobnie w Paryżu Edwarda Grabowskiego (1880–1961), adwokata, działacza socjalistycznego i po 1918 komunistycznego[17]. Małżeństwo rozpadło się, ale Gąsiorowska utrzymywała z Grabowskim kontakt do końca jego życia i opiekowała się nim w chorobie[17]. Nie miała dzieci[75].

Po wojnie w latach 1945–1958 mieszkała w Łodzi w tzw. domu uczonych przy ul. Uniwersyteckiej 3 m. 4, dzieląc lokal do 1953 z Heleną i Marianem Grotowskimi (zm. 1951), również bezdzietnymi. W 1958 wróciła do Warszawy[76].

Dorobek

edytuj

Ogłosiła ponad 300 prac naukowych, m.in.:

  • Ruch socjalistyczny i zawodowy wśród kobiet. Prawo wyborcze kobiet (1907)
  • Zarys dziejów Wielkiej Rewolucji Francuskiej. Przyczyny powstania rewolucji, przebieg jej i skutki (1907)
  • Przesądy antysemickie w świetle cyfr i faktów (1909)
  • Historia zakonów w Polsce (1910)
  • Książę Józef (1914)
  • Wolność druku w Królestwie Kongresowem 1815–1830 (1916)
  • Historia Polski w nauczaniu analfabetów dorosłych (1916)
  • Historia Polski porozbiorowej dla nauczycieli szkół początkowych (1917)
  • Wiosna Ludów roku 1848 (1917)
  • Historia powszechna ze szczególnym uwzględnieniem historii Polski (1920)
  • Polska na przełomie życia gospodarczego (1764–1830) (1921)
  • Górnictwo i hutnictwo w Królestwie Polskiem 1815–1830 (1922)[77]
  • L’enseignement de l’histoire en Pologne (III Międzynarodowy Kongres Wychowania Moralnego, Genewa, 1922)
  • Historja Bułgarji w zarysie (1923)
  • Historia społeczno-gospodarcza Polski (1932)
  • Polityka gospodarcza Robespierra, „Przegląd Współczesny” 50, nr 147–148 (1934), s. 103–127
  • Górnictwo i hutnictwo w Polsce (1937, wyd. II: 1949)
  • Kapitalizm w rozwoju dziejowym (1946)
  • W stulecie Wiosny Ludów (1948–1953, 5 tomów, redaktor)
  • Położenie i walka ekonomiczna i polityczna górników z okupantem niemieckim w Królestwie Polskim w czasie I wojny imperialistycznej (1952)
  • Proces kształtowania się klasy robotniczej na ziemiach polskich (1955)
  • Okręg łódzki w rewolucji 1905–07 (1956)
  • Górnicy i hutnicy w Królestwie Polskim 1864–1866 (1957)
  • Życie i działalność Marii Koszutskiej (1961, w: Pisma i przemówienia M. Koszutskiej)
  • Dokumenty i materiały do historii stosunków polsko-radzieckich [1917–1960] (11 t., redaktor do t. 6, 1962–1967)
  • Z dziejów przemysłu w Królestwie Polskim 1815–1918 (1965)

Odznaczenia i wyróżnienia

edytuj

W 1951 otrzymała nagrodę państwową I stopnia za całokształt pracy naukowej, ze szczególnym uwzględnieniem badań nad dziejami górnictwa i hutnictwa oraz przemysłu w Polsce w XIX wieku; odebrała również doktorat honoris causa Uniwersytetu Łódzkiego (1961)[78] oraz wysokie odznaczenia państwowe: Order Budowniczych Polski Ludowej (1956)[79], Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski (1955)[80], Order Sztandaru Pracy I klasy (1949)[81], Złoty Krzyż Zasługi (1951)[82] i Honorową Odznakę Miasta Łodzi (19 stycznia 1960[83]). W 1989 r. z okazji 45-lecia PRL-u Poczta Polska wyemitowała w nakładzie 5 mln sztuk upamiętniający ją znaczek pocztowy o nominale 35 złotych[84].

Upamiętnienie

edytuj

20 listopada 1965 jej imieniem nazwano Technikum Ekonomiczne nr 4 przy ul. Astronautów 19 w Łodzi, od 2014 Zespół Szkół Ekonomii i Usług im. Natalii Gąsiorowskiej w Łodzi[85]. 22 marca 2019 wojewoda łódzki Zbigniew Rau po konsultacji z Instytutem Pamięci Narodowej wydał zarządzenie usuwające nazwisko patronki szkoły, powołując się na ustawę dekomunizacyjną z 2016. Zarządzenie to zostało w kwietniu 2019 zaskarżone do sądu administracyjnego przez Radę Miejską w Łodzi przy poparciu Instytutu Historii Uniwersytetu Łódzkiego i rektora tej uczelni Antoniego Różalskiego[86].

Imię Natalii Gąsiorowskiej nosi ulica w dzielnicy Białołęka w Warszawie.

Uwagi

edytuj
  1. ↑ Dysertacja Gąsiorowskiej była obok prac Mariana Kukiela i Eugeniusza Wawrzkowicza wśród tych, które promotor ocenił w superlatywach. Scharakteryzował rozprawę jako „doskonałą, wyjątkowo udatną i odpowiadającą wszelkim wymaganiom rozprawy doktorskiej” i jako „wielce pożądany przyczynek nie tylko do dziejów politycznych, konstytucyjno-administracyjnych Królestwa Kongresowego, lecz zarazem i do dziejów umysłowości polskiej”. Odnotował systematyczne wykorzystanie nieznanych dotąd materiałów archiwalnych przy niewielkim natomiast wyzyskaniu literatury przedmiotu. Wysoko oceniał umiejętności pisarskie autorki[15].
  2. ↑ Sprawa habilitacji jest przedstawiana odmiennie w późniejszych źródłach, które łączą habilitację Gąsiorowskiej z uzyskaniem przez nią wynagrodzenia akademickiego: z objęciem katedry na WWP, a częściej dopiero ze zleceniem jej zajęć przez UW w 1934. Żanna Kormanowa opisała w 1976 wrażenia z wykładu habilitacyjnego 45-letniej Gąsiorowskiej, odnosząc się do uzyskania przez nią venia legendi na WWP i podając datę 1926. Witold Kula uznaje wykład Gąsiorowskiej o polityce gospodarczej Robespierre'a, opublikowany w 1934 bez przypisów, a zatem najpewniej wygłoszony w tym samym roku, za jej wykład habilitacyjny[12]. Ireneusz Ihnatowicz pisze o dwóch habilitacjach na WWP i na UW, z których drugą przedstawia jako „uzupełniającą”[21]. Gąsiorowska wspominała jednak, że ze względu na poglądy została „dopuszczona do uniwersytetu tylko w charakterze wolnego docenta”. Kolbuszewska tłumaczy fakt, że dla Gąsiorowskiej zabrakło etatu po habilitacji na UW, nadprodukcją inteligencji w międzywojniu[22]. Informacja zawarta w pierwszym polskim leksykonie biograficznym z 1938 na temat docentury z 20 czerwca 1923[2] musi odnosić się do habilitacji, a zatem do samego prawa prowadzenia wykładów, nie zaś do uzyskania stanowiska czy jakiegokolwiek kontraktu na UW.
  3. ↑ W świetle daty publikacji rozprawy habilitacyjnej (1922) i uzyskania docentury (1923) twierdzenie o tym, że przygotowywała tam swoją pracę o górnictwie i hutnictwie[12] jest błędne.
  4. ↑ Z uwagi na wspomnianą już chronologię wydarzeń wbrew relacji Witolda Kuli nie mógł to być wykład habilitacyjny, w każdym razie nie pierwszy.
  5. ↑ Informacja o zajmowaniu przez Gąsiorowską Katedry Historii Społeczno-Gospodarczej i Geografii Historycznej na UW w latach 1934–1939[25] jest błędna. W wykazie kadry akademickiej UW za rok 1935/1936 figurowała jako docent prywatny prowadzący wykłady zlecone[24]. W okresie II RP żadna kobieta nie kierowała katedrą historii na publicznej uczelni[7].
  6. ↑ Rutkowski określił prace Gąsiorowskiej jako metodologicznie nienaganne[39].
  7. ↑ Petrusewicz napisał o Gąsiorowskiej: „przez kilkadziesiąt lat była zwolenniczką materializmu ekonomicznego i nie potrafiła dać dobrego referatu”[50].
  8. ↑ Nie jest jasne, do jakiego wydarzenia odnosi się zapiska Stefana Kieniewicza o przewodniczeniu przez 75-letnią Gąsiorowską czterodniowym obradom po przebyciu zapalenia płuc[60], ponieważ kolejny Zjazd PTH miał miejsce dopiero w 1958.

Przypisy

edytuj
  1. ↑ a b c d Kolbuszewska 2021 ↓, s. 26.
  2. ↑ a b c Stanisław Łoza (red.), Czy wiesz, kto to jest?, Warszawa: Wydawnictwo Głównej Księgarni Wojskowej, 1938, s. 196.
  3. ↑ Kolbuszewska 2021 ↓, s. 36–39.
  4. ↑ Ihnatowicz 2016 ↓, s. 338–339.
  5. ↑ a b c Domański, Kasperkiewicz i Kwiatkowski 2018 ↓, s. 55.
  6. ↑ Romek 2010 ↓, s. 144.
  7. ↑ a b c Kolbuszewska 2020 ↓, s. 181.
  8. ↑ a b Gąsiorowski Franciszek 1876–1939, [w:] Parlamentarzyści polscy [online], Sejm Rzeczypospolitej Polskiej [dostęp 2024-10-07] [zarchiwizowane z adresu 2024-10-07].
  9. ↑ a b c d e Kolbuszewska 2021 ↓, s. 18.
  10. ↑ Ihnatowicz 2016 ↓, s. 336.
  11. ↑ Domański, Kasperkiewicz i Kwiatkowski 2018 ↓, s. 54.
  12. ↑ a b c d e Kolbuszewska 2021 ↓, s. 19.
  13. ↑ Ihnatowicz 2016 ↓, s. 337.
  14. ↑ Hoszowska 2017 ↓, s. 134.
  15. ↑ Hoszowska 2017 ↓, s. 134–136.
  16. ↑ Kolbuszewska 2021 ↓, s. 27.
  17. ↑ a b c d Kolbuszewska 2021 ↓, s. 25.
  18. ↑ Stefan Król: Cytadela warszawska. Warszawa: Książka i Wiedza, 1978, s. 223.
  19. ↑ Wolna Wszechnica Polska. W: Szkoły wyższe Rzeczypospolitej Polskiej. Warszawa: 1930, s. 316.
  20. ↑ Górnictwo i hutnictwo w Królestwie Polskiem 1815-1830 / Natalja Gąsiorowska [online], Biblioteka Narodowa [dostęp 2024-10-09] [zarchiwizowane z adresu 2024-10-09].
  21. ↑ Ihnatowicz 2016 ↓, s. 341.
  22. ↑ a b Kolbuszewska 2021 ↓, s. 32.
  23. ↑ Ihnatowicz 2016 ↓, s. 338.
  24. ↑ a b c Kolbuszewska 2021 ↓, s. 20.
  25. ↑ Brzeziński i Fudalej 2012 ↓, s. 39.
  26. ↑ Kolbuszewska 2021 ↓, s. 21.
  27. ↑ Maternicki 1993 ↓, s. 299.
  28. ↑ a b Kolbuszewska 2021 ↓, s. 22.
  29. ↑ Kolbuszewska 2016 ↓, s. 159.
  30. ↑ Rutkowski 2019 ↓, s. 172, 174.
  31. ↑ Krzysztof Lesiakowski, Instytut Historii Uniwersytetu Łódzkiego w realiach PRL. Wybrane zagadnienia, „Przegląd Nauk Historycznych”, 18 (1), 2019, s. 196.
  32. ↑ Rutkowski 2019 ↓, s. 175, 181–182.
  33. ↑ Rutkowski 2019 ↓, s. 176.
  34. ↑ Stanisław Borowkin, Życie literackie Łodzi w latach 1945–1948, „Prace Polonistyczne”, 28, 1972, s. 211.
  35. ↑ a b Rutkowski 2019 ↓, s. 176–177.
  36. ↑ a b Kolbuszewska 2021 ↓, s. 28.
  37. ↑ Rutkowski 2019 ↓, s. 172.
  38. ↑ Rutkowski 2019 ↓, s. 173.
  39. ↑ a b Kolbuszewska 2021 ↓, s. 31.
  40. ↑ Rutkowski 2019 ↓, s. 172–173.
  41. ↑ a b Hübner 1987 ↓, s. 472.
  42. ↑ Hübner 1987 ↓, s. 463.
  43. ↑ Kieniewicz 1965 ↓, s. 10.
  44. ↑ Rutkowski 2019 ↓, s. 177.
  45. ↑ Hübner 1987 ↓, s. 455.
  46. ↑ a b Rutkowski 2019 ↓, s. 178.
  47. ↑ Monika Komaniecka, Jak wolność i niezależność nauki przeszła do historii [online], NaszaHistoria.pl, 21 kwietnia 2023 [zarchiwizowane z adresu 2023-04-25].
  48. ↑ Romek 2010 ↓, s. 120.
  49. ↑ Rutkowski 2019 ↓, s. 178–180.
  50. ↑ a b Rutkowski 2019 ↓, s. 180.
  51. ↑ Hübner 1987 ↓, s. 473.
  52. ↑ Hübner 1987 ↓, s. 470.
  53. ↑ Hübner 1987 ↓, s. 474-475.
  54. ↑ Hübner 1987 ↓, s. 476.
  55. ↑ Rutkowski 2019 ↓, s. 180–181.
  56. ↑ Romek 2010 ↓, s. 304.
  57. ↑ Rutkowski 2019 ↓, s. 182–184.
  58. ↑ Kolbuszewska 2021 ↓, s. 13.
  59. ↑ Rutkowski 2019 ↓, s. 183.
  60. ↑ a b Kolbuszewska 2021 ↓, s. 24.
  61. ↑ GaSIOROWSKA-GRABOWSKA, Natalia [online], Polska Akademia Nauk - Członkowie PAN [dostęp 2023-02-02] (pol.).
  62. ↑ Ihnatowicz 2016 ↓, s. 342.
  63. ↑ Wyszukiwarka cmentarna – Warszawskie cmentarze.
  64. ↑ „Pogrzeb Natalii Gąsiorowskiej”, [w:] „Trybuna Robotnicza”, nr 288 (6488), 4 grudnia 1964, s. 2.
  65. ↑ Spis inwentarzy, Polska Akademia Nauk Archiwum w Warszawie, [dostęp 2024-03-15].
  66. ↑ Kolbuszewska 2021 ↓, s. 23.
  67. ↑ Kwestia pomocy materialnej i zdrowotnej dla proletariatu łódzkiego okręgu przemysłowego w XIX wieku do 1870 r. [online], WorldCat [dostęp 2024-10-31] [zarchiwizowane z adresu 2024-10-31].
  68. ↑ Brzeziński i Fudalej 2012 ↓, s. 49.
  69. ↑ Historia łódzkiej organizacji Polskiej Partii Socjalistycznej-Lewicy w latach 1906-1918 [online], WorldCat [dostęp 2024-10-31].
  70. ↑ Zagadnienie niepodległości Polski w ruchu ludowym w Królestwie Polskim 1905-1918 [online], WorldCat [dostęp 2024-10-31] [zarchiwizowane z adresu 2024-10-31].
  71. ↑ Stronnictwo chłopskie 1926-1931 [online], WorldCat [dostęp 2024-10-31] [zarchiwizowane z adresu 2024-10-31].
  72. ↑ Kolbuszewska 2016 ↓, s. 154.
  73. ↑ Kolbuszewska 2021 ↓, s. 13–14, 44.
  74. ↑ Kolbuszewska 2021 ↓, s. 18, 26.
  75. ↑ Kolbuszewska 2021 ↓, s. 48.
  76. ↑ Kolbuszewska 2021 ↓, s. 48–49.
  77. ↑ Recenzja: Manfred Laubert(inne języki), Natalie Gąsiorowska: Górnictwo i Hutnictwo w Krolestwie Polskiem 1815–1830. (Bergbau und Hüttenwesen im Königreich Polen.), „Vierteljahrschrift für Sozial- und Wirtschaftsgeschichte”, 18 (3/4), 1925, s. 441–445, JSTOR: 20725377..
  78. ↑ Doktorzy honoris causa UŁ [online] [dostęp 2011-02-21] [zarchiwizowane z adresu 2010-12-23].
  79. ↑ Aleksander Kochański: Polska 1944–1991 Informator historyczny Struktury i ludzie część 2. Zielona Góra: Drukarnia Wydawnicza im. W.L. Anczyca S.A., 2022, s. 1118-1121.
  80. ↑ M.P. z 1955 r. nr 50, poz. 496.
  81. ↑ M.P. z 1950 r. nr 6, poz. 58.
  82. ↑ M.P. z 1951 r. nr 74, poz. 1007
  83. ↑ Uchwałą nr 2/7/60 Prezydium Rady Narodowej m. Łodzi z dnia 12 stycznia 1960 roku w sprawie nadania .Odznaki Honorowej m. Łodzi., bc.wbp.lodz.pl, 12 stycznia 1960 [dostęp 2022-08-06].
  84. ↑ 1989.07.21. 45-lecie PRL [online], kzp.pl [dostęp 2024-05-26] (pol.).
  85. ↑ Historia szkoły [online], Zespół Szkół Ekonomii i Usług w Łodzi [zarchiwizowane z adresu 2020-08-13].
  86. ↑ Kolbuszewska 2021 ↓, s. 54–55.

Bibliografia

edytuj

Linki zewnętrzne

edytuj
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Natalia_Gąsiorowska&oldid=75096385”