Wikipedia

Kościół św. Michała Archanioła w Katowicach

zabytkowy kościół w Katowicach

Kościół św. Michała Archanioła w Katowicach – rzymskokatolicki kościół w Katowicach, położony na Wzgórzu Beaty w parku T. Kościuszki, na terenie dzielnicy Brynów część wschodnia-Osiedle Zgrzebnioka.

Kościół św. Michała Archanioła
w Katowicach
Zabytek: nr rej. 1179/71 z dnia 9 marca 1971[1]
kościół parafialny
Ilustracja
Kościół od strony zachodniej (2021)
Państwo

 Polska

Województwo

 śląskie

Miejscowość

Katowice

Wyznanie

katolickie

Kościół

rzymskokatolicki

Parafia

św. Michała Archanioła w Katowicach

Wezwanie

św. Michał Archanioł

Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole znajduje się punkt z opisem „Kościół św. Michała Archanioła”
Położenie na mapie województwa śląskiego
Mapa konturowa województwa śląskiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Kościół św. Michała Archanioła”
Położenie na mapie Katowic
Mapa konturowa Katowic, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „Kościół św. Michała Archanioła”
Ziemia50°14′27,46″N 19°00′17,26″E/50,240961 19,004794
Multimedia w Wikimedia Commons

Wzniesiony został prawdopodobnie w 1510 roku w Syryni w powiecie wodzisławskim, lecz pierwsze poświadczenia o tamtejszym kościele pochodzą z XIV wieku. W 1938 roku kościół został przeniesiony do Katowic, a od 1997 roku jest jednym z oddziałów Muzeum Historii Katowic.

Na kompleks kościelny składa się drewniana świątynia, dzwonnica oraz otaczające je ogrodzenie na rzucie owalnym, a ponadto przy kościele znajduje się także lapidarium. Kościół wpisany jest do rejestru zabytków nieruchomych.

Historia

edytuj
 
Tablica z 2010 roku upamiętniająca 500-lecie budowy kościoła pw. św. Michała Archanioła
 
Kościół pw. św. Michała Archanioła w czasie niemieckiej okupacji

Kościół pw. św. Michała Archanioła to najstarsza istniejąca budowla na terenie Katowic, powstała prawdopodobnie w 1510 roku w Syryni nieopodal Wodzisławia Śląskiego[2]. Datę tę podaje niemiecki historyk sztuki Hans Lutsch, który umotywował swą tezę tym, że na nieistniejącej już belce wyryto właśnie tę datę. Sugerowało to, iż byłby to drugi kościół w Syryni, wzniesiony w miejscu budynku z XIV wieku. Nie zachowały się jednak żadne dokumenty świadczące o budowie nowego kościoła w XVI wieku, więc możliwe jest także to, iż w 1510 roku dokonano jedynie powiększenia lub renowacji starszej świątyni[3]. Pierwszy natomiast drewniany kościół w Syryni został wzniesiony w 1305 roku jako kościół filialny parafii św. Marii Magdaleny w Lubomi. Zezwolenie na budowę nowej świątyni wydał biskup wrocławski Henryk[4]. Kościół został konsekrowany w 1306 roku przez biskupa sufragana Mikołaja, a za patrona nowej świątyni wybrano św. Michała Archanioła[3].

W połowie XVII wieku kościół został rozbudowany i przebudowany, uzyskując współczesną formę. W 1749 roku przeprowadzono poważniejszy remont – wówczas to gruntowanie naprawiono pokrycie dachowe. Wymieniono je w 1854 roku, a trzy lata później na wieży kościelnej umieszczono piorunochron. W 1853 roku rozebrano dzwonnicę z 1679 roku, a w tym samym roku postawiono jej replikę[5].

Kościół w Syryni z biegiem lat stawał się za mały. Koszty związane z jego renowacją, wzrost liczby mieszkańców oraz usamodzielnienie się w 1925 roku syryńskiej parafii w połączeniu z budową nowego kościoła przyspieszyły decyzję o sprzedaży starej świątyni miastu Katowice[6] za kwotę 5 tys. złotych. Stara świątynia nie została rozebrana, co było był efektem wizyty cesarza niemieckiego Wilhelma II 16 września 1913 roku. Po powrocie do Berlina wydał zarządzenie, że nie wolno wyburzać drewnianego kościoła w Syryni w przypadku postawienia nowego[7].

Po pieczołowitym rozebraniu drewnianego kościoła[2] został on przeniesiony w sierpniu 1938 roku do Katowic[6]. Ustawiono go w miejscu wieży Bismarcka, usytuowanej tu w 1903 roku[8], którą rozebrano w 1933 roku, a jej fragmenty wykorzystano do budowy wznoszonej wówczas katowickiej katedry pw. Chrystusa Króla[9].

Obecność drewnianego, XVI-wiecznego kościoła z Syryni w Katowicach była efektem koncepcji dyrektora budowanego w tym czasie Muzeum Śląskiego i konserwatora zabytków, Tadeusza Dobrowolskiego, który planował stworzyć w mieście galerię zabytków górnośląskiego budownictwa drewnianego[7]. Prócz kościoła, w pobliżu postawiono spichlerz z Gołkowic oraz XVII-wieczną stodołę. Miały one stanowić zaczątek parku etnograficznego[10].

 
Kościół pw. św. Michała Archanioła w sierpniu 2010 roku

Świątynia w Katowicach została poświęcona 11 czerwca 1939 roku[2] przez biskupa katowickiego Stanisława Adamskiego[10].

W czasie II wojny światowej kościół został zamknięty i dopiero w 1958 roku zaczęto ponownie sprawować w nim liturgię[7]. 18 maja 1958 roku rektor Niższego Seminarium Duchownego im. św. Jacka w Katowicach ks. Ignacy Jeż poświęcił kościół, a od 1959 roku zaczęciu odprawiać w nim msze święte. Przy kościele funkcje duszpasterskie spełniał osobny rektor, a pierwszym z nich był ks. Józef Skornia[11]. W latach 1958–1960 świątynia wzbogaciła się o niezbędne przedmioty liturgiczne[12], a 3 marca 1960 roku za głównym ołtarzem zawieszono krzyż. Wkrótce też na ścianach pojawiły się stacje drogi krzyżowej. W tym okresie zmiany nastąpiły także na zewnątrz kościoła pw. św. Michała Archanioła: wykonano nowe chodniki, założono kraty drzwiowe i okienne, a także zawieszono dzwon-sygnaturkę[13].

21 lutego 1981 roku erygowano parafię św. Michała Archanioła[14], a XVI-wieczny kościół stał się kościołem parafialnym[15]. W maju 1997 roku prezydent Katowic Henryk Dziewior podjął decyzję o zorganizowaniu w zabytkowym zespole kościoła punktu muzealnego – filii Muzeum Historii Katowic[16]. 25 września 2001 roku poświęcono i konsekrowano nową świątynię – pw. Matki Kościoła Niepokalanej Jutrzenki Wolności, a w uroczystościach tych przewodniczył abp. Damian Zimoń[17]. 29 kwietnia 2009 roku przy zabytkowym kościele katowiccy muzealnicy utworzyli lapidarium[18][19].

Charakterystyka

edytuj

Kościół św. Michała Archanioła jest własnością miasta Katowice[11] i znajduje się pod opieką Muzeum Historii Katowic[9], stanowiąc jego filię[19]. Jest to także kościół parafialny parafii św. Michała Archanioła[2] i pełni funkcje sakralne. W niedziele i święta odprawiane są tutaj msze święte o godzinie 12:00[20] a także jest popularnym miejscem organizacji ślubów[9].

Kościół leży na Szlaku Architektury Drewnianej Województwa Śląskiego[15].

Architektura

edytuj

Architektura zewnętrzna

edytuj
 
Kościół pw. św. Michała Archanioła od strony wschodniej (2007)

Budynek kościoła to obiekt o konstrukcji drewnianej, w którym zachowano około 35% materiałów oryginalnych[21]. Ściany drewnianej świątyni mają konstrukcję wieńcową, z sosnowych bali połączonych w narożach bez użycia gwoździ[2]. Ściany zewnętrzne pokryto deskami w układzie pionowym oraz gontem[22]. Fundamentem jest podstawa wykonana z odpowiednio spojonych belek, na które opierają się ściany[2].

Kształt świątyni jest wynikiem licznych jej rozbudów[2], a współczesny wygląd uzyskała w połowie XVII wieku[23]. Kościół wzniesiono na rzucie kwadratu z prostokątnym prezbiterium, z przylegającą od północy zakrystią. Prowadzą do niego dwa wejścia (od zachodu i północy) poprzedzone kruchtami. Bryła świątyni jest zwarta, z wyraźnym wyodrębnieniem pod względem wysokości członów budynku, w tym dominującą bryła nawy, a także nieco mniejsze prezbiterium i niskie kruchty[24]. Wszystkie części kościoła kryte są oddzielnie dwuspadowymi dachami gontowymi – wyższym nad nawą i niższym nad kruchtą, zakrystią i babińcem[25], tworząc w ten sposób tzw. „układ śląski”[2].

 
Dzwonnica kościoła pw. św. Michała Archanioła (2021)

Elewacja frontowa kościoła, zwrócona w stronę zachodnią, jest jednoosiowa, z kruchtą w osi środkowej. Zwieńczona jest trójkątnym szczytem podzielonym poziomo deskami okapowymi. W zwieńczeniu znajduje się daszek podkalenicowy przeznaczony pierwotnie na dzwon[24]. Kościół wieńczy sygnaturka[26], której sterczynę tworzy miedziana kula oraz pozostałości krzyża z połowy XVIII wieku[27].

W nawie oraz prezbiterium znajdują się po dwa okna, zlokalizowane po stronie południowej świątyni[22]. Zostały w nich zamontowane żelazne kraty z wysuniętymi zadziorami[27].

Kościół otoczony jest sobotami, które mają na celu zabezpieczenie dolnych partii świątyni przed opadami atmosferycznymi i skupienie części wiernych niemieszczących się we wnętrzu w czasie mszy świętej[11]. Soboty wykonano w połowie XVII wieku, a biegną one wzdłuż ścian nawy i prezbiterium[22].

Wolno stojąca dzwonnica[26] została wybudowana w konstrukcji słupowej, o pochylonych do środka ścianach obitych z zewnątrz deskami. W połowie wysokości umieszczono wąski daszek okapowy, a całość nakryto dachem namiotowym[28].

Architektura wnętrz i wyposażenie

edytuj
 
Nawa oraz prezbiterium (2021)

Kościół składa się z jednonawowego korpusu z wyodrębnionym prezbiterium zamkniętym prostą ścianą[2]. Wnętrze nakryte jest płaskim stropem drewnianym z listew ułożonych wzdłużnie, w prezbiterium wyodrębniona została faseta. Posadzki w nawie i prezbiterium są zbudowane z desek[24]. Wymiary nawy wynoszą 7,34 × 7,28 m, a prezbiterium 5,70 × 4,35 m[29], a rozmiary znacznie szerzej od prezbiterium nawy umożliwiło wybudowanie od strony zachodniej i północnej empory[30] podpartej ośmioma słupami[27]. Do niej prowadzą schody konstrukcji drabiniastej[24] Pod emporą umieszczona jest gotycka kamienna kropielnica z XIV wieku[31].

Główne wejście do kościoła poprzedza obszerna kruchta, w której postawiono na oryginalnej kamiennej podłodze z piaskowca dużą dębową skrzynię z żelaznymi okuciami, pochodzącą prawdopodobnie z XVIII wieku. Przejście z kruchty do nawy zamknięte jest łukiem odcinkowym[32].

 
Wnętrze kruchty kościoła (2021)

We wnętrzu kościoła znajduje się korpus XVII-wiecznej, drewnianej ambony i drewniana rzeźba Matki Boskiej z Dzieciątkiem z początku XVI wieku, przeniesiona z Dębieńska[2]. Barokowa ambona składa się z kosza i baldachimu. Kosz podzielono dekoracyjnie na trzy części, a czego środkową wypełniają cztery kwatery[33]. W trzech z nich umieszczono drewniane malowane rzeźby przedstawiające: św. Jadwigę Śląską, św. Helenę oraz św. Augustyna. Czwarta kwatera jest natomiast pusta. Podporę kosza stanowi fragment filara dębowego, pierwotnie o innym przeznaczeniu. Na zaplecku ambony znajduje się drewniana rzeźba przedstawiająca świętego biskupa z książką i pastorałem. Późnogotycka rzeźba Matki Boskiej z Dzieciątkiem znajduje się prawej części ściany nawy. Wyeksponowana została na tle drewnianej kapliczki[34][2].

We wnętrzu kościoła zachowały się szczątki polichromii o motywach figuralnych na północnej i wschodniej ścianie prezbiterium (scena Ukrzyżowania z Matką Boską i św. Janem) oraz na jego stropie[35].

Wisząca na wschodniej ścianie prezbiterium replika krzyża z San Damiano, rzeźba św. Michała Archanioła w północnym narożniku prezbiterium, oraz strojąca obok ludowa figura Chrystusa to współczesne elementy wyposażenia kościoła[36].

Otoczenie

edytuj

Kościół pw. św. Michała Archanioła usytuowany jest we wschodniej części parku im. Tadeusza Kościuszki, na Wzgórzu Beaty, w sąsiedztwie ulicy T. Kościuszki w Katowicach[24][2], na terenie dzielnicy Brynów częć wschodnia-Osiedle Zgrzebnioka[37].

Zespół świątynny składa się z centralnie położonego kościoła i wolno stojącej dzwonnicy[38], które otoczone są drewnianym ogrodzeniem na rzucie owalnym z trzema bramami[25].

Na terenie kościoła znajduje się lapidarium utworzone przez Muzeum Historii Katowic. Znajdują się tam trzy nagrobki, kamień graniczny i kamień drogowy[7].

Pod kościołem znajdują się podziemia. Są różne hipotezy ich powstania: albo zbudowano je podczas niemieckiej okupacji jako schrony, albo mają one związek z kopalnią węgla kamiennego „Beate” albo też są pozostałością wieży Bismarcka[7].

Galeria

edytuj

Przypisy

edytuj
  1. ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo śląskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024 [dostęp 2024-07-13].
  2. ↑ a b c d e f g h i j k l Grzegorek, Bulsa i Witaszczyk 2016 ↓, s. 180.
  3. ↑ a b Siebel 2018 ↓, s. 12.
  4. ↑ Siebel 2018 ↓, s. 11.
  5. ↑ Siebel 2018 ↓, s. 19.
  6. ↑ a b Siebel 2018 ↓, s. 23.
  7. ↑ a b c d e Grzegorek, Bulsa i Witaszczyk 2016 ↓, s. 181.
  8. ↑ Bulsa i Szmatloch 2018 ↓, s. 62.
  9. ↑ a b c Bulsa i Szmatloch 2018 ↓, s. 63.
  10. ↑ a b Siebel 2018 ↓, s. 24.
  11. ↑ a b c Grzegorek i Tabaczyński 2014 ↓, s. 243.
  12. ↑ Siebel 2018 ↓, s. 26.
  13. ↑ Siebel 2018 ↓, s. 27.
  14. ↑ Grzegorek i Tabaczyński 2014 ↓, s. 242.
  15. ↑ a b Grzegorek i Tabaczyński 2014 ↓, s. 247.
  16. ↑ Siebel 2018 ↓, s. 32.
  17. ↑ Grzegorek i Tabaczyński 2014 ↓, s. 248.
  18. ↑ Grzegorek i Tabaczyński 2014 ↓, s. 246.
  19. ↑ a b Muzeum Historii Katowic: O Muzeum. www.mhk.katowice.pl. [dostęp 2024-07-13]. (pol.).
  20. ↑ Parafia Św. Michała Archanioła w Katowicach: Eucharystia. www.michal.wiara.org.pl. [dostęp 2024-07-13]. (pol.).
  21. ↑ Grzegorek i Tabaczyński 2014 ↓, s. 249.
  22. ↑ a b c Siebel 2018 ↓, s. 15.
  23. ↑ Siebel 2018 ↓, s. 8.
  24. ↑ a b c d e Błahut i Łabuz 1990 ↓, s. 2.
  25. ↑ a b Siebel 2018 ↓, s. 37.
  26. ↑ a b Grzegorek i Tabaczyński 2014 ↓, s. 245.
  27. ↑ a b c Siebel 2018 ↓, s. 38.
  28. ↑ Siebel 2018 ↓, s. 18.
  29. ↑ Siebel 2018 ↓, s. 13.
  30. ↑ Siebel 2018 ↓, s. 14.
  31. ↑ Siebel 2018 ↓, s. 40.
  32. ↑ Siebel 2018 ↓, s. 39.
  33. ↑ Siebel 2018 ↓, s. 43.
  34. ↑ Siebel 2018 ↓, s. 44.
  35. ↑ Siebel 2018 ↓, s. 16.
  36. ↑ Siebel 2018 ↓, s. 46.
  37. ↑ Urząd Miasta Katowice: Miejski System Zarządzania-Katowicka Infrastruktura Informacji Przestrzennej. emapa.katowice.eu. [dostęp 2024-06-28]. (pol.).
  38. ↑ Siebel 2018 ↓, s. 7.

Bibliografia

edytuj
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Kościół_św._Michała_Archanioła_w_Katowicach&oldid=74257285”