Linia kolejowa Środa Śląska – Środa Śląska Rynek
Linia kolejowa Środa Śląska – Środa Śląska Rynek (Kolejka Średzka, niem. Neumarkter Kleinbahn) – rozebrana, jednotorowa, niezelektryfikowana linia kolejowa, łącząca w przeszłości stację Środa Śląska, położoną na peryferiach nieopodal wsi Szczepanów z centrum miasta.
| Środa Śląska – Środa Śląska Rynek | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Dane podstawowe | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Długość |
4,150 km | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Rozstaw szyn |
1435 mm | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Historia | ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Lata budowy |
1926 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Rok otwarcia |
1926 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Rok włączenia do PKP |
1945 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Rok zawieszenia ruchu |
1966 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| Rok likwidacji |
1968 | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Przebieg
edytuj.jpg)
Linia prowadząca do centrum Środy Śląskiej rozpoczynała się mijanką na placu przed dworcem Środa Śląska, nieposiadając własnego, odrębnego budynku. Tory wychodziły ze stacji w kierunku Legnicy biegnąc początkowo wzdłuż linii kolejowej Wrocław – Berlin, odbijając następnie po nasypie szerokim łukiem na południowy zachód, na dwuprzęsłowy, belkowy most na Średzkiej Wodzie. Za mostem, linia przybliża się do drogi Szczepanów — Środa Śląska, fragmentarycznie biegnąc płytkim przekopem. Na obszarze miasta linia prowadziła wśród zabudowań do stacji Środa Śląska Miejska, dalej zaś, 700 metrów w kierunku Ratusza tory prowadziły jezdnią ulicy Legnickiej i placem Wolności (średzki rynek), podobnie do torowiska tramwajowego. Linia kończyła się pierwotnie przed średzkim ratuszem, torem głównym i krótkim torem bocznym, zakończonymi kozłami oporowymi. Odcinek miejski rozebrano w 1939 roku[1].
Historia
edytujGeneza
edytujKolej dotarła w pobliże Środy Śląskiej w 1844 roku, podczas budowy przez Kolej Dolnośląsko-Marchijską pierwszego odcinka trasy Wrocław – Berlin[2]. Stacja Środa Śląska (niem. Neumarkt) była jednym z pierwszych sześciu punktów handlowych na odcinku Wrocław – Legnica[3].
Mimo nazwy, stacja Środa Śląska była oddalona o 4 kilometry od miasta. Ponieważ priorytetem przy budowie linii do Berlina było zapewnienie transportu węgla kamiennego ze śląskich kopalni w głąb Prus, tory poprowadzono w terenie bardziej płaskim, dążąc do możliwie najkorzystniejszego zbliżenia się do portu rzecznego w Malczycach[2]. Położone 10 metrów wyżej niż trasowana linia miasto, ulokowane w średniowieczu w sposób charakterystyczny dla starych osad na wzniesieniu, pozostało w ten sposób na uboczu powstałej magistrali kolejowej[4].
Niekorzystne położenie stacji kolejowej względem miasta z biegiem lat stało się powodem stagnacji gospodarczej. W latach dwudziestych XX w. samorząd postanowił temu zaradzić, wykorzystując podczas kryzysu gospodarczego środki z pomocy dla wschodnich regionów Niemiec do budowy kolei dojazdowej[4][5].
Budowa
edytujLinia powstała na mocy pruskiej „Ustawy o kolejkach i bocznicach prywatnych” z 1892 roku (niem. Gesetz über Kleinbahnen und Privatanschlußbahnen), dzięki której na ziemiach niemieckich powstały liczne kolejki dojazdowe (często wąskotorowe), natomiast w miastach i miejscowościach do nich przyległych – sieci tramwajowe[6]. Budowę powierzono wrocławskiej firmie Smoschewer & Co., specjalizującej się w budowie kolejek polowych. Prace trwały cztery lata, od 1923 do 1926 roku[4]. Wybudowano wówczas mierzącą 4,15 km linię normalnotorową, z zapleczem przy stacji Środa Śląska Miejska i torami odstawczymi na krańcach w Rynku i przy dworcu kolei państwowej. W międzyczasie, 8 września 1925 roku powołano spółkę Neumarkter Kleinbahn AG, która zajęła się eksploatacją kolejki[7].
Eksploatacja
edytujLinia została otwarta 26 lipca 1926 r[4] na całej długości, posiadając początkowo przystanki przy dworcu kolei państwowej, tzw. polnym zameczku, stację z dworcem miejskim, lokomotywownią i magazynem towarowym oraz przystanek końcowy w Rynku[4]. Załoga obsługująca kolejkę liczyła dziesięć osób[8]. Kolejka posiadała dwa (od 1928 r. trzy[9]) wagony spalinowe, jeden wagon osobowy, bagażowy oraz dwa wagony towarowe i parowóz[4][8]. Pociągi towarowe kursowały między stacją kolei państwowej a Środą Śląską Miasto. Pociągi osobowe kursowały dalej, torowiskiem biegnącym ulicami miasta do przystanku przed ratuszem[7].
Pierwsze wagony spalinowe zostały wyprodukowane specjalnie dla kolejki średzkiej przez zakłady Deutsche Werke (DWK) w Kilonii w 1923 r. Były to pojazdy czteroosiowe, napędzane benzolem[8]. Wagony te, wyglądem przypominające tramwaje, posiadając opływowo ścięte i pochylone ściany czołowe, wyróżniały się wówczas oryginalną, nowoczesną sylwetką[4]. Potocznie, maszyny te były nazywane Spitzmäuse, co bywa tłumaczone jako Mysie Pyszczki[9]. W 1933 roku dokonano drobnej modernizacji wagonów, modyfikując czołowe okna i zderzaki oraz zmieniając malaturę z dotychczasowej, oliwkowej, na kremowo-żółtą[8].
Przejazd linią z dworca Deutsche Reichsbahn do średzkiego rynku trwał 13 minut[8]. Rozkład jazdy był dostosowany do przyjazdów kolei państwowej i początkowo zawierał nawet 16 par połączeń na dobę[4][8].
Kryzys
edytuj
Wielki kryzys gospodarczy lat trzydziestych odbił się na wynikach finansowych kolejki[4]. Podczas gdy początkowo kolejka przewoziła rocznie do 175 tysięcy osób, w latach 30. XX przewozy spadły do ok. 100 tysięcy osób rocznie, nie gwarantując rentowności przewozów. W 1935 r. wagony DWK sprzedano innym kolejom, wprowadzając w ich miejsce do eksploatacji wagon spalinowy VT-10 produkcji zgorzeleckich zakładów WUMAG[10][11]. Rok później, 4 listopada 1936 r. zrezygnowano z przewozów pasażerskich, wprowadzając komunikację autobusową[4]. Odcinek torowiska biegnący ulicami Środy Śląskiej, od dworca miejskiego przed ratusz, rozebrano w 1939 roku[8].
Na zachowanym odcinku nadal prowadzono przy użyciu parowozu przewozy towarowe, które były jednak niewielkie, rzędu 10–20 tys. ton rocznie. W czasie II wojny światowej, w dni świąteczne uruchamiano pociągi mieszane[4].
Lata powojenne i likwidacja kolejki
edytujTuż po wojnie, dawna kolejka średzka nie funkcjonowała. Z powodu nierentowności, połączenia z dworcem Środa Śląska w latach 1948-1949 zapewniały autobusy PKS[12]. Polskie Koleje Państwowe wznowiły przewozy pasażerskie w październiku 1949 r[4].
Linia ze Środy Śląskiej do Środy Śląskiej Miejskiej, jako linia o charakterze bocznicowym, straciła na znaczeniu wraz z rozwojem transportu samochodowego. Podobnie jak inne linie tego typu, nie była już remontowana i była eksploatowana do utraty przejezdności[12]. Przewozy ostatecznie zawieszono w 1966 roku. 28 sierpnia 1968 r. zapadła decyzja o rozbiórce linii.[4].
Bibliografia
edytujMichał Jerczyński. Zapomniane linie: Środa Śląska — Środa Śląska Miejska. „Świat Kolei”. 7/2001, s. 26-27. Łódź: Emi-press. ISSN 1234-5962.
Przypisy
edytuj- ↑ Sławomir Fedorowicz. Wędrówka śladami kolejki. „Świat Kolei”. 7/2001, s. 28. Łódź: Emi-press. ISSN 1234-5962.
- ↑ a b Kolej Dolnośląsko-Marchijska. W: Michał Jerczyński, Stanisław Koziarski: 150 lat kolei na Śląsku. Opole: Instytut Śląski w Opolu, 1992, s. 27-30.
- ↑ Kolej (w Legnicy). Liegnitz.pl Portal historyczny miasta Legnicy. [dostęp 2014-01-17].
- ↑ a b c d e f g h i j k l m Michał Jerczyński. Zapomniane linie: Środa Śląska — Środa Śląska Miejska. „Świat Kolei”. 7/2001, s. 26-27. Łódź: Emi-press. ISSN 1234-5962.
- ↑ Zbigniew Aleksy: Historia Miasta i Gminy. Środa Śląska - portal informacyjny. [dostęp 2014-01-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-12-15)].
- ↑ Michał Dadełło: Status legnickiej komunikacji miejskiej na przestrzeni 130 lat. Stowarzyszenie TMKM w Legnicy. [dostęp 2014-01-22]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-02-01)].
- ↑ a b Siegfried Bufe: Eisenbahnen in Schlesien. Egglham: Bufe Fachbuch Verlag, 1989. ISBN 3-922138-37-3.
- ↑ a b c d e f g pl.Wolności, Środa Śląska. dolny-slask.org.pl. [dostęp 2014-01-22].
- ↑ a b Ogólna charakterystyka śląskich kolejek. W: Michał Jerczyński, Stanisław Koziarski: 150 lat kolei na Śląsku. Opole: Instytut Śląski w Opolu, 1992, s. 85-89.
- ↑ Muzeum Regionalne (dawny Ratusz), pl.Wolności, Środa Śląska. dolny-slask.org.pl. [dostęp 2014-01-22].
- ↑ pl.Wolności, Środa Śląska. dolny-slask.org.pl. [dostęp 2014-01-22].
- ↑ a b Regres sieci kolejowej. W: Michał Jerczyński, Stanisław Koziarski: 150 lat kolei na Śląsku. Opole: Instytut Śląski w Opolu, 1992, s. 152-156.