Adam Didur
Adam Didur[1] (ur. 24 grudnia 1874 w Woli Sękowej, zm. 7 stycznia 1946 w Katowicach) – polski śpiewak; jeden z najznakomitszych basów przełomu XIX i XX wieku.
 Adam Didur | |
| Data i miejsce urodzenia |
24 grudnia 1874 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
7 stycznia 1946 |
| Typ głosu | |
| Gatunki | |
| Odznaczenia | |
 
| |
Pochodzenie
edytujUrodził się 24 grudnia 1874 w Woli Sękowej[2]. Był nieślubnym synem Wincenty Jasińskiej (1848–1924[3]) i – według przekazu najstarszej córki – ziemianina Jakuba Wiktora h. Brochwicz (1814–1887), właściciela majątku dworskiego w Woli Sękowej. Jego matka była córką Józefa (leśniczego z Woli Sękowej k. Sanoka) i Karoliny Terleckiej, prawnuczki Barbary Potockiej z Wieliczki. Według różnych relacji dwa lata po urodzeniu syna, Jasińska wyszła za mąż (6 lutego 1876, w kościele św. Mikołaja w Nowotańcu) za miejscowego organistę wyznania greckokatolickiego Antoniego Didura (ur. 1852), syna Prokopa (Ukraińca ze wsi Siechów w powiecie stryjskim) i Anny z domu Melnik, który zgodził się usynowić chłopca. Po raz pierwszy Adama Jasińskiego ochrzczono w niemowlęctwie w miejscowej cerkwi greckokatolickiej pw. św. Michała Archanioła[4] w Woli Sękowej. Po raz drugi, zgodnie z metryką odnalezioną przez córkę już po śmierci ojca, w kościele rzymskokatolickim w Stryju w wieku 11 lat, 1 stycznia 1885 r.
Życiorys
edytuj
Po ukończeniu gimnazjum wyjechał do Lwowa, rozpoczął naukę w Seminarium Nauczycielskim oraz wstąpił do chóru studenckiego na Uniwersytecie Lwowskim. W wieku 18 lat rozpoczął lekcje śpiewu u Walerego Wysockiego w Galicyjskim Towarzystwie Muzycznym we Lwowie. Dzięki stypendium miłośnika śpiewu zachwyconego jego głosem (ufundowanego przez skromnego urzędnika kolejowego Jana Raspa), wyjechał na dalsze studia muzyczne do Włoch. Karierę operową rozpoczął w 1894 r. na scenie teatru w Pinerolo koło Turynu w partii Ojca Gwardiana w Mocy przeznaczenia Giuseppe Verdiego. Występował często na scenie lwowskiego Teatru Wielkiego, we Lwowie nauczał także w Galicyjskim Towarzystwie Muzycznym. Śpiewał też na innych scenach włoskich, a następnie w Aleksandrii oraz w Kairze, gdzie odniósł sukcesy, m.in. w Aidzie Verdiego i Hugenotach Meyerbeera. Zaproszono go do udziału w wykonaniu IX Symfonii Beethovena z zespołem La Scali. Później śpiewał w Rio de Janeiro i Buenos Aires. W sezonie 1898/99 śpiewał na scenie teatru w Messynie. W latach 1899–1903 był stałym solistą Opery Warszawskiej, a w 1903–1906 ponownie śpiewał w mediolańskiej La Scali. 14 listopada 1908 r. zadebiutował tytułową rolą w operze Arriga Boita Mefistofeles na scenie nowojorskiej Manhattan Opera, a dwa dni później, na otwarciu sezonu w Metropolitan Opera (MET) w Aidzie Verdiego. Śpiewał tam partię Ramfisa w niezwykłym towarzystwie: partię tytułową śpiewała Emmy Destinn, w roli Amneris wystąpiła Louise Homer, Radamesem był Enrico Caruso, ojcem Aidy (Amonastro – król Etiopów) – Antonio Scotti, zaś całością przedstawienia dyrygował debiutujący również w Metropolitan Opera Arturo Toscanini. Zostawszy w 1914 r. solistą nowojorskiej Metropolitan Opera nie zrezygnował z europejskiej kariery. Na scenie MET występował 729 razy oraz miał 182 występy z zespołem MET w innych teatrach Ameryki.
Rozgłos zyskał także w Rosji, gdzie występował wielokrotnie. Sławy jego nie przyćmiły nawet występy wielkiego Fiodora Szalapina.
W latach 1922–1924 występował we Lwowie w Tosce, Fauscie, Żydówce i Hugenotach, w roku 1926 w Fauście śpiewał wraz ze swoją córką Olgą Didurówną[5].
W 1932 r. wycofał się ze sceny i powrócił do kraju poświęcając się pracy pedagogicznej. W latach 30. był profesorem klasy operowej w Lwowskim Konserwatorium Muzycznym im. Karola Szymanowskiego, prowadził też szkołę operową[6]. W latach 1934–1939 mieszkał we Lwowie[5]. W sezonie 1938–1939 był kierownikiem artystycznym i muzycznym Opery Lwowskiej[7][5]. Był m.in. odkrywcą i opiekunem artystycznym Wiktorii Calma. W 1936 r. wcielił się w rolę Jerzego Gila w filmie fabularnym pt. Amerykańska awantura (wg scenariusza Światopełka Karpińskiego i w reżyserii Ryszarda Ordyńskiego), który nie zachował się do współczesności[8]. W latach 30. odwiedzał rodzinną Wolę Sękową, gdzie w miejscowym dworze mieszkał jego ojciec i córka Olga, której mężem został przedstawiciel rodu Wiktorów. Jego uczniem był tenor Zdzisław Pręgowski[9][10][11].
W 1939 został dyrektorem opery w Warszawie. Podczas II wojny światowej w trakcie okupacji niemieckiej przebywał w stolicy i poświęcał się pracy pedagogicznej. Po zakończeniu wojny osiadł na Śląsku. Został mianowany dziekanem Wydziału Wokalnego w Konserwatorium Muzycznym w Katowicach. W 1945 zorganizował Państwową Operę Śląską w Bytomiu, gdzie był jej pierwszym dyrektorem[12]. Zmarł nagle 7 stycznia 1946 w Katowicach w trakcie przerwy lekcyjnej[13]. Został pochowany na cmentarzu przy ul. Francuskiej w Katowicach 9 stycznia 1946[14][15].
Miał wspaniały głos o rozległej skali, pozwalającej mu śpiewać niektóre partie barytonowe, oraz znakomitą technikę i temperament aktorski. Do historii przeszły jego kreacje Borysa Godunowa w operze Musorgskiego, Mefista w Fauście Gounoda i Don Basilia w Cyruliku sewilskim Rossiniego.
Adam Didur był dwukrotnie żonaty – po raz pierwszy z Angelą Arandą-Arelano (1874–1928), śpiewaczką meksykańską pochodzącą z Hiszpanii, z którą ożenił się w 1895 r. W 1929 poślubił francuską tancerkę Marguerite Vignon (związek trwał kilka lat). Z Angelą Arandą miał pięć córek: Ewę (ur. 1896, jej ojcem chrzestnym był Arturo Toscanini), Anielę (ur. 1898), Olgę (ur. 1900), Stanisławę (ur. 1902), Marię (1905, późniejsza tożsamość: Mary Didur-Załuska). Dwie z nich zmarły w dzieciństwie na chorobę płuc (Aniela w 1916, Stanisława w 1918). Trzy pozostałe (Ewa, Olga i Mary) były śpiewaczkami operowymi, m.in. występującymi w Metropolitan Opera. Adam Didur wspólnie z trzema córkami 16 kwietnia 1926 r. występował w operze Faust wystawianej we Lwowie (Adam Didur grał Mefistofelesa, Ewa grała rolę Małgorzaty, Olga – Martę, a Mary – Siebla)[16]. Córka Mary Didur-Załuska po latach ustaliła dane biograficzne dotyczące ojca, w tym kwestie związane z jego urodzeniem.
Ordery i odznaczenia
edytuj- Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (30 kwietnia 1927)[17][18][a]
- Złoty Krzyż Zasługi (pośmiertnie, 18 stycznia 1946)[19]
Upamiętnienie
edytuj- Od 1979 Opera Śląska w Bytomiu organizuje Ogólnopolski a od 2004 Międzynarodowy Konkurs Wokalistyki Operowej im. Adama Didura. Ponadto w Operze jego imieniem została nazwana Sala Koncertowa im. Adama Didura[20].
- W ramach obchodów 110. rocznicy urodzin artysty 30 grudnia 1984 w rodzinnej Woli Sękowej ustanowiono pomnik upamiętniającego Adama Didura i córkę Olgę Didur-Wiktorową[21]. Inicjatorem ustanowienia pomnika był miejscowy sołtys Tadeusz Czapla[22].
- W latach 80. wojewoda krośnieński przyznawał nagrodę im. Adama Didura[23].
- W Sanoku odbywa się Festiwal muzyki operowej im. Adama Didura. W pierwotnej pierwszej edycji pod nazwą „Promocje im. Adana Didura” w grudniu 1989 uczestniczył ostatni wnuk artysty, Adam Wiktor Didur[24][25][26].
- Na terenie Sanoka, w dzielnicy Dąbrówka znajduje się ulica nazwana jego imieniem i nazwiskiem[27].
Uwagi
edytuj- ↑ Różne publikacje autorstwa Wacława Panka podały inne uzasadnienia odznaczenia: jedno podało, iż zostało nadane za wybitne zasługi na polu sztuki (Wacław Panek. Kariery i legendy: szkice o artystach polskiej sceny muzycznej, Tom 2 1988. s. 7. „Kanclerz Orderu Odrodzenia Polski przyznał w dniu 30 kwietnia 1927 Adamowi Didurowi za wybitne zasługi na polu sztuki Krzyż Oficerski”). Inne źródło (Wacław Panek: Adam Didur – bas wszech czasów) podało, iż odznaczenie zostało nadane w uznaniu jego zasług za czynny udział w akcji propagandowej podczas I wojny światowej na rzecz Polski wspólnie z Marcellą Sembrich-Kochańską i Ignacym Paderewskim
Przypisy
edytuj- ↑ „stał się dopiero Adamem Didurem w dniu swojego chrztu, 1 stycznia 1885”, [w:] Wacław Panek. Kariery i legendy: szkice o artystach polskiej sceny muzycznej. t. 2, 1988.
- ↑ W okresie międzywojennym wskazywano miejsce urodzenia w Sanoku. Por. Migawka. Adam Didur. „Kurier Warszawski”, s. 7, Nr 147 z 31 maja 1922.
- ↑ W parafialnej księdze zmarłych została wskazana jako Wincenta Didur, żona Antoniego, z domu Jasińska, zmarła 28 czerwca 1924 w Posadzie Olchowskiej w wieku 77 lat. Księga Zmarłych 1904–1934 Sanok. T. J. Sanok: Parafia Przemienienia Pańskiego w Sanoku, s. 291 (poz. 87).
- ↑ Kwartalnik Nr. 4/2005. Gazeta Gminy Bukowsko.
- ↑ a b c Adam Didur [biogram] w: Michał Piekarski, Muzyka we Lwowie. Od Mozarta do Majerskiego. Kompozytorzy, muzycy, instytucje. Warszawa, Wyd. Naukowe Sedno, 2018, s. 222.
- ↑ Triumf polskiego artysty w Niemczech. „Gazeta Lwowska”, s. 3, Nr 257 z 11 listopada 1937.
- ↑ Z teatrów lwowskich. „Światowid”. Nr 9, s. 20, 25 lutego 1939.
- ↑ Amerykańska awantura. filmpolski.pl. [dostęp 2014-05-15].
- ↑ Śpiewak, architekt, milioner... Wszechstronny uśmiech losu. „Gazeta Lwowska”, s. 4, Nr 224 z 2 października 1938. [dostęp 2015-08-23].
- ↑ Inż. arch. Zdzisław Pręgowski. „Pryzmat”, s. 1-2, Nr 15 z 13 listopada 1992. [dostęp 2015-08-23].
- ↑ Barbara Brandt-Gole. Kustosz z Rapperswilu – Zdzisław Pręgowski – doktor honoris causa Politechniki Wrocławskiej. „Prace Naukowe Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie”. XI, s. 213-221, 2010. [dostęp 2015-08-23].
- ↑ Historia. opera-slaska.pl. [dostęp 2014-05-15].
- ↑ H. Barańska. Zmarł Prof. Adam Didur.... „Trybuna Robotnicza”, s. 3, Nr 9 z 9 stycznia 1946.
- ↑ Cmentarz przy ul. Francuskiej w Katowicach. polskie-cmentarze.pl. [dostęp 2017-01-15].
- ↑ Adam Didur. nieobecni.com.pl. [dostęp 2017-01-15].
- ↑ Ewa Dzieduszycka: Przygody z Adamem Didurem. lwow.com.pl. [dostęp 2014-05-15].
- ↑ M.P. z 1927 r. nr 100, poz. 246 „za wybitne zasługi na polu sztuki”.
- ↑ Odznaczenia. „Gazeta Lwowska”. Nr 103, s. 1, 6 maja 1927.
- ↑ M.P. z 1946 r. nr 30, poz. 58 „w uznaniu zasług dla pożytku Rzeczypospolitej Polskiej w dziele pracy organizacyjnej przy utworzeniu administracji państwowej i samorządu, uruchomieniu uczelni i odbudowie demokratycznej państwowości polskiej na ziemiach Województwa Śląsko-Dąbrowskiego”.
- ↑ Plany widowni. opera-slaska.pl. [dostęp 2014-05-15].
- ↑ Odsłonięcie obelisku upamiętniającego Adama Didura – wielkiego artysty operowego. „Nowiny”. Nr 2, s. 1-2, 1 stycznia 1985.
- ↑ Ludziom czynu – zasłużona nagroda za codzienną aktywność. Woj. krośnieńskie / Wpisani do „Księgi zasłużonych dla województwa krośnieńskiego”. „Nowiny”. Nr 168, s. 1, 3, 19-22 lipca 1986.
- ↑ Szczególny charakter uroczystości z okazji Święta Odrodzenia Polski. W regionie. Krosno. „Nowiny”. Nr 170, s. 2, 24 lipca 1989.
- ↑ Pamięć o „basie wszech czasów” – po latach – ożyła w Sanoku. „Nowiny”, s. 4, Nr 284 z 8 grudnia 1989.
- ↑ Od dzisiaj w Sanoku – „Promocje im. A. Didura”. „Nowiny”, s. 3, Nr 290 z 15 grudnia 1989.
- ↑ „Promocje im. Adama Didura”. Pamięć o „basie wszech czasów” – po latach – ożyła w Sanoku. „Nowiny”, s. 3, Nr 293 z 19 grudnia 1989.
- ↑ Wykaz nazw ulic miasta Sanoka. sanok.pl, 13 stycznia 2012. [dostęp 2014-05-10].
Bibliografia
edytuj- H. Barańska. Zmarł Prof. Adam Didur.... „Trybuna Robotnicza”, s. 3, Nr 9 z 9 stycznia 1946.
- Jerzy Moskal: ... Bogucice, Załęże et nova villa Katowice – Rozwój w czasie i przestrzeni. Katowice: Wydawnictwo Śląsk, 1993, s. 50. ISBN 83-85831-35-5.
- Encyklopedia Gorzowa. gorzow24.pl, 20 czerwca 2007. [dostęp 2014-05-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-06-01)].
- Henryk Pałuk, Kwartalnik. Gazeta Gminy Bukowsko, Nr 1 (17) z 2009, Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Bukowskiej, s. 8–9 [zarchiwizowane z adresu 2014-05-17].
- Wacław Panek: Adam Didur – bas wszech czasów. maestro.net.pl. [dostęp 2014-05-15].
Linki zewnętrzne
edytuj- Zdjęcia i afisze związane z Adamem Didurem w bibliotece Polona