Pistacja kleista

Pistacja kleista
	; Wiekowy okaz pistacji kleistej w Stambule
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	mydleńcowce
Rodzina	nanerczowate
Rodzaj	pistacja
Gatunek	pistacja kleista
	Nazwa systematyczna
	Pistacia lentiscus L.; Sp. Pl. 1026 1753
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Zasięg
	Multimedia w Wikimedia Commons

Pistacja kleista, pistacja lentyszek, lentyszek, mastyksowe drzewo (Pistacia lentiscus L.) − gatunek drzewa z rodziny nanerczowatych (Anacardiaceae). Występuje w basenie Morza Śródziemnego: w Afryce Północnej (Wyspy Kanaryjskie, Maroko, Algieria, Libia, Tunezja), w Europie Południowej (Hiszpania, Portugalia, Francja, Chorwacja, Grecja, Włochy) i Azji Zachodniej (Cypr, Izrael, Jordania, Liban, Syria, Turcja). Jest uprawiana w wielu krajach świata^[5].

Morfologia

Pokrój: Zawsze zielony krzew lub małe drzewo o gęstych, prostych i rozłożystych gałęziach. Osiąga zazwyczaj wysokość do 3 m, rzadko więcej. Kora brunatna, łuszcząca się.
Liście: Parzysto-pierzaste, składające się z 4–12 lancetowatych, lub odwrotnie jajowatych, skórzastych i całobrzegich listków. Pojedynczy listek ma długość 1–3 cm i szerokość 0,5–1,5 cm. Nasada listków zwężona, wierzchołki tępe, lub maja krótki, kolczasty kończyk. Są nagie, na górnej stronie ciemnozielone, na dolnej jasnozielone.
Kwiaty: Bardzo drobne, o barwie od żółtawej do ciemnoczerwonej, zebrane w groniaste kwiatostany. Pojedynczy kwiat ma średnicę 2–3 mm i wyrasta z kąta łuskowatej przysadki. Kwiaty żeńskie składają się z 4–5 zrosłych dołem działek kielicha i kulistego słupka o trzech znamionach. Kwiaty męskie mają 4-5 działek zrosłych dołem kielicha i 3–5 krótkich pręcików.
Owoc: Kulisty pestkowiec, początkowo czerwony, w stanie dojrzałym czarny. Ma cienki egzokarp i pestkę z łupiną^[6].

Biologia i ekologia

Roślina dwupienna. Kwitnie od marca do kwietnia. Rośnie w lasach, zaroślach i na skalistych zboczach. Występuje w zbiorowiskach roślinnych typu makia^[7].

Zastosowanie

Owoce są jadalne^[6].
Z owoców wytłacza się olej^[6].
Liści (zwane liśćmi Shinia) używa się do farbowania i garbowania^[6].
Drewno jest używane na wyroby stolarskie^[6].
Wydziela pachnącą żywicę zwaną mastyksem. Uzyskuje się ją zazwyczaj w sierpniu przez nacinanie kory. Mastyks używany jest przez miejscową ludność do żucia, jako środek higieny oraz w lecznictwie. Zaprawia się nim niektóre gatunki wódek i likierów, jest też dodatkiem do past i proszków do zębów. Główne jednak zastosowanie mastyksu to produkcja lakierów, pokostu, lepiku używanego w plastrach na rany, pigułek i mas dentystycznych^[6]^[8].

Udział w kulturze

Mastyks otrzymywany z pistacji kleistej był w biblijnych czasach produktem eksportowanym do Egiptu^[8].
Pistacja kleista odegrała istotną rolę w uniewinnieniu biblijnej Zuzanny i ukaraniu niesprawiedliwych i lubieżnych starców. Fragment przesłuchania jednego z sędziów, prowadzony przez proroka Daniela: "... powiedz, pod jakim drzewem widziałeś ich obcujących ze sobą? On zaś powiedział: Pod lentyszkiem. Daniel odrzekł: Dobrze! Skłamałeś na swą własną zgubę" (Dn 13,54-55)^[8].
Pistacje były przez Żydów oraz ościenne ludy otaczane szacunkiem, stąd też obecnie można spotkać ich okazy liczące nawet tysiąc lat^[8].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-07-02] (ang.).
↑ Pistacia palaestina Boiss.. [w:] The Plant List [on-line]. en. [dostęp 2014-01-06].
↑ Pistacia lentiscus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).
↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2015-01-06].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Zbigniew Podbielkowski: Słownik roślin użytkowych. Warszawa: PWRiL, 1989. ISBN 83-09-00256-4.
↑ Flowers in Israel. [dostęp 2015-01-03].
↑ ^a ^b ^c ^d Zofia Włodarczyk: Rośliny biblijne. Leksykon. Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, 2011. ISBN 978-83-89648-98-3.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2009-07-02] (ang.).

[3] Pistacia palaestina Boiss.. [w:] The Plant List [on-line]. en. [dostęp 2014-01-06].

[iucn-4] Pistacia lentiscus, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species (ang.).

[grin-5] Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2015-01-06].

[podbielkowski-6] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Zbigniew Podbielkowski: Słownik roślin użytkowych. Warszawa: PWRiL, 1989. ISBN 83-09-00256-4.

[7] Flowers in Israel. [dostęp 2015-01-03].

[rb-8] Zofia Włodarczyk: Rośliny biblijne. Leksykon. Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN, 2011. ISBN 978-83-89648-98-3.

[5]

[1]

[2]

[3]

[4]

[6]

[7]

[8]