Wikipedia

Wzgórze Beaty

Wzgórze Beaty – wzgórze w południowej Polsce, położone na terenie Katowic, będące jednym z wzniesień Wzgórz Kochłowickich na Wyżynie Katowickiej. Zbudowane jest na skałach pochodzących z górnego karbonu, a jego wysokość wynosi ponad 323 m n.p.m. Partię szczytową zajmuje park im. Tadeusza Kościuszki, a na jego wierzchołku znajduje jest kościół pw. św. Michała Archanioła.

Wzgórze Beaty
Ilustracja
Widok panoramiczny z wieżowca Altus w kierunku Wzgórza Beaty; szczytowa część wzniesienia, znajdująca się w parku T. Kościuszki, widoczna jest za zabudową katowickiego Śródmieścia (2024)
Państwo

 Polska

Województwo

 śląskie

Położenie

Katowice

Pasmo

Wyżyna Katowicka, Wzgórza Kochłowickie

Wysokość

323,6 m n.p.m.

Położenie na mapie Katowic
Mapa konturowa Katowic, blisko centrum u góry znajduje się czarny trójkącik z opisem „Wzgórze Beaty”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, na dole znajduje się czarny trójkącik z opisem „Wzgórze Beaty”
Położenie na mapie województwa śląskiego
Mapa konturowa województwa śląskiego, w centrum znajduje się czarny trójkącik z opisem „Wzgórze Beaty”
Ziemia50°14′27,46″N 19°00′17,26″E/50,240961 19,004794

Geografia

edytuj
 
Fragment ulicy T. Kościuszki na wysokości skrzyżowana z ulicą J. Rymera; widok w kierunku partii szczytowej Wzgórza Beaty, z widoczną różnicą wysokości terenu (2024)

Wzgórze Beaty położone jest w centralnej części województwa śląskiego[1], na obszarze miasta Katowice[2]. Jego szczyt znajduje się w graniach dzielnicy Brynów część wschodnia-Osiedle Zgrzebnioka, przy ulicy T. Kościuszki na wysokości skrzyżowania z ulicą A. Zgrzebnioka[3].

Według podziału fizycznogeograficznego Jerzego Kondrackiego Wzgórze Beaty jest w mezoregionie Wyżyna Katowicka (341.13), stanowiącym południową część makroregionu Wyżyna Śląska[1], a geologicznie w niecce górnośląskiej, która wypełniona jest utworami pochodzącymi z górnego karbonu w postaci łupków, piaskowców i zlepieńców zawierających pokłady węgla kamiennego[4]. Skały te budują podłoże wzniesienia, które jest przykryte kilkumetrową warstwą osadów plejstoceńskich[5].

Wzgórze Beaty pod względem geomorfologicznym jest jednym z wzniesień Wzgórz Kochłowickich[6], będąc jednym z czterech wyizolowanych wzgórz tego pasma[7]. Charakteryzującym się spłaszczonym wierzchołkiem[8], jego stoki są dość łagodne, z większymi nachyleniami w partii podszczytowej[7] . Wysokość Wzgórza Beaty wynosi 323,6 m n.p.m.[9]

Średnia roczna temperatura powietrza w wieloleciu 1961–2005 według danych ze stacji meteorologicznej na terenie pobliskiego Muchowca wynosi 8,1 °C[10], a średnia roczna suma opadów w latach 1951–2005 wynosi 713,8 mm[11].

Przez Wzgórze Beaty przechodzi dział wód pomiędzy zlewnią Wisły i Odry. Wody z północnych stoków spływają do Rawy (dorzecze Wisły), zaś z południowych do Kłodnicy (dorzecze Odry)[12].

Przyroda i ochrona środowiska

edytuj

Partię szczytową wzniesienia zajmuje park T. Kościuszki, powstały na obszarze dawnego Lasu Katowickiego. W parku zachował się fragmentarycznie zarówno naturalny drzewostan, jak i warstwa runa. Jest on wielogatunkowy i różnowiekowy – występuje tu ponad 90 różnych gatunków i odmian drzew i krzewów, w tym: graby, buki, lipy drobnolistne i klony. Miejsce to również stanowi schronienie dla niektórych gatunków zwierząt, a najliczniej dla ptaków. W większości są to gatunki leśne. Gnieżdżą tu: kosy, kwiczoły, sójki oraz świstunki, a prócz ptaków żyją tutaj wiewiórki, jeże, krety i płazy[13].

Historia i zagospodarowanie

edytuj
 
Fragment parku T. Kościuszki w Katowicach; alejka w kierunku partii szczytowej Wzgórza Beaty (2024)

Na Wzgórzu Beaty w 1801 roku Johann Ferdinand Koulhaas założył w 1801 roku kopalnię „Beate” (z niem. „Beata”). Wydobycie węgla kamiennego w zakładzie powadzono w latach 1801–1806 i 1836–1880[14]. W miejscu kopalni został założony późniejszy park im. Tadeusza Kościuszki[15]. Został on wytyczony w 1888 roku, a na terenie tym w latach 1894–1895 zaczęto tworzyć park Południowy (niem. Südpark)[16]. W 1925 roku parkowi nadano mu imię Tadeusza Kościuszki[17].

W 1903 roku na szczycie wzgórza stanęła 20-metrowa wieża Bismarcka[18]. Rozebrano ją w 1933 roku[19], a na jej miejscu stanął przeniesiony z Syryni drewniany kościół pw. św. Michała Archanioła z dzwonnicą[19]. W jego pobliżu, w okresie zimowym na zachodnim stoku wzgórza działa tor saneczkowy[20].

Przed I wojną światową, w rejonie ulicy Pięknej wzniesiono osiedle dla dozoru górniczego kopalni „Oheim” („Wujek”)[21], natomiast we wschodniej części Wzgórza Beaty (po wschodniej stronie ulicy T. Kościuszki) w latach po II wojnie światowej wybudowano osiedla mieszkaniowe: powstałe w latach 60. XX wieku osiedle Ptasie[21] oraz budowane w latach 1978–1994 osiedle im. Alfonsa Zgrzebnioka[22].

W kierunku północ-południe przez wzgórze przebiega jedna z najdłuższych katowickich ulic – ulica Tadeusza Kościuszki, natomiast od północy wzgórze przecina równoleżnikowo aleja Górnośląska (fragment autostrady A4)[23].

Przypisy

edytuj
  1. ↑ a b Barciak, Chojecka i Fertacz 2012 ↓, s. 43.
  2. ↑ Opracowanie… 2014 ↓, s. 25.
  3. ↑ Urząd Miasta Katowice: Miejski System Zarządzania-Katowicka Infrastruktura Informacji Przestrzennej. emapa.katowice.eu. [dostęp 2024-09-20]. (pol.).
  4. ↑ Barciak, Chojecka i Fertacz 2012 ↓, s. 44.
  5. ↑ Barciak, Chojecka i Fertacz 2012 ↓, s. 50.
  6. ↑ Barciak, Chojecka i Fertacz 2012 ↓, s. 46.
  7. ↑ a b Tokarska-Guzik, Rostański i Kupka 2002 ↓, s. 13.
  8. ↑ Opracowanie… 2014 ↓, s. 30.
  9. ↑ Główny Urząd Geodezji i Kartografii: Geoportal Krajowy. Skany map topograficznych. mapy.geoportal.gov.pl. [dostęp 2024-09-20]. (pol.).
  10. ↑ Barciak, Chojecka i Fertacz 2012 ↓, s. 52.
  11. ↑ Barciak, Chojecka i Fertacz 2012 ↓, s. 54.
  12. ↑ Opracowanie… 2014 ↓, Załącznik nr 15.
  13. ↑ Tokarska-Guzik, Rostański i Kupka 2002 ↓, s. 100.
  14. ↑ Frużyński, Grzegorek i Rygus 2017 ↓, s. 38.
  15. ↑ Frużyński, Grzegorek i Rygus 2017 ↓, s. 40.
  16. ↑ Bulsa i Szmatloch 2018 ↓, s. 61.
  17. ↑ Zakład Zieleni Miejskiej w Katowicach: Park Kościuszki. zzm.katowice.pl. [dostęp 2024-09-17]. (pol.).
  18. ↑ Bulsa i Szmatloch 2018 ↓, s. 62.
  19. ↑ a b Bulsa i Szmatloch 2018 ↓, s. 63.
  20. ↑ Tor saneczkowy w Parku Kościuszki już po remoncie. Ma 350 metrów długości, a na odcinku 186 metrów został wyłożony igielitem. katowice.naszemiasto.pl, 2020-12-30. [dostęp 2024-09-21]. (pol.).
  21. ↑ a b Szaraniec 1996 ↓, s. 78.
  22. ↑ Szaraniec 1996 ↓, s. 192.
  23. ↑ Wojewódzki Ośrodek Dokumentacji Geodezyjnej i Kartograficznej w Katowicach: Geoportal Województwa Śląskiego – ORSIP. geoportal.orsip.pl. [dostęp 2024-09-20]. (pol.).

Bibliografia

edytuj
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Wzgórze_Beaty&oldid=74803161”