Jałowiec fenicki

Jałowiec fenicki
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	nagonasienne
Klasa	iglaste
Rząd	cyprysowce
Rodzina	cyprysowate
Rodzaj	jałowiec
Gatunek	jałowiec fenicki
	Nazwa systematyczna
	Juniperus phoenicea L.; Sp. pl. 2:1040. 1753
Synonimy
	Cupressus devoniana Beissn.; Cupressus tetragona Humb. & Bonpl. ex Carrière; Juniperus bacciformis Carrière; Juniperus divaricata Carrière (nom. inv.); Juniperus formosa Carrière (nom. inv.); Juniperus langoldiana Gordon; Juniperus lycia L.; Juniperus malacocarpa Carrière; Juniperus myosuros Sénécl.; Juniperus myurus Beissn.; Juniperus phoenicea var. lobelii Guss.; Juniperus phoenicea var. lycia (L.) St.-Lag.; Juniperus phoenicea var. malacocarpa Endl.; Juniperus phoenicea f. megalocarpa Maire; Juniperus phoenicea var. prostrata Willk.; Juniperus phoenicea var. pyramidalis Carrière; Juniperus phoenicea var. sclerocarpa Endl.; Juniperus terminalis Salisb. (nom. illeg.); Juniperus tetragona Moench (nom. illeg.); Oxycedrus licia Garsault; Sabina bacciformis (Carrière) Antoine; Sabina lycia (L.) Antoine; Sabina phoenicea (L.) Antoine; Sabinella phoenicea (L.) Nakai;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Jałowiec fenicki (Juniperus phoenicea) – gatunek krzewu lub drzewa iglastego z rodziny cyprysowatych (Cupressaceae). Występuje naturalnie w basenie Morza Śródziemnego. Rośnie na wzgórzach, w miejscach skalistych, zwłaszcza na podłożu wapiennym^[6].

Rozmieszczenie geograficzne

Występuje naturalnie w Portugalii (wliczając Maderę), Hiszpanii (wliczając Wyspy Kanaryjskie i Baleary), Francji (wliczając Korsykę), Włoszech, krajach byłej SFR Jugosławii, Albanii, Bułgarii, Grecji (wliczając Kretę), zachodniej Turcji, na Cyprze, w Izraelu, Arabii Saudyjskiej, Egipcie, Libii, Tunezji, Algierii oraz Maroku^[3]. Według innych źródeł występuje także w Andorze, Jordanii, Libanie i Rumunii. Natomiast w Egipcie obecny jest tylko na półwyspie Synaj, a w Arabii Saudyjskiej rośnie tylko wzdłuż wybrzeża Morza Czerwonego^[7].

Lokalnie bywa ważnym gatunkiem lasotwórczym, np. w Maroku^[6]^[8].

Morfologia

Pęd z szyszkojagodami

Pokrój: Gęsty krzew lub silnie gałęziste drzewo, o szerokiej, zaokrąglonej lub stożkowatej koronie^[9].
Liście: Naprzeciwległe, przytulone do pędów łuski o długości do 1,5 mm. Młode rośliny mają liście igiełkowate o długości do 10 mm, odstające od pędów^[9]. Liście wyrastają na pędach w 4–6 rzędach^[6].
Kwiaty: Rośliny jednopienne: strobile męskie do 3 mm długości, żółte, kwiaty żeńskie niepozorne^[9].
Szyszki: Kuliste szyszkojagody o średnicy do 15 mm, początkowo żółte, z czasem czerwonobrązowe. Dojrzewają przez dwa lata^[9].

Zmienność

Wyróżnia się dwa podgatunki^[10]:

J. phoenicea subsp. phoenicea
J. phoenicea subsp. turbinata

Stwierdzono także odrębność populacji występujących na Wyspach Kanaryjskich^[10].

Biologia i ekologia

Jest jednym z najbardziej rozpowszechnionych jałowców w basenie Morza Śródziemnego, w związku z czym został zaliczony według Czerwonej księgi gatunków zagrożonych do gatunków najmniejszej troski.

Naturalnymi ekosystemami są garig, makia lub wiecznie zielone lasy drobnolistne na suchym, kamienistym podłożu bądź na glebach wapiennych lub piaszczystych. Rośnie na wysokości do 2400 m n.p.m. Często dzieli siedliska z takimi gatunkami jak sosna alepska (Pinus halepensis), sosna kalabryjska (Pinus brutia), dąb ostrolistny (Quercus ilex), pistacja kleista (Pistacea lentiscus), oliwka europejska (Olea europaea), Artemisia herba-alba oraz gatunkami z rodzajów czystek (Cistus) i lawenda (Lavandula). Rośnie w klimacie śródziemnomorskim, z gorącymi i suchymi latami^[7].

Zastosowanie

Z jałowca fenickiego pozyskuje się olejki eteryczne^[3].
Ponieważ drewno tego gatunku bardzo wolno ulega rozkładowi, w starożytności było cenionym materiałem do budowy domostw. Służyło także do wyrobu paku^[6].
W starożytnym Egipcie owoce tego jałowca wykorzystywano do mumufikacji zwłok^[11].

Obecność w kulturze

Badacze roślin biblijnych są zgodni, że w wersecie 17,6 Księgi Jeremiasza jest mowa o jałowcu fenickim. Przypuszczalnie roślina ta była też wymienionym w Biblii „drzewem cedrowym", którego używano podczas ceremonii całopalnego ofiarowania zwierząt Bogu i wraz z hyzopem nadawała mięsu aromat. Jałowiec fenicki był bowiem łatwo dostępny dla Żydów, drewno cedrowe zaś nie rosło w Palestynie, było sprowadzane z innych krajów i drogie^[11].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-26] (ang.).
↑ M.J.M.M.J.M. Christenhusz M.J.M.M.J.M. i inni, A new classification and linear sequence of extant gymnosperms, „Phytotaxa”, 19 (1), 2011, s. 55–70, DOI: 10.11646/phytotaxa.19.1.3 (ang.).
↑ ^a ^b ^c Taxon: Juniperus phoenicea L.. Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2014-01-14]. (ang.).
↑ Juniperus phoenicea L.. The Plant List. [dostęp 2014-01-14]. (ang.).
↑ Juniperus phoenicea, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d Oleg Polunin, Anthony Huxley: Flowers of the Mediterranean. London: Chatto and Windus, 1981, s. 52. ISBN 0-7011-2284-6.
↑ ^a ^b D.J.D.J. Allen D.J.D.J., Juniperus phoenicea, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2014-01-14] (ang.).
↑ AdamA. Boratyński AdamA. i inni, Biology and ecology of the Juniperus phoenicea – J. turbinata – J. canariensis complex I. Taxonomy, structure and distribution, „Dendrobiology”, 92, 2024, s. 1–31, DOI: 10.12657/denbio.092.001, ISSN 1641-1307 [dostęp 2024-09-02] (pol.).
↑ ^a ^b ^c ^d Andreas Bartels: Rośliny śródziemnomorskie. Warszawa: MULTICO Oficyna Wydawnicza, 2009, s. 93. ISBN 978-83-7073-683-5.
↑ ^a ^b Małgorzata Mazur: Zmienność jałowca fenickiego Juniperus phoenicea L. (Cupressaceae) w ramach zasięgu gatunku. [w:] Doktoraty [on-line]. Instytut Dendrologii PAN. [dostęp 2014-01-14].
↑ ^a ^b Zofia Włodarczyk: Rośliny biblijne. Leksykon. Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, 2011. ISBN 978-83-89648-98-3.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-03-26] (ang.).

[christenhusz2011-2] M.J.M.M.J.M. Christenhusz M.J.M.M.J.M. i inni, A new classification and linear sequence of extant gymnosperms, „Phytotaxa”, 19 (1), 2011, s. 55–70, DOI: 10.11646/phytotaxa.19.1.3 (ang.).

[grin-3] Taxon: Juniperus phoenicea L.. Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2014-01-14]. (ang.).

[theplantlist-4] Juniperus phoenicea L.. The Plant List. [dostęp 2014-01-14]. (ang.).

[iucn-5] Juniperus phoenicea, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).

[polunin-6] Oleg Polunin, Anthony Huxley: Flowers of the Mediterranean. London: Chatto and Windus, 1981, s. 52. ISBN 0-7011-2284-6.

[redlist-7] D.J.D.J. Allen D.J.D.J., Juniperus phoenicea, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2014-01-14] (ang.).

[8] AdamA. Boratyński AdamA. i inni, Biology and ecology of the Juniperus phoenicea – J. turbinata – J. canariensis complex I. Taxonomy, structure and distribution, „Dendrobiology”, 92, 2024, s. 1–31, DOI: 10.12657/denbio.092.001, ISSN 1641-1307 [dostęp 2024-09-02] (pol.).

[bartels-9] Andreas Bartels: Rośliny śródziemnomorskie. Warszawa: MULTICO Oficyna Wydawnicza, 2009, s. 93. ISBN 978-83-7073-683-5.

[mazur-10] Małgorzata Mazur: Zmienność jałowca fenickiego Juniperus phoenicea L. (Cupressaceae) w ramach zasięgu gatunku. [w:] Doktoraty [on-line]. Instytut Dendrologii PAN. [dostęp 2014-01-14].

[rb-11] Zofia Włodarczyk: Rośliny biblijne. Leksykon. Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, 2011. ISBN 978-83-89648-98-3.

[6]

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]