Wikipedia

Józef Wierzyński

nauczyciel, historyk, żołnierz, powstaniec śląski, działacz społeczny i oświatowy, filatelista, plastyk

Józef Jan Wierzyński vel Wiechęć[1], ps. „Smok”, „Ninek” (ur. 1 lutego 1898 w Krakowie, zm. 26 października 1971 w Prudniku) – polski nauczyciel, historyk, żołnierz, uczestnik I wojny światowej, wojny polsko-ukraińskiej, wojny polsko-czechosłowackiej, I powstania śląskiego, wojny polsko-bolszewickiej, III powstania śląskiego, II wojny światowej, działacz społeczny i oświatowy, założyciel Muzeum Ziemi Prudnickiej, filatelista, plastyk.

Józef Wierzyński
Józef Wiechęć
Smok, Ninek
Ilustracja
Józef Wierzyński podczas otwarcia Muzeum Ziemi Prudnickiej (1959)
Pełne imię i nazwisko

Józef Jan Wierzyński

Data i miejsce urodzenia

1 lutego 1898
Kraków

Data i miejsce śmierci

26 października 1971
Prudnik

Przebieg służby
Lata służby

1916–1945

Siły zbrojne

Armia Austro-Węgier
Wojsko Polskie
Armia Krajowa
Ludowe Wojsko Polskie

Formacja

Legiony Polskie

Główne wojny i bitwy

I wojna światowa (bitwa pod Rarańczą), wojna polsko-ukraińska, wojna polsko-czechosłowacka, I powstanie śląskie, wojna polsko-bolszewicka (Bitwa Warszawska), III powstanie śląskie, II wojna światowa (wyzwolenie Krakowa)

Późniejsza praca

nauczyciel, działacz społeczny

Odznaczenia
Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski Krzyż Walecznych (1920–1941) Śląski Krzyż Powstańczy Medal Niepodległości Srebrny Krzyż Zasługi z Mieczami Medal Pamiątkowy za Wojnę 1918–1921 Krzyż Partyzancki Medal Zwycięstwa i Wolności 1945 Odznaka 1000-lecia Państwa Polskiego Medal Dziesięciolecia Odzyskanej Niepodległości
Medal Pamiątkowy za Obronę Śląska Cieszyńskiego Odznaka Grunwaldzka
Multimedia w Wikimedia Commons

Życiorys

edytuj

Wczesne życie

edytuj

Urodził się 1 lutego 1898 w Krakowie[2]. Pochodził ze śląskiej rodziny robotniczej[2] Józefa i Marii[1]. Uczęszczał do gimnazjum św. Jacka[3][2]. Był członkiem drużyny harcerskiej[2].

Podczas I wojny światowej w 1916 dostał wezwanie do Armii Austro-Węgier[2]. Zdezerterował ze szkoły oficerów rezerwy w Opawie[2].

21 stycznia 1915 w Máramarossziget wstąpił do Legionów Polskich[4]. Został przydzielony do 3. kompanii 7 pułku piechoty[4]. Od 4 grudnia 1915 był wykazany w 2. baterii, a następnie 3. baterii 1 pułku artylerii[4]. Pozostawał na tym etacie do 28 lutego 1916[4]. Od 24 czerwca 1916 służył w kolumnie amunicyjnej pułku[4]. 7 kwietnia 1917 odnotowany w Dywizyjnym Parku Amunicyjnym LP (Kolumna Amunicyjna PA/1) i przedstawiony do odznaczenia austriackim Krzyżem Wojskowym Karola[4]. Po kryzysie przysięgowym służył w Polskim Korpusie Posiłkowym[4]. Po bitwie pod Rarańczą (15–16 lutego 1918) został internowany w Bustyaháza[4]. Następnie przebywał w obozie w Witkowicach[2].

Na początku listopada 1918 wziął udział w opanowaniu twierdzy Kraków[2]. 4 listopada tego roku, w stopniu ogniomistrza, wstąpił do 1 pułku artylerii i pod dowództwem Stanisława Pigonia walczył w pociągu pancernym w obronie Przemyśla w wojnie polsko-ukraińskiej, a następnie walczył o Śląsk Cieszyński w wojnie polsko-czechosłowackiej[2]. Pod kierunkiem Pigonia prowadził pracę kulturalną[2]. Został ranny, po czym objął funkcję zastępcy kierownika Uniwersytetu Żołnierskiego przy 1 pułku kolejowym[2].

W 1919 wziął udział w I powstaniu śląskim w grupie „Spyry”. Walczył m.in. pod Pszczyną i Bieruniem. Następnie wziął udział w wojnie polsko-bolszewickiej, uczestniczył w bitwie warszawskiej, w której został ranny w przedramię[2]. W 1921, po plebiscycie na Górnym Śląsku, przedostał się z Krakowa do Ząbkowic i Zabrza, by dołączyć do III powstania śląskiego. Jako ogniomistrz został przydzielony do dywizjonu pociągów pancernych Włodzimierza Abłamowicza. Brał udział w walkach w okolicach Sławięcic, Gogolina i Leśnicy[5]. Zawiesił polską flagę na budynku dworca kolejowego w Kędzierzynie. Został ranny pod Sławięcicami[2].

25 lipca 1921 Wierzyński został zdemobilizowany, a 1 września objął kierownictwo szkoły w Motolu na Polesiu. W 1925 przeniesiono go do Ostrowca Świętokrzyskiego, gdzie był nauczycielem w szkole powszechnej im. Marszałka Józefa Piłsudskiego[6]. 9 czerwca 1927 prezydent RP mianował go podporucznikiem w rezerwie ze starszeństwem 1 lipca 1925 i 403. lokatą w korpusie oficerów artylerii, a minister spraw wojskowych wcielił do 2 pułku artylerii polowej Legionów w Kielcach[7]. W 1934, jako podporucznik rezerwy nadal pozostawał w ewidencji Powiatowej Komendy Uzupełnień Ostrowiec i posiadał przydział do 2 pułku artylerii lekkiej Legionów w Kielcach[8]. W 1935 powrócił na Śląsk, obejmując posadę nauczyciela w Lędzinach. Następnie pracował w Hołdunowie jako kierownik szkolny. W 1938 przeniósł się do Katowic-Piotrowic. Zakładał drużyny harcerskie, świetlice, prowadził kursy samokształcenia i modelarstwa lotniczego. Uczestniczył w pracach Związku Powstańców Śląskich i Polskiego Związku Zachodniego[2].

II wojna światowa

edytuj

15 sierpnia 1939 został powołany, jako oficer rezerwy, do czynnej służby wojskowej w 21 pułku artylerii w Cieszynie. Po wybuchu II wojny światowej, podczas kampanii wrześniowej, w ramach Armii „Kraków” przemierzył szlak bojowy przez Bielsko, Zwardoń, Milówkę, Żywiec, Wadowice, Kolbuszową, po Tomaszów Lubelski. Po kapitulacji razem z grupą porucznika Jana Borowca starał się przebić do Lwowa. Zostali jednak zatrzymani przez niemiecką żandarmerię, która wzięła ich do niewoli[2]. Uciekł z niej wraz z Borowcem, aby dołączyć do partyzantki[5]. Walczył w szeregach 6 Dywizji Piechoty Armii Krajowej. W czerwcu 1940 otrzymał posadę nauczyciela w Prądniku Czerwonym. Zbiegł do Warszawy przed aresztowaniem. Następnie powrócił do Krakowa, gdzie przebywała jego żona z trójką dzieci[2].

Zatrudnił się w fabryce obuwia Vereinigte Schuhfabriken in Krakau, nadal działając w Armii Krajowej, na trzecim odcinku „Żelbetu”. Zmienił pseudonim „Smok” na „Ninek”. Dowodził plutonem dywersyjnym, brał udział w spaleniu magazynów kolejowych z futrami na stacji kolejowej w Płaszowie oraz w likwidacji firmy Gumpinger. Powierzono mu kierownictwo obwodu AK[2].

Wierzyński organizował fałszywe metryki urodzenia, kartki żywnościowe i mieszkania dla uchodźców i powstańców ze Śląska. Był trzykrotnie aresztowany przez Niemców. Pierwszy raz został złapany w łapance ulicznej na ul. Batorego, wypuścił go jeden z rosyjskich żołnierzy kolaboracyjnych. Za drugim razem spędził dwa dni w piwnicy na Wolnicy, uratował się, udając tłumacza. Trzeci raz przesiedział w komendzie niemieckiej policji przy ul. Grodzkiej. Jeden z gestapowców, pochodzący ze Śląska, rozpoznał na zabranej Wierzyńskiemu fotografii swojego kolegę, nauczyciela Manfreda Hachułę, i kazał wypuścić Wierzyńskiego[2].

 
Szkoła Podstawowa nr 21 w Gliwicach

18 stycznia 1945 trzy plutony „Żelbetu” obsadziły i ostrzelały niemiecką żandarmerię przy pałacu Biskupim w Krakowie, magazyny NSDAP przy ul. Batorego oraz budynek policji przy ul. Łobzowskiej 12. W ten sposób Wierzyński wziął udział w wyzwalaniu Krakowa. 25 stycznia 1945 opuścił szeregi AK i wstąpił do Ludowego Wojska Polskiego, które 10 marca 1945 skierowało go z pierwszą grupą operacyjną do wyzwolonych Katowic. Został kierownikiem Szkoły Podstawowej nr 21 w Gliwicach. Następnie był kierownikiem Komitetu Obywatelskiego, którego zadaniem było ustalanie obywatelstwa Ślązaków[9].

Działalność społeczna w Prudniku

edytuj
 
Dawna Szkoła Podstawowa nr 2 w Prudniku

Po wojnie organizował polskie szkolnictwo w Gliwicach, gdzie był kierownikiem szkoły. Prowadził kursy repolonizacyjne, był komendantem Grupy Powstańców Śląskich w Gliwicach. W 1950 przybył do Prudnika, gdzie objął pracę nauczyciela Liceum Pedagogicznego dla Wychowawców Przedszkoli[5]. W 1954 organizował Powiatową Pracownię Fizyko-Chemiczną[9] oraz Pedagogiczną Bibliotekę Powiatową. Działał w Towarzystwie Przyjaciół Dzieci[5]. Był instruktorem kolonii letnich w Pokrzywnej i Świnoujściu. Został kierownikiem Szkoły Podstawowej nr 2 w Prudniku[9].

 
Otwarcie Muzeum Ziemi Prudnickiej (1959)

Piastował obowiązki sekretarza i prezesa Zarządu Oddziału Związku Bojowników o Wolność i Demokrację. W 1959 założył i został kierownikiem Muzeum Ziemi Prudnickiej[5], a także prezesem Towarzystwa Miłośników Ziemi Prudnickiej[10]. Przekazał muzeum Biblię Leopolity znalezioną przez niego w Łaczniku, „Mały śpiewak, czyli zbiór pieśni dla szkół polskich” autorstwa Filipa Roboty, pamiątki z powstań śląskich i plebiscytu oraz z polskich szkół w Grabinie i Mionowie. Zachował fotografie Karola Koziołka, Alfreda Liczbańskiego i Franciszka Michałowskiego[9]. Działał także w Towarzystwie Rozwoju Ziem Zachodnich, Towarzystwie Wiedzy Powszechnej (jako prelegent wygłosił ok. 230 odczytów w powiecie prudnickim), Towarzystwie Przyjaźni Polsko-Radzieckiej, Związku Harcerstwa Polskiego[5] oraz Polskim Związku Chórów i Orkiestr[11].

Założył w powiecie prudnickim Polski Związek Filatelistów. Współpracował z redakcjami „Odry”, „Kwartalnika Opolskiego”, „Trybuny Opolskiej” oraz „Głosu Włókniarza” (gazeta zakładowa ZPB „Frotex” w Prudniku). Zajmował się także plastyką. Jako członek Koła Nauczycieli-Plastyków w Opolu malował techniką olejną i wystawiał swoje prace w Opolu, Prudniku, Warszawie i Katowicach. Jego prace plastyczne przedstawiały Prudnik i okolice. Został przewodniczącym koła nauczycielskiego Stronnictwa Demokratycznego. W 1960 na jego zamówienie wykonano rzeźbę orła jako zwieńczenie pomnika 1000-lecia Państwa Polskiego i 700-lecia Prudnika w Parku Miejskim w Prudniku[9].

Zmarł 26 października 1971 w Prudniku[12][2]. Został pochowany na cmentarzu wojskowym przy ul. Prandoty w Krakowie[12] (kwatera ZBOWID)[13].

Ordery i odznaczenia

edytuj
odznaki

9 maja 1938 Komitet Krzyża i Medalu Niepodległości ponownie rozpatrzył jego wniosek, lecz Krzyża nie przyznał[6].

Przypisy

edytuj
  1. ↑ a b c Kartoteka personalno-odznaczeniowa. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2023-11-16].
  2. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r s Antoni Weigt. Życie na kilka życiorysów. „Tygodnik Prudnicki”. 51 (474), s. 9, 1999-12-03. Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”. ISSN 1231-904X. 
  3. ↑ Sprawozdanie 1914 ↓, s. 82, jako Józef Wiecheć, w roku szkolnym 1913/1914 ukończył klasę IV.
  4. ↑ a b c d e f g h Wiecheć Józef. Muzeum Józefa Piłsudskiego w Sulejówku. [dostęp 2023-11-16].
  5. ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q r W pancernym pociągu.... „Głos Włókniarza”. 7 (138), s. 4, lipiec 1971. Prudnik: Zakłady Przemysłu Bawełnianego. 
  6. ↑ a b c Kartoteka personalno-odznaczeniowa. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2023-11-16].
  7. ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 17 z 25 czerwca 1927, s. 179, 183, jako Józef Wiechęć ur. 10 lutego 1898.
  8. ↑ Rocznik Oficerski Rezerw 1934 ↓, s. 144, 614, jako Józef Jan Wierzyński ur. 10 lutego 1898.
  9. ↑ a b c d e Antoni Weigt, Życie na kilka życiorysów (2), „Tygodnik Prudnicki”, 52 (475), Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 10 grudnia 1999, s. 11, ISSN 1231-904X.
  10. ↑ Józef Wierzyński, Prudnik – prasłowiański gród polski, „Głos Włókniarza”, 10 (45), Prudnik: Samorząd Robotniczego PZPB, październik 1963, s. 2, 3.
  11. ↑ Daniela Długosz-Penca, 60 lat chóru „Jutrzenka” w Prudniku, „Ziemia Prudnicka”, Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 2007, s. 242.
  12. ↑ a b Zmarł Józef Wierzyński, „Głos Włókniarza”, 11 (142), Prudnik: Samorząd Robotniczego PZPB, listopad 1971, s. 2.
  13. ↑ Lokalizator grobów. Zarząd Cmentarzy Komunalnych w Krakowie. [dostęp 2023-11-16].
  14. ↑ M.P. z 1932 r. nr 245, poz. 270, poz. 458 jako Wiechęć-Wierzyński Józef.
  15. ↑ Kartoteka personalno-odznaczeniowa. Wojskowe Biuro Historyczne. [dostęp 2023-11-16].

Bibliografia

edytuj
Źródło: „https://pl.wiki.x.io/w/index.php?title=Józef_Wierzyński&oldid=74870174”