Kyanit
Kyanit (cyjanit, dysten[5]) – polimorficzna odmiana krzemianu glinu (Al
2O
3·SiO
2[6]), minerał z grupy krzemianów wyspowych zaliczany do glinokrzemianów.
| |
| Właściwości chemiczne i fizyczne | |
| Inne nazwy |
dysten, cyjanit |
|---|---|
| Skład chemiczny |
Al |
| Twardość w skali Mohsa |
4-4,5 (zgodnie z wydłużeniem kryształów), 6-7 (prostopadle do wydłużenia) |
| Przełam | |
| Łupliwość |
dokładna według (100), mniej dokładna według (001) |
| Pokrój kryształu |
listewkowy, słupkowy, tabliczkowy |
| Układ krystalograficzny |
trójskośny |
| Właściwości mechaniczne |
anizotropia twardości, kruchy |
| Gęstość |
3,53 do 3,65 g/cm³[3] |
| Właściwości optyczne | |
| Barwa |
niebieska, biała, szarawa, zielonkawa, żółtawa, niebieskofioletowa[1], czerwonawa, nawet czarna[4] |
| Rysa |
biała |
| Połysk |
szklisty, perłowy na płaszczyznach łupliwości |
| Współczynnik załamania |
𝑛𝛼=1,713−1,718, 𝑛𝛽=1,721−1,722 𝑛𝛾=1,728−1,734[2] |
| Inne |
optycznie ujemny, dwuosiowy 2V=82-83°[2] |
| Dodatkowe dane | |
| Postacie alotropowe | |
| Szczególne własności |
• dyspersja - 0,02; • dwójłomność 0,017; • pleochroizm o barwie fioletowo-niebieskiej; • posiada dwa charakterystyczne pasma absorbcji 710 i 600 nm; [2] |
Nazwa cyjanit pochodzi od gr. kyanos = niebieski; nazwa dysten od gr. dis = dwukrotnie, podwójnie oraz sthenos = siła, moc[5] i nawiązuje do zmiennej twardości tego minerału.
Właściwości
edytujTworzy spłaszczone, wydłużone kryształy tabliczkowe, listewkowe, zbliźniaczone, czasami słupkowe lub pręcikowe[7][3]. Występuje w formie skupień ziarnistych, wiązkowych, zbitych, blaszkowych, płytkowych, igiełkowych, włóknistych, promienistych[7][3][8]. Jest kruchy, od przezroczystego do przeświecającego[3], cechą charakterystyczną jest duża anizotropia twardości (zmienia się w zależności od kierunku badania i ściany kryształu). Łatwo podatny na wietrzenie.
Al
2SiO
5 tworzy oprócz kyanitu jeszcze dwie odmiany polimorficzne: silimanit i andaluzyt. Znane są jego zrosty ze staurolitem oraz pseudomorfozy po andaluzycie[8]. Nierozpuszczalny w kwasach[8]. Towarzyszą mu takie minerały jak sillimanit, staurolit, almandyn, talk, korund, grafit, kwarc, biotyt, muskowit, aktynolit, granat, andaluzyt, rutyl, zoisyt, paragonit czy skalenie[7][3][9].
Odmiany
edytujNiebieska odmiana kyanitu, najczęściej spotykana, zawiera domieszki tytanu oraz żelaza dwuwartościowego. Zielona barwa minerału wynika z obecności chromu lub wanadu, natomiast czerwonobrunatna zawdzięcza swój odcień trójwartościowemu manganowi. Z kolei żółtą odmianę kyanitu charakteryzuje obecność trójwartościowego żelaza, które częściowo zastępuje glin w jego strukturze. Czarną barwę minerału powodują drobne węgliste wrostki[8].
Występowanie
edytuj
Powstaje w warunkach wysokiej temperatury i ciśnienia (metamorfizm wysokociśnieniowy), składnik wielu skał metamorficznych bogatych w glin, jako składnik łupków łyszczykowych, gnejsów, eklogitów czy granulitów. Spotykany także w pegmatytach[8].
- Na świecie: występuje w Szwecji, Rosji, Brazylii, Finlandii, USA, Indiach, Kenii, Birmie, Australii, Szwajcarii, Austrii i Tanzanii[8].
- W Polsce spotykany w skałach metamorficznych Sudetów, Zagórzu Śląskim, Bystrzycy Górnej (Góry Sowie), okolicach Śnieżnika i Złotoryi oraz w piaskach złotonośnych Bobru; Gilowie, Owiensnie, Międzygórzu, Głuchołazach (Góry Opawskie)[3].
Zastosowanie
edytuj- w przemyśle – stosowany do:
- wyrobu materiałów kwasoodpornych i ogniotrwałych
- ceramiki szlachetnej
- materiałów izolacyjnych
- ma znaczenie naukowe (wskaźnik określający charakter i warunki metamorfizmu)
- ma znaczenie kolekcjonerskie
- kamień ozdobny czasami jako jubilerski
Przypisy
edytuj- ↑ a b Rupert Hochleitner: Minerały, kamienie szlachetne skały. Multico Oficyna Wydawnicza, 2022, s. 290. ISBN 978-83-7073-816-7.
- ↑ a b c d Ryszard Hutnik, Eufrozyna Piątek, Jerzy Wierski, Michał Sachanbiński: Vademecum Zbieracza Kamieni Szlachetnych i Ozdobnych. Wydawnictwo geologiczne, 1984, s. 209. ISBN 83-220-0199-1.
- ↑ a b c d e f Eligiusz Szełęg, Minerały i skały Polski, Multico Oficyna Wydawnicza, 2023, s. 198, ISBN 978-83-7763-668-8.
- ↑ Jan Parafiniuk: Atlas minerałów. Multico Oficyna Wydawnicza, 2019, s. 216. ISBN 978-83-7073-845-7.
- ↑ a b dysten, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2011-04-05].
- ↑ Robert Speyer: Thermal Analysis of Materials. CRC Press, 1993, s. 166. ISBN 0-8247-8963-6. (ang.).
- ↑ a b c Rupert Hochleitner, Minerały, kamienie szlachetne, skały, Multico Oficyna Wydawnicza, 2022, s. 260, ISBN 978-83-7073-816-7.
- ↑ a b c d e f Jan Parafiniuk, Atlas minerałów, Multico Oficyna Wydawnicza, 2019, s. 212, ISBN 978-83-7073-845-7.
- ↑ Ryszard Hutnik i inni, Vademecum Zbieracza Kamieni Szlachetnych i Ozdobnych, Wydawnictwo geologiczne, 1984, s. 133-134, ISBN 83-220-0199-1.