Wikipedia

Jadwiga Harasowska

polska dziennikarka, wydawca i działaczka emigracyjna

Jadwiga Harasowska z domu Zbrożek herbu Jasieńczyk[1] (ur. 3 kwietnia 1904[a][2] w Krakowie, zm. 11 lutego 1978 w Newark-on-Trent w Anglii) – polska wydawca, dziennikarka i działaczka emigracyjna. Do września 1939 była sekretarzem redakcji krakowskiego koncernu prasowego „Ilustrowanego Kuriera Codziennego”. Od początku 1940 prowadziła w Glasgow działalność wydawniczą dla potrzeb polskiego wojska stacjonującego w Wielkiej Brytanii, a także organizowała kulturalne wsparcie i społeczne relacje pomiędzy wojskiem polskim a społeczeństwem szkockim, o czym pamięć jest ciągle żywa. Była współzałożycielką wychodzącego nadal w Londynie „Dziennika Polskiego i Dziennika Żołnierza”. Była żoną kompozytora, dyrygenta i inżyniera Adama Harasowskiego.

Jadwiga Harasowska
Jadwiga Zbrożkówna
Ilustracja
Jadwiga Zbrożkówna (1935)
Data i miejsce urodzenia

3 kwietnia 1904
Kraków

Data i miejsce śmierci

11 lutego 1978
Newark-on-Trent

Zawód, zajęcie

wydawca, dziennikarka

Stanowisko

właścicielka wydawnictwa Książnica Polska w Glasgow

Małżeństwo

Adam Harasowski (1938)

Multimedia w Wikimedia Commons

Życiorys

edytuj

Okres przedwojenny

edytuj
 
Jadwiga Zbrożkówna, 1931
 
Pałac Prasy w Krakowie – siedziba koncernu IKC w 1935
 
Pożegnanie Jana Kiepury (z kwiatami) na krakowskim dworcu kolejowym przez sekretarz redakcji IKC Jadwigę Zbrożkówną (3. z lewej) i Adama Didura (4. z lewej) w styczniu 1935

Ukończyła żeńską szkołę wydziałową im. Adama Mickiewicza w Krakowie i seminarium nauczycielskie[3]. Studiowała w Instytucie Muzycznym w Krakowie i Akademii Handlowej w Krakowie, gdzie uczyła śpiewu i prowadziła chóry[4]. Była inicjatorką założenia Krakowskiego Towarzystwa Oratoryjnego[5].

Od roku 1927 była sekretarką i asystentką Mariana Dąbrowskiego, właściciela koncernu wydawniczego „Ilustrowany Kurier Codzienny” w Krakowie[6]. Po kilku latach objęła stanowisko sekretarza redakcji całego koncernu[7]. Była także redaktorką opracowań graficznych[8] i specjalnych wydań[9]. Była również redaktorką wydawanego przez IKC od 1935 ilustrowanego (częściowo w kolorach) magazynu tygodniowego „As” przeznaczonego dla „eleganckiej klienteli”[10], w którym sama publikowała na tematy kulturalne[11][12]. Reprezentowała koncern w relacjach publicznych. Używała nazwiska Zbrożkówna[7].

W kwietniu 1938 wyszła za mąż za kompozytora i dyrygenta Adama Harasowskiego[13][14]. Pisała artykuły na tematy kulturalne do wydawanego przez IKC od 1935 popularnego tygodnika „As”[11][15]. Prowadziła korespondencję z Bolesławem Wallek-Walewskim, dyrygentem chórów i dyrektorem Konserwatorium Towarzystwa Muzycznego w Krakowie[16]. W końcu września 1939 razem z grupą dziennikarzy „Ilustrowanego Kuriera Codziennego” ewakuowała się do Lwowa, a później do Rumunii, gdzie spotkała się z mężem[17].

Okres wojenny

edytuj

Z obozu dla internowanych w Rumunii wyjechała przez Włochy i Francję do Anglii. Do portu Folkestone przybyła 24 listopada 1939 i cztery dni później zameldowała się razem z mężem na posterunku policji hrabstwa Nottinghamshire w miejscowości Newark-on-Trent, gdzie Adam odbywał poprzednio praktykę inżynierską. W początku roku 1940 przenieśli się do Glasgow w Szkocji[14] i „podjęli się konsekwentnej realizacji programu zbliżenia kulturalnego polsko-szkockiego”[18].

Jadwiga Harasowska założyła tam i prowadziła polskie wydawnictwo Książnica Polska[19]. Niemal natychmiast podjęła działalność prasową i w lokalnej gazecie zamieszczała regularną rubrykę „Kronika Polska” dla polskich żołnierzy nie znających jeszcze języka angielskiego. W tym czasie w szpitalach szkockich zjawili się żołnierze polscy ranni w kampanii norweskiej i Francji, dla których wkrótce założyła czasopismo „Kuryer Glasgowski”[20], który po kilku numerach zmienił tytuł na „Wiadomości Polskie”[21]. Współpracowała z drukarnią i wydawnictwem William MacLellan[22]. Wydała popularną broszurę o zwyczajach życia codziennego na Wyspach Brytyjskich, której autorstwo jest przypisywane jej z mężem[23]. W 1941 była współautorką podręcznika dla żołnierzy do nauki języka angielskiego[24]. Kilkukrotnie wydawała pieśń Modlitwa obozowa[25] Adama Kowalskiego w kolejnych aranżacjach Adama Harasowskiego, która stała się modlitwą Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, a także Armii Krajowej w okupowanym kraju, dokąd dotarła dzięki skoczkom spadochronowym[26]. W 1940 wraz z mężem wydała kilka zeszytów Polish Christmas Carols – Najpiękniejsze Polskie Kolendy[b][27], ponadto redagowali polską kolumnę w czasopiśmie „Sunday Chronicle”[28]. Na początku jesieni 1941 otworzyła w Glasgow „Polish Shop – Polski Sklep”, w którym sprzedawano polskie wydawnictwa, pamiątki oraz prowadzono komis[29]. Używała pseudonimu „Jadwiga z Glasgowa”[30].

 
Hope Street – jedna z głównych ulic Glasgow, adres Książnicy Polskiej w latach 40. XX wieku[31]
 
„The Voice of Poland – The Polish Fortnightly” z 7 sierpnia 1942[c], dwutygodnik w języku angielskim, zawartość wydania: Polona.pl

Jadwiga Harasowska wydawała materiały informacyjne dla polskich żołnierzy I Korpusu zaraz po translokacji Polskich Sił Zbrojnych z Francji do Wielkiej Brytanii[3]. Anglojęzyczne mutacje tych wydawnictw były źródłem informacji o sprawach polskich dla odbiorców brytyjskich[32]. W dniu 21 września 1942 Prezydent Rzeczypospolitej Władysław Raczkiewicz odwiedził w Glasgow siedzibę Książnicy Polskiej i redakcję „Dziennika Żołnierza”, wydawanego wtedy przez Jadwigę Harasowską[33]. W tym czasie Książnica otrzymywała pomoc od rządu polskiego z Funduszu Kultury Narodowej[34]. „Dziennik Żołnierza” w grudniu 1943 połączył się z „Dziennikiem Polskim” w Londynie i pod łączną nazwą „Dziennik Polski i Dziennik Żołnierza” jest obecnie najpopularniejszym pismem emigracji polskiej w Wielkiej Brytanii[35].

W 1940 była inicjatorką powołania The Scottish-Polish Society z oddziałami w Edynburgu i Glasgow. Jadwiga Harasowska i sir Patrick Dollan(inne języki) (1885–1963)[c][36] byli współprzewodniczącymi oddziału w Glasgow. Do końca wojny The Scottish-Polish Society posiadało 35 oddziałów (z niemal 10 000 członków spośród społeczeństwa szkockiego) i kształtowało kulturalne wsparcie i społeczne relacje pomiędzy wojskiem polskim a społeczeństwem szkockim[37][38].

Jadwiga Harasowska była jednym z promotorów powstania polskiego szkolnictwa wyższego czasu wojny na terenie Szkocji, gdzie od lutego 1941 (do marca 1949) jako część Uniwersytetu Edynburskiego działał Polski Wydział Lekarski (wydano 227 dyplomów lekarza), a także polskie wydziały weterynaryjne, prawnicze i pedagogiczne[37]. Glasgow był wtedy ośrodkiem polskiego kształcenia rolniczego, handlowego i politechnicznego. The Scottish-Polish Society organizowało kluby szkocko-polskie, wykłady o polskiej historii i kulturze, a także regularne wizyty polskich żołnierzy w domach szkockich[37].

Od stycznia 1941 do kwietnia 1942 Jadwiga Harasowska wydawała dwujęzyczny tygodnik „Ogniwo Przyjaźni – The Clasp of Friendship”[39][20][21][40], a później aż do 10 października 1947 dwutygodnik „Voice of Poland”[3][41][c]. „Ogniwo Przyjaźni – The Clasp of Friendship” był rozsyłany do wojsk polskich stacjonujących na Środkowym Wschodzie[42]. W 1941 wydała w Glasgow Halkę Moniuszki ze wstępem jej autorstwa[43]. Opera ta została wystawiona w przez University College Opera w Londynie w 1961[44]. W 95. rocznicę recitalu Fryderyka Chopina w Glasgow (27 września 1848) zorganizowała koncert pianistów Jerzego Sulikowskiego[45] i Adama Harasowskiego tego samego dnia roku (27 września 1943), w tej samej sali i o tej samej porze[46].

 
The Trades Hall – miejsce recitalu Fryderyka Chopina w Glasgow 27 września 1848 i koncertu 95 lat później

Dla żołnierzy polskich 2 Korpusu Polskiego (gen. Władysława Andersa) przebywających w ówczesnej Palestynie wydrukowała w dużym nakładzie Trylogię. Była redaktorem broszur w języku angielskim (Polish Underground Army, Tadeusz Kościuszko, Wilno–Lwów, Theatre in Poland) wydawanych w serii „Polish Library Pamphlet” i popularyzujących polską historię i kulturę[47]. W 1944 Jadwiga Harasowska wydała w języku angielskim antologię polskiej konspiracyjnej poezji z okupowanej Warszawy[48]. Wydawała polską poezję[49], a także albumy polskiej muzyki, a szczególnie tłumaczenia polskich pieśni patriotycznych i ludowych[50]. W 1945 wydała istotne dla polskiej historii dwutomowe dzieło Straty Kultury Polskiej, 1939–1944[51][52]. Praca nad nim została zapoczątkowana przez konspiracyjną komisję rektorów uczelni warszawskich już w końcu 1939[53].

Prowadziła korespondencję z intelektualistami brytyjskimi[54]. Angażowała się wobec rządu brytyjskiego w sprawy polskie. Po katastrofie w Gibraltarze, w której zginął generał Władysław Sikorski, komunikowała się z brytyjskim Foreign Office[55]. Wydała w języku angielskim broszurę H. W. Hendesona o winie Adolfa Hitlera, dostępną po wojnie w archiwach Instytutu Hoovera[56].

Okres powojenny

edytuj
 
Biblioteka Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu – repozytorium archiwum Jadwigi i Adama Harasowskich

Po wycofaniu w lipcu 1945 uznania przez władze brytyjskie dla polskiego rządu w Londynie musiała razem z mężem spłacać część długów za wydawnictwa zamówione wcześniej przez rząd polski. Po 1948 działalność Książnicy Polskiej została przejęta przez londyńską Alma Book Company[57], która działała do 1953[58]. Jadwiga Harasowska po opuszczeniu Szkocji mieszkała początkowo pod Lincoln, a od 1966 do końca życia w Balderton, dzielnicy Newark-on-Trent w Nottinghamshire.

Po jej śmierci Adam zawarł w 1980 związek małżeński z Joyce Meldrum (Joyce Meldrum-Harasowska[59]), która po jego śmierci (1996) przekazała archiwa Jadwigi i Adama Harasowskich do Archiwum Emigracji prowadzonego przez Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu[60][61]. Historyk wojennych i powojennych stosunków polsko-szkocko-angielskich stwierdził, że „Jadwiga ze Zbrożków i Adam Harasowscy z pewnością zasłużyli na osobną monografię”[18].

Krewnymi Jadwigi Harasowskiej byli filolog Marian Plezia i dominikanin o. Jan Góra[1].

Uwagi

edytuj
  1. ↑ Niektóre źródła podają wcześniejszą datę urodzenia. Przyjęto datę 3 kwietnia 1904 według General Register Office (przypis 2 ↓).
  2. ↑ Oryginalna pisownia.
  3. ↑ a b c sir Patrick Dollan(inne języki) publikował w dwutygodniku „The Voice of Poland”, który Jadwiga Harasowska wydawała dla czytelników anglojęzycznych. W numerze z 7 sierpnia 1942 jego artykuł o polskiej Gdyni jest na s. 3.

Przypisy

edytuj
  1. ↑ a b Jan Góra, Jeżeli jest się inteligentem... Jan Góra OP rozmawia z wujem prof. Marianem Plezią, Poznań: W drodze – Wydawnictwo Polskiej Prowincji Dominikanów, 1997, s. 17, ISBN 83-7033-240-4.
  2. ↑ General Register Office: England & Wales Deaths 1837–2007, References: Registration district – Newark, year 1978, volume 8, page 0634, line 11, Cytat: Harasowska Jadwiga, date of birth 03 Ap 1904 (ang.).
  3. ↑ a b c Paulina Matysiak, Jadwiga Harasowska (biogram), [w:] Hanna Tadeusiewicz (red.), Słownik pracowników książki polskiej, Suplement III, Warszawa: Wydawnictwo Stowarzyszenia Bibliotekarzy Polskich, 2010, s. 105–106, ISBN 978-83-61464-48-8 [dostęp 2017-05-01].
  4. ↑ Urszula Siwek-Faszyńska, Wybitni twórcy życia muzycznego Krakowa i Naszej Szkoły; chór „Bard” i orkiestra szkolna [online], Zespół Szkół Ekonomicznych Nr 1 w Krakowie (d. Akademia Handlowa w Krakowie) – Kartki z przeszłości, 2023, s. 10–20 [dostęp 2024-05-27] (pol.).
  5. ↑ Tadeusz Przybylski, Z dziejów i działalnosci koncertowej w Krakowie Towarzystwa Oratoryjnego w latach międzywojennych, „Forum Muzykologiczne”, 2, Warszawa: Sekcja Muzykologów Związku Kompozytorów Polskich, 2005, 197 s. [dostęp 2018-02-08].
  6. ↑ Angela Sołtys, Inwentarz Archiwum XX. Sanguszków w zbiorach Archiwum Diecezjalnego w Tarnowie, t. XVI, sygn. P. Sang. 81, s. 357-376, list podpisany przez Mariana Dąbrowskiego i Jadwigę Zbrożkównę, 2004 [dostęp 2017-02-25].
  7. ↑ a b Piotr Borowiec, Jesteśmy głosem milionów. Dzieje krakowskiego wydawnictwa i koncernu prasowego Ilustrowany Kurier Codzienny (1910-1939), Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2005, s. 260, ISBN 83-233-2079-9.
  8. ↑ Adam Bańdo, „Krążownik Wielopole” i jego wydawnicze cymelia (w setną rocznicę powstania koncernu 1910-1939), Agnieszka Bajor (red.), „Nowa Biblioteka” (1/10), Katowice: Uniwersytet Śląski, 2012, s. 13, ISSN 1505-4915 [dostęp 2017-02-25].
  9. ↑ Piotr Borowiec, Między sensacją a nauką. Obraz produktów krakowskiego wydawnictwa i koncernu prasowego Ilustrowany Kurier Codzienny (1910–1939), Kraków: Firma SAS, 2005, s. 281, 290–293, ISBN 83-923469-0-4.
  10. ↑ Adam Bańdo, Dzieje koncernu „Ilustrowany Kurier Codzienny” w latach 1910–1939, [w:] Jerzy Jarowiecki (red.), Kraków – Lwów: książki, czasopisma, biblioteki XIX i XX wieku, t. 5, Kraków: Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej, 2001, 607 (Prace Monograficzne nr 317), ISBN 83-7271-127-5 [dostęp 2020-06-09].
  11. ↑ a b Jadwiga Harasowska, Sycylja Północy, Visby – miasto ruin i róż, „As”, II (35), 30 sierpnia 1936, s. 14–15 [dostęp 2020-06-04].
  12. ↑ J. Harasowska, Wachlarz i kobieta, „As” (31), 1 sierpnia 1937, 28, 29 i 31 [dostęp 2020-06-06].
  13. ↑ Katarzyna Fuksa, Niestrudzony dla Polski – Adam Jerzy Harasowski, „wSieci Historii”, 40 (9), wrzesień 2016, s. 76–78, ISSN 2300-6803.
  14. ↑ a b Katarzyna Fuksa, Adam Harasowski (1904–1996) – polski muzyk na uchodźstwie, [w:] Wiesław Hudek, Piotr Wiśniewski (red.), Cantare amantis est, Lublin: Polihymnia, 2015, s. 122–140, ISBN 978-83-7847-253-7 [dostęp 2018-04-21].
  15. ↑ J. Harasowska, Wachlarz i kobieta, „As”, III (31), 1 sierpnia 1937, 28, 29 i 31 [dostęp 2020-06-06].
  16. ↑ Korespondencja Bolesława Wallek-Walewskiego, Kraków: Oddział Rękopisów Biblioteki Jagiellońskiej, przyb. 208/08 [dostęp 2020-05-31].
  17. ↑ Lucjan Dobroszycki, Prasa polska w okresie kampanii wrześniowej (1–28 września 1939 r.), „Rocznik Historii Czasopiśmiennictwa Polskiego”, 5, 1966, s. 154 [dostęp 2018-02-27].
  18. ↑ a b Wojciech Jerzy Podgórski, Emigracja walczących: Wokół polsko-szkocko-angielskich powiązań kulturalnych wojennych i powojennych, Warszawa: Muzeum Niepodległości, 2011, s. 309–330, ISBN 978-83-62235-13-1. (spis treści).
  19. ↑ Wanda Matwiejczuk, Danuta Szewczyk-Kłos, Czasopisma polonijne w zbiorach Biblioteki Głównej Uniwersytetu Opolskiego, „Rocznik Biblioteki Głównej Uniwersytetu Opolskiego”, IX, 2012, s. 47–68, ISSN 1606-588X [dostęp 2017-02-25].
  20. ↑ a b Jadwiga Czachowska, Maria Krystyna Maciejewska, Teresa Tyszkiewicz, Literatura polska i teatr w latach II wojny światowej, Bibliografia, t. 3, Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich, 1986, s. 13, 16, 20, 134, ISBN 83-04-01523-4 [dostęp 2018-02-27].
  21. ↑ a b Maria Barbara Topolska, Fenomen prasy niepodległościowej w Wielkiej Brytanii w latach 1945–1990, [w:] Maria Barbara Topolska, Tadeusz Wolsza, Waldemar Gliński (red.), Niepodległościowe uchodźstwo polskie w Europie i na świecie i jego rola w pomocy Krajowi po układzie jałtańskim 1945–1990, Materiały z międzynarodowej konferencji naukowej, 23–24 października 2009, Warszawa, 249–258 (252) [dostęp 2018-02-12].
  22. ↑ Bill MacLellan (1919-1996), „The Sunday Herald”, 1996 [dostęp 2017-02-25] (ang.).
  23. ↑ Mirosław A. Supruniuk, Zwyczaje życia codziennego na Wyspach Brytyjskich – Instrukcja dla polskich żołnierzy z 1940 roku., „Archiwum Emigracji” (1–2), Toruń 2011, s. 351–360 [dostęp 2018-02-12]. (zawiera pełny tekst broszury przypisywanej Jadwidze i Adamowi Harasowskim).
  24. ↑ Adam i Jadwiga Harasowcy, 88 łatwych lekcji języka angielskiego, Glasgow: The Polish Library – Książnica Polska, 1941. poz.231.
  25. ↑ Modlitwa obozowa [online], Portal Piosenki Religijne [dostęp 2018-03-01].
  26. ↑ Katarzyna Fuksa, Religijna kultura muzyczna parafii NMP Matki Kościoła w Londynie 1950–2000, Ośrodek Badań nad Polonią i Duszpasterstwem Polonijnym, Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II, Biblioteka Polonii, seria A: Studia, tom XXXV, Lublin 2013, s. 152–153, ISBN 978-83-929148-1-5.
  27. ↑ Adam Harasowski, Jan Śliwiński, Polish Christmas Carols – Najpiękniejsze Polskie Kolendy, Glasgow: Książnica Polska, 1947 [dostęp 2017-02-25].
  28. ↑ Zygmunt Nowakowski. Chrobry na Morzu Śródziemnem, czyli „Polacy nie gęsi”. „Wiadomości Polskie, Polityczne i Literackie”. Nr 7, s. 5, 5 października 1941. 
  29. ↑ Ogłoszenie. „Wiadomości Polskie, Polityczne i Literackie”. t. 2 (nr 40), s. 5, 5 października 1941. Londyn. 
  30. ↑ Edmund Jankowski (red.), Słownik Pseudonimów Pisarzy Polskich XV w.–1970 r., t. IV (A–Ż), Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich – Wydawnictwo, 1996, s. 220, ISBN 83-04-04110-3 [dostęp 2020-06-21].
  31. ↑ adres Książnicy Polskiej w Glasgow, e-teatr.pl [dostęp 2017-02-25].
  32. ↑ Jan E. Zamojski, The Social History of Polish Exile (1939–1945). The Exile State and the Clandestine State Society, Problems and Reflections, [w:] Martin Conway, José Gotovitch (red.), Europe in Exile: European Exile Communities in Britain, 1940–1945, New York – Oxford: Berghahn Books, 2001, s. 195, ISBN 1-57181-759-X [dostęp 2018-01-04], Cytat: Brytyjski minister informacji w rządzie Winstona Churchilla, Brendan Bracken, powiedział (s. 195) if you ever come across a Pole, you will also find a Polish newspaper (gdy napotkasz Polaka, znajdziesz także polską gazetę) (ang.).
  33. ↑ Jacek Piotrowski, Dzienniki czynności Prezydenta RP Władysława Raczkiewicza 1939–1942, t. 1, Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, 2004, 603 i przypis 343, ISBN 83-229-2566-2, ISSN 0239-6661.
  34. ↑ Waldemar Grabowski, Kobiety w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych w Londynie 1940–1945 – przyczynek do badań, „Pamięć i Sprawiedliwość”, 2 (30), Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej, 2017, s. 297, ISSN 1427-7476 [dostęp 2020-06-12].
  35. ↑ Wanda Matwiejczuk, Danuta Szewczyk-Kłos, Czasopisma polonijne w zbiorach Biblioteki Głównej Uniwersytetu Opolskiego, „Rocznik Biblioteki Głównej Uniwersytetu Opolskiego”, 9, 2012, s. 61, ISSN 1506-588X [dostęp 2018-02-28].
  36. ↑ Daniel Carrigan, Patrick Dollan (1985–1963) and the Labour Movement in Glasgow, University of Glasgow, Institute of Soviet and East European Studies (MPhil-R thesis, glathesis: 2014-5640), 2014, s. 89–98 [dostęp 2018-03-12] (ang.).
  37. ↑ a b c Thomas Kernberg, The Polish community in Scotland, University of Glasgow, Institute of Soviet and East European Studies (PhD thesis, glathesis: 2014–5640), 1990, s. 89–98 [dostęp 2017-02-25] (ang.).
  38. ↑ Stever Connelly, Polish Troops in Perth & Kinross During the Second World War, „Scottish Archives”, 22, 2016, s. 61 [dostęp 2020-05-11] [zarchiwizowane z adresu 2021-06-08].
  39. ↑ „Ogniwo Przyjaźni – The Clasp of Friendship” was published in Glasgow by Jadwiga Harasowska. This issue was from 1942, Twitter (@ScottishPolish), 14 września 2013 [dostęp 2018-02-28]. („Dwujęzyczny tygodnik poświęcony sprawom ugruntowania przyjaźni polsko-szkockiej. A bi-lingual weekly designed to forge a lasting friendship between Poles and Scots”).
  40. ↑ strona tytułowa, „Ogniwo Przyjaźni – The Clasp o’ Frien’ship”, 1 (27), 12 lipca 1941 [dostęp 2018-02-27].
  41. ↑ Jadwiga Harasowska (red.), strony tytułowe, „The Voice of Poland”, 1–6, Glasgow: Jadwiga Harasowska, 1942–1947 [dostęp 2018-02-27].
  42. ↑ Wiadomości radiowe i przegląd prasy: „Ogniwo Przyjaźni – The Clasp o’Friendship”, „Ku Wolnej Polsce”, III, 4 (381), 1 lutego 1942, s. 15 [dostęp 2020-06-12].
  43. ↑ Stanisław Moniuszko, Halka – Polish National Opera, Jadwiga Harasowska (red.), (w Bibliotece Instytutu Muzykologii Uniwersytetu Warszawskiego), Glasgow: Książnica Polska, 1941 [dostęp 2018-02-27] (ang. • pol.).
  44. ↑ John Allison, Beyond the mountains: the reception of Moniuszko and his ‘Halka’ abroad, „The Chopin Review” (2), Narodowy Instytut Fryderyka Chopina, 2019, ISSN 2545-0891 [dostęp 2020-05-28] (ang.).
  45. ↑ Trio fortepianowe Faure. W wykonaniu Niemczyka, Kowalskiego i Sulikowskiego, „Nasz Przegląd”, XIII (115), Warszawa, 24 kwietnia 1935, s. 11 [dostęp 2018-03-01].
  46. ↑ Jolanta Chwastyk-Kowalczyk, Muzyka i teatr na łamach Dziennika Polskiego w latach 1940–1943, „Annales Academiae Paedagogicae Cracoviensis, Studia ad Bibliothecarum Scentiam Pertinentia III”, 25, 2005, s. 109 [dostęp 2018-03-01].
  47. ↑ Polonica Catalog, The Polish Museum of America, 2017, s. 106 [dostęp 2020-05-11]. (broszury Jadwigi Harasowskiej wydane w Glasgow w 1944: Polish Underground Army, Polish Flag on Cassino Monastery, Tadeusz Kościuszko, Wilno – Lwów, Theatre in Poland).
  48. ↑ Michael J. Mikoś, Bibliography of English language anthologies of Polish literature, „The Polish Review”, XXXIX (3), 1994, 371 [1], JSTOR: 25778817 [dostęp 2018-02-28]. (wymieniono: A Call from Warsaw. An Anthology of Underground Warsaw Poetry – translated by A. Mackie, Glasgow: Harasowska, 1944).
  49. ↑ Maria Pawlikowska (-Jasnorzewska), Gołąb ofiarny, Glasgow: Książnica Polska, 1941 [dostęp 2017-02-25].
  50. ↑ Adam Harasowski, Zygmunt Nowakowski, Józef Śliwiński, Złota księga pieśni polskiej – album najbardziej znanych pieśni (130 na fortepian do śpiewu i 20 na chór męski), Londyn: Księgarnia Polska, Alma Book Company, 1955 [dostęp 2017-02-25].
  51. ↑ Adam Ordęga, Tymon Terlecki (red.), Straty kultury polskiej 1939–1944, (Adam Ordęga był pseudonimem Jana Hulewicza), Glasgow: Książnica Polska, 1945, 2 t. (570; 560 s.)[2].
  52. ↑ Mateusz Gniazdowski, Losses inflicted on Poland by Germany during World War II. Assessments and Estimates – an outline, „The Polish Quarterly of International Affairs” (1), 2007, 100 (przypis 22) [dostęp 2017-02-25].
  53. ↑ Sławomir Podlaski, Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego podczas oblężenia Warszawy w 1939 roku, w okresie okupacji i pierwszych latach powojennych, Warszawa: Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego, Wydział Rolnictwa i Biologii, marzec 2015, 11 (3.2.4) [dostęp 2018-01-25].
  54. ↑ Maxwell Fraser Papers (GB 0210), A/842. vtls005348274 ISYSARCHB19, (Maxwell Fraser był pseudonimem angielskiej pisarki Dorothy May Fraser (1902–1980), żony poety i arcydruida Walii Edgara Phillipsa), Aberystwyth, Walia: The National Library of Wales, 2 września 1942, s. 59–63 [dostęp 2018-04-22] (ang.).
  55. ↑ Eugenia Maresch, Śmierć gen. Sikorskiego – spis zawartości teczek Public Record Office w Londynie, „Archeion”, 101, 2000, 164–171 (s.170).
  56. ↑ Inventory of the Hoover Institution Library Pamphlet Collection [online], Hendeson, H. W. The guilt of Adolf Hitler, Glasgow: J. Harasowska (19-, 10 p., ill; Microfilm call number: NX5054, Partial call number: PAM DK44) [dostęp 2020-06-10].
  57. ↑ Regina Wasiak-Taylor, Ojczyzna literatura. O środowisku skupionym wokół Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie. Oficyna Poetów i Malarzy, Londyn 2013, s. 285, „Rocznik Bibliologiczno-Prasoznawczy”, 6 (17), 2014, s. 315 [dostęp 2018-02-27].
  58. ↑ Jolanta Chwastyk-Kowalczyk, „Oficyna Poetów” – niszowy kwartalnik literacko artystyczny (1966–1980), „Rocznik Historii Prasy Polskiej”, XVI (2/32), 2013, s. 118–132, ISSN 1509-1074 [dostęp 2017-02-25].
  59. ↑ The Chopin Society UK [online], członkowie honorowi – Mrs Adam Harasowski (Joyce Meldrum-Harasowska) [dostęp 2017-02-25].
  60. ↑ Archiwum Emigracji Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu [online], Archiwa i kolekcje osobowe: Jadwiga Harasowska i Adam Harasowski [dostęp 2017-02-25].
  61. ↑ Nabytki [online], Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu, Biblioteka Uniwersytecka – Archiwum Emigracji, październik 2005 [dostęp 2020-05-31].
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Jadwiga_Harasowska&oldid=75121217”