Karol Lipiński

Karol Józef Lipiński (ur. 30 października 1790 w Radzyniu Podlaskim, zm. 16 grudnia 1861 w Urłowie, dzisiaj rejon zborowski, obwód tarnopolski) – polski skrzypek, kompozytor, dyrygent i pedagog.

Karol Lipiński

Portret Karola Lipińskiego pędzla Alojzego Reichana (1835)
Data i miejsce urodzenia	30 października 1790 Radzyń Podlaski
Pochodzenie	polskie
Data i miejsce śmierci	16 grudnia 1861 Urłów
Przyczyna śmierci	astma
Instrumenty	skrzypce
Zawód	skrzypek, kompozytor, pedagog

Życiorys

Od wczesnego dzieciństwa zdradzał wybitne zdolności muzyczne. Gry na skrzypcach uczył się od piątego roku życia – początkowo od ojca Feliksa (1765-1847) – kapelmistrza orkiestry w majątku Potockich w Radzyniu Podlaskim.

Karol Lipiński na litografii Maksymiliana Fajansa (1850)

Po przeniesieniu się Lipińskich w 1799 r. do Lwowa grał w orkiestrze prowadzonej przez ojca w domu Adama Starzeńskiego oraz w zespołach kameralnych. Pod koniec 1809 r. Lipiński został zaangażowany na stanowisko koncertmistrza orkiestry teatru niemieckiego we Lwowie (Obowiązujący do 1842 roku przywilej teatralny obejmował tylko teatr niemiecki – polscy aktorzy działali wyłącznie na podstawie nie zawsze formalnych umów z przedsiębiorcami austriackimi). Po dwóch latach pracy w orkiestrze został jej kapelmistrzem. We Lwowie mieszkał przez 40 lat do 1839 r., pracując jako dyrygent, a potem dyrektor orkiestry. We Lwowie powstała zdecydowana większość jego kompozycji, m.in. 3 symfonie (Es-dur, B-dur, Uwertura D-dur), trzy koncerty skrzypcowe, kaprysy, polonezy oraz kilka śpiewogier („oper”): Syrena z Dniestru, mająca swą prapremierę we Lwowie w 1814, Kłótnia przez zakład i Terefere i Tarapacie.

W 1812 roku odbył podróż do Warszawy, aby zapoznać się z pracą teatru operowego.

W roku 1814 wyjechał do Wiednia, aby poznać sławnego wówczas niemieckiego skrzypka-wirtuoza Louisa Spohra. Po tym spotkaniu postanowił obrać karierę koncertującego skrzypka, zaś po powrocie do Lwowa porzucił pracę w teatrze i zajął się doskonaleniem gry na skrzypcach. Równocześnie komponował i zajmował się działalnością pedagogiczną.

Pod koniec października 1817 r. udał się na koncerty do Włoch. Spotkał się z Paganinim w 1818 r. (koncertowali razem dwukrotnie 17 kwietnia i 24 maja 1818 r.).

W latach 1819–1824 koncertował w Kijowie, Krakowie, Poznaniu, Berlinie, Lipsku i Wrocławiu, Wilnie, Krzemieńcu i Kamieńcu Podolskim. W tym czasie powstały liczne jego utwory.

W 1823 r. koncertował w Kijowie wspólnie z Marią Szymanowską. Występował w Warszawie w grudniu 1827 i na początku 1828 r. dając pięć koncertów w Teatrze Narodowym, po których otrzymał zaszczytną nominację na pierwszego skrzypka Dworu Królewsko-Polskiego.

14 lipca 1829 r. podczas uroczystości koronacyjnych Mikołaja I, na które przybył również Paganini, obaj artyści koncertowali na Zamku Królewskim w Warszawie, wywołując w prasie warszawskiej gorącą polemikę na temat wyższości ich gry. Lipiński po powrocie z Warszawy zaniechał koncertowania i poświęcił się pracy kompozytorskiej. W 1834 r. rozpoczął występy z nowym repertuarem w Warszawie i Poznaniu, a w 1835 roku udał się na półtoraroczną podróż artystyczną na Zachód.

Udał się do Paryża. Koncertował niewiele z powodu długiej naprawy uszkodzonych skrzypiec. Z Paryża przeniósł się z koncertami do Anglii (Londyn, Manchester).

W latach 1837–1839 poczynił starania o stanowisko koncertmistrza kapeli króla saskiego w Dreźnie, które otrzymał w 1839 r. Niemal do ostatnich dni swego życia jego działalność była związana z tym miastem. W 1852 r. za znakomite osiągnięcia Fryderyk August ofiarował artyście złoty pierścień z brylantem, zaś w 1854 r. został odznaczony przez króla Orderem Alberta za wybitne zasługi dla królewskiego dworu.

Współpracował z Richardem Wagnerem, przyjaźnił się z Robertem Schumannem. W Dreźnie powstały jego ostatnie utwory. Tutaj też rozwinął swoją działalność pedagogiczną kształcąc wielu skrzypków i opiekując się młodymi talentami (Henryk Wieniawski). Paganini zapytany, kto według niego jest najlepszym skrzypkiem na świecie, odpowiedział: „Nie wiem kto jest najlepszy, ale Lipiński ma na pewno drugie miejsce”.

W 1845 Lipiński zakupił majątek Urłów koło Tarnopola. Artysta spędzał tam wakacje, a po przejściu na emeryturę przeniósł się do Urłowa na stałe i tam zmarł na astmę w 1861 roku. Po śmierci kompozytora Urłów przeszedł w ręce jego synów, Gustawa i Konstantego. W testamencie Lipiński przeznaczył majątek w Urłowie na utworzenie fundacji stypendialnej jego imienia, wspierającej młodych skrzypków kształcących się w konserwatoriach we Lwowie, Neapolu i Wiedniu. Fundacja działała aż do wybuchu I wojny światowej.

Twórczość

Spośród mało dziś znanych kompozycji Lipińskiego największe uznanie zdobył sobie II Koncert skrzypcowy D-dur op. 21, zwany także koncertem wojskowym. Oprócz niego był on twórcą czterech innych koncertów skrzypcowych (z których jeden się nie zachował), kaprysów i innych utworów wirtuozowskich, głównie na skrzypce z akompaniamentem, polonezów, rond, etiud, wariacji, muzyki do wodewilów, 2 trio smyczkowych i trzech wczesnych symfonii.

Dzieła (wybór)

Pomnik Karola Lipińskiego w Radzyniu Podlaskim.

• Wariacje na tematy z opery „Kopciuszek” Rossiniego op. 10
• Rondo alla polacca op. 13
• I Koncert skrzypcowy fis-moll op. 14
• II Koncert skrzypcowy D-dur (Concerto militaire – Wojskowy) op. 21
• Variations de Bravoure op. 22
• Fantazja i wariacje na tematy z opery „Lunatyczka” Belliniego op. 23
• Fantazja na motywach opery „Krakowiacy i Górale” Stefaniego op. 33
• III Koncert skrzypcowy e-moll op. 24
• IV Koncert skrzypcowy A-dur op. 32
• Syrena z Dniestru, opera (śpiewogra), 1814
• Kłótnia przez zakład, komedyo-opera

Dyskografia (wybór)

• I Koncert skrzypcowy fis-moll op. 14, Rondo alla polacca op. 13, Variations de Bravoure op. 22 (2001, CPO 999 912-2) – Albrecht Breuninger – skrzypce, Polska Orkiestra Radiowa, Wojciech Rajski – dyrygent
• II Koncert skrzypcowy D-dur op. 21, III Koncert skrzypcowy e-moll op. 24, IV Koncert skrzypcowy A-dur op.32 (CPO 999 787-2) – Albrecht Breuninger, Polska Orkiestra Radiowa, Wojciech Rajski – dyrygent
• Symfonia B-dur op. 2 nr 3, Uwertura D-dur, II Koncert skrzypcowy (2003, DUX 0432) – Dominika Falger, Filharmonia Lubelska, Piotr Wijatkowski – dyrygent ([1])
• Trio A-dur op. 12, Polonezy op. 9 (Selene Records 2005, CD-s 0501.72) – Konstanty Andrzej Kulka skrzypce, Andrzej Gębski skrzypce, Grzegorz Chmielewski altówka, Andrzej Wróbel wiolonczela
• Fantazja na motywach opery Krakowiacy i Górale Stefaniego op. 33, Fantazja i wariacje na tematy z opery Lunatyczka Belliniego op. 23, Kaprys D-dur op. 29 nr 3, Impromptu op. 34 nr 1, Trio g-moll op. 8 (Selene Records 1998, CD-s 9808.44) – Konstanty Andrzej Kulka skrzypce solo, Aurelia Liwanowska skrzypce, Andrzej Wróbel wiolonczela

Bibliografia

• Henryka Flattówna. K.J. Lipiński, Wirtuozi i kompozytor. Dysertacja Krakowska, 1930 (e rękopisie)
• Józef Powroźniak. Karol Lipiński. Kraków: PWM, 1970
• Владимир Юрьевич Григорьев. Кароль Липиньский. Москва: Музыка, 1977
• Karol Lipiński: Życie, działalność, epoka. T. 1–4. Red. Maria Zduniak i in. Wrocław: Akademia Muzyczna im. Karola Lipińskiego, 1990, 1993, 2003, 2007

Linki zewnętrzne

• Biogram Karola Lipińskiego na Portalu Muzyki Polskiej Narodowego Instytutu Fryderyka Chopina
• Strona poświęcona Karolowi Lipińskiemu (także spis utworów oraz dyskografia)
• Karol Lipiński – twórczość tego autora dostępna w bibliotece cyfrowej International Music Score Library Project
• Utwory Karola Lipińskiego w bibliotece Polona

Zobacz teksty Karola Lipińskiego na Wikiźródłach