Jawornica (województwo dolnośląskie)
Jawornica (do 1945 niem. Jauernig) – wieś w Polsce położona w województwie dolnośląskim, w powiecie kłodzkim, w gminie Lewin Kłodzki.
| wieś | |
 Kaplica w Jawornicy | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Powiat | |
| Gmina | |
| Wysokość |
590-650 m n.p.m. |
| Liczba ludności (III 2011) |
70[2] |
| Strefa numeracyjna |
74 |
| Kod pocztowy |
57-343[3] |
| Tablice rejestracyjne |
DKL |
| SIMC |
0853270 |
Położenie na mapie gminy Lewin Kłodzki  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego  | |
Położenie na mapie powiatu kłodzkiego  | |
 50°23′37″N 16°19′48″E/50,393611 16,330000[1]
| |
W przeszłości do wsi należał przysiółek Jaworniczka (niem. Neu Jauernig)[4]. Obecnie nazwa niestandaryzowana.
Podział administracyjny
edytujW latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa wałbrzyskiego.
Etymologia nazwy wsi
edytujNazwa wsi Yawornicz utworzona została prawdopodobnie od słowiańskiego słowa „javor” (jawor). Aktualna, powojenna nazwa nawiązuje do tradycyjnej nazwy wsi.
Historia
edytujJawornica wzmiankowana była po raz pierwszy w roku 1477 jako wieś należąca do dóbr homolskich[5]. W roku 1684 została przez sprzedana właścicielom Szczytnej[5]. Należała do niej do lat czterdziestych XIX wieku, kiedy to odłączono od niej dobra łężyckie wraz z należącymi do nich wsiami, m.in. z Jawornicą, należącą do parafii w Lewinie.
Jawornica w pierwszych stuleciach istnienia była niewielką wsią, w której mieszkańcy utrzymywali się głównie z rolnictwa[5]. Jednakże już po roku 1765 znaczna część ludności utrzymywała się z rzemiosła[6]. Największa część populacji zajmowała się tkactwem[5]. Okres szybkiego rozwoju płóciennictwa zakończył się na początku XIX wieku, lecz pomimo tego jeszcze w pierwszej połowie XIX wieku w Jawornicy mieszkali tkacze, użytkujący ponad 49 krosien lnianych[6]. Rzemiosło to było podstawą życia ludzi zamieszkujących wieś[6].
Ponadto w Jawornicy znajdowały się dwa młyny wodne, a przez krótki czas wydobywano tu rudę żelaza, przerabianą w kuźnicy w Kudowie[5].
Pomimo szlaku turystycznego łączącego Orlicę z Lewinem, Jawornica nie stała się miejscowością turystyczną[6].
Surowce
edytujWspółczesność
edytujDzisiaj Jawornica jest prawie wyludniona (według Narodowego Spisu Powszechnego, w marcu 2011 r. zamieszkiwało ją 70 osób)[2]. Jedynie kamienna droga idąca wzdłuż wsi daje wyobrażenie o odległej świetności tego miejsca. W czasie zimy dojazd w głąb miejscowości jest niemożliwy. W czasie opadów deszczu z trudnością radzą sobie pojazdy z napędem na cztery koła. Jazdę utrudniają śliskie, wystające oraz ostre kamienie pokryte błotem i roślinnością. Idealny dojazd do Kudowy-Zdroju, czy Czech niestety nie podnosi zainteresowania turystów, których ruch w tych rejonach jest śladowy.
Rozwój wsi w liczbach
edytujźródło danych[4]:
| Rok | Aerał | Domy | Ludność | Rozwój, przemysł |
|---|---|---|---|---|
| 1789 | 166 | młyn, 23 krosna lniane | ||
| 1816 | 140 | |||
| 1830 | 28 | 156 | młyn | |
| 1845 | 38 | 179 | młyn, kuźnia, 49 krosn klnianych | |
| 1857 | 255 | |||
| 1867 | 299 | |||
| 1871 | 287 | |||
| 1885 | 290 | 61 | 276 | |
| 1895 | 53 | 215 | ||
| 1905 | 48 | 193 | szkoła | |
| 1910 | 199 | |||
| 1933 | 175 | |||
| 2011 | 70 |
Demografia
edytujLiczba mieszkańców wsi systematycznie wzrastała do roku 1867, kiedy to osiągnęła największy udokumentowany poziom – 299 osób. Następne lata to powolny spadek ludności, do poziomu 165 osób w 1939.
Układ urbanistyczny
edytujJawornica, położona przy lokalnej drodze z Lewina ku przełęczy Polskie Wrota, oddzielającej Wzgórza Lewińskie od Gór Orlickich i Bystrzyckich, rozlokowana jest na terenie Wzgórz Lewińskich, w malowniczej dolinie potoku Jaworniczki, i na wysokości około 590–650 m n.p.m.[6] Zachowały się relikty zabudowań wsi skupione w zachodniej, płytszej części doliny potoku, jak i w jej partii środkowej[6]. Około połowy XVIII w. Jawornica o układzie łańcuchowym była dużą wsią ze zwartym i jednolitym siedliskiem[6]. Osią układu była droga z Lewina do Podgórza w Górach Bystrzyckich, położonego na południe od Dusznik. Około roku 1865 wykształcony już był obecny, zasadniczy układ dróg, a wieś zachowała swój dawny układ łańcuchowy. Siedlisko wsi było nadal zwarte. W końcówce XIX w. układ przestrzenny Jawornicy został wzbogacony elementami układu wielodrożnego, a siedlisko uległo rozczłonkowaniu. Mimo to Jawornica tworzyła jeden zespół osadniczy ze swą kolonią Jaworniczką, przysiółkiem Jerzykowicami Małymi i wsią Zimne Wody. Obecnie ze względu na zniszczenie niemal całej zabudowy wsi dawny jej układ nie jest czytelny. Jedynie z układu istniejących budynków można wnioskować, że zabudowa skupiona była zarówno blisko dna doliny, jak i na wysokim, stromym grzbiecie Wzgórz Lewińskich, wydzielających dolinę Jaworniczki od południa. W połowie XVIII w. zabudowa wsi była zróżnicowana, a około roku 1865 dominowały skromne budynki sytuowane kalenicowo względem wiejskich dróg. Dawna zabudowa wsi praktycznie już nie istnieje. Zachowały się tylko kaplica na zachodnim krańcu Jawornicy i parę skromnych, jednokondygnacyjnych domów nakrytych dachami dwuspadowymi. Jeden tylko budynek nr 1 ma dwie kondygnacje.
Zabytki
edytujDo wojewódzkiego rejestru zabytków wpisana jest[7]
- kaplica z 1714 roku, w dolinie potoku Jaworniczka, o elewacjach zdobionych pilastrami i profilowanym gzymsem[5].
Szlaki turystyczne
edytujPrzez Jawornicę przechodzą dwa znakowane szlaki turystyczne:
Ptak (Fort Karola) – Lisia Przełęcz – Kulin Kłodzki – Przełęcz pod Grodźcem – Leśna – Lewin Kłodzki – Taszów – Kocioł – Miejski Lasek – Jawornica – Zimne Wody – Kozia Hala – Sołtysia Kopa – Orlica – Zieleniec – Torfowisko pod Zieleńcem – Kamienna Góra – Przełęcz Sokołowska – Polanica-Zdrój
Ludowe – Przełęcz Polskie Wrota – Jawornica – Jerzykowice Małe – Kocioł – Kocioł PL/CZ – Olešnice v Orlických horách – Číhalka – Podgórze PL/CZ[8]
Przypisy
edytuj- ↑ Państwowy Rejestr Nazw Geograficznych – miejscowości – format XLSX, Dane z państwowego rejestru nazw geograficznych – PRNG, Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 5 listopada 2023, identyfikator PRNG: 45498
- ↑ a b GUS: Ludność - struktura według ekonomicznych grup wieku. Stan w dniu 31.03.2011 r.
- ↑ Oficjalny Spis Pocztowych Numerów Adresowych, Poczta Polska S.A., październik 2022, s. 386 [zarchiwizowane 2022-10-26].
- ↑ a b Parafia Lewin
- ↑ a b c d e f Waldemar Brygier, Tomasz Dudziak: Ziemia Kłodzka. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Rewasz”, 2010, s. 337. ISBN 978-83-89188-95-3.
- ↑ a b c d e f g h Słownik geografii turystycznej Sudetów. redakcja Marek Staffa. T. 13: Góry Stołowe. Warszawa-Kraków: Wydawnictwo PTTK „Kraj”, 1992, s. 107. ISBN 83-7005-301-7.
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych woj. dolnośląskiego. Narodowy Instytut Dziedzictwa. s. 75. [dostęp 2012-08-29]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-03-27)].
- ↑ Informacje zawarte na stronie PTTK Strzelin; dostęp: 27.03.2014
Bibliografia
edytuj- Waldemar Brygier, Tomasz Dudziak, Iwona Chomiak, Ziemia Kłodzka, Pruszków: Oficyna Wydawnicza "Rewasz", 2010, ISBN 978-83-89188-95-3, OCLC 751422625.
- Słownik geografii turystycznej Sudetów. Marek Staffa (redakcja). T. 13: Góry Stołowe. Warszawa-Kraków: Wydawnictwo PTTK „Kraj”, 1992, ISBN 83-7005-301-7