Józef Weyssenhoff (pisarz)

polski powieściopisarz, poeta, krytyk literacki i wydawca

Józef Weyssenhoff (ur. 8 kwietnia 1860 w Kolanie, zm. 6 lipca 1932 w Warszawie) – powieściopisarz, poeta, krytyk literacki, wydawca. Po 1905 zbliżony do narodowej demokracji; piewca tradycji starego ziemiaństwa kresowego i łowów. Kuzyn malarza Henryka Weyssenhoffa.

Józef Weyssenhoff
Ilustracja
Portret Józefa Weyssenhoffa autorstwa Antoniego Kamieńskiego
Data i miejsce urodzenia

8 kwietnia 1860
Kolano

Data i miejsce śmierci

6 lipca 1932
Warszawa

Miejsce spoczynku

cmentarz Powązkowski

Zawód, zajęcie

pisarz, poeta

Odznaczenia
Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski Złoty Krzyż Zasługi (II RP)

Życiorys

edytuj
 
Józef Weyssenhoff
 
Dwór Weyssenhoffów w Tarnowie koło Jużynt na Kowieńszczyźnie, stan obecny
 
Nagrobek Józefa Weyssenhoffa na cmentarzu Powązkowskim w Warszawie

Urodził się 8 kwietnia 1860 w majątku Kolano na Podlasiu. Wywodził się z inflanckiej, od XIV w. dobrze już spolszczonej, rodziny Weyssów vel Weyssenhoffów. Jego ojciec Michał Weyssenhoff zmarł przedwcześnie w 1865, a ciężar wychowania dzieci i prowadzenia włości na Litwie spadł na matkę pisarza, Wandę Weyssenhoffową z Łubieńskich.

Dzieciństwo spędził w Wilnie, a potem w litewskich wsiach Tarnów i Jużynty (gubernia kowieńska)[1]. W 1871 lub 1872 roku wraz z matką i rodzeństwem przeniósł się do Warszawy, gdzie uczęszczał do IV Gimnazjum Filologicznego. W latach 1879–1884 studiował prawo na Uniwersytecie w Dorpacie, gdzie był członkiem polskiej korporacji akademickiej Konwent Polonia[2] (tzw. dorpatczycy).

Następnie gospodarował w odziedziczonych dobrach w Samoklęskach na Lubelszczyźnie. Od 1891 r. mieszkał w Warszawie, gdzie od 1896 r. wydawał i redagował „Bibliotekę Warszawską”. W młodości dał się poznać jako hulaka, czego przejawem może być fakt, że w Petersburskim Yacht Klubie przegrał do stryjecznego brata cara rodowy majątek Samoklęski[3].

Pod koniec XIX wieku zajął się działalnością literacką, w dużej mierze opartą na wątkach autobiograficznych. Popularność przyniosły mu powieści obyczajowe Żywot i myśli Zygmunta Podfilipskiego (1898) oraz Soból i panna (1912), a także liryki zawarte w tomie Erotyki (1911).

Dużo podróżował po Europie. W 1908 r. na trzy lata osiadł w Steglitz pod Berlinem. I wojnę światową przeżył w Rosji. W 1918 r. wrócił do odrodzonej Polski i zamieszkał w Warszawie. W kwietniu 1924 r., ulegając prawdopodobnie namowie swego powinowatego Władysława Kościelskiego, głównego akcjonariusza Zakładów Graficznych „Biblioteka Polska” w Bydgoszczy, przeniósł się do tego miasta i początkowo zamieszkał przy ul. Gdańskiej 29. Osiedlając się w Bydgoszczy był już literatem o ugruntowanym prestiżu.

Władze miejskie Bydgoszczy przydzieliły mu komfortowe mieszkanie przy ul. Zacisze 1. Poza tym podobnie jak literatowi Kazimierzowi Przerwa-Tetmajerowi, przyznano mu subwencję miesięczną. W Bydgoszczy żył samotnie (od 1895 pozostawał w separacji z żoną Aleksandrą z Blochów), miał tu jednak wypróbowanych przyjaciół, przede wszystkim Witolda Bełzę, dyrektora Biblioteki Miejskiej, literata Adama Grzymałę-Siedleckiego i dyrektora Teatru Miejskiego Józefa Karbowskiego.

Czynnie uczestniczył w życiu społeczno-kulturalnym Bydgoszczy. Wielokrotnie występował z okolicznościowymi prelekcjami i wygłaszał odczyty m.in. o twórczości Adama Mickiewicza, Henryka Sienkiewicza i Juliusza Słowackiego. Aktywnie włączył się do akcji budowy pomnika Henryka Sienkiewicza. Był jednym z założycieli Bydgoskiego Towarzystwa Łowieckiego. Nie zaniedbywał też twórczości literackiej. Napisał książkę Mój pamiętnik literacki (1925), która, według Grzymały-Siedleckiego miała być wstępem do większego dzieła oraz romans Jan bez ziemi (1929).

W 1928 r. opuścił Bydgoszcz i zamieszkał w posiadłości Witolda Platera we Włocławskiem, a następnie osiadł w Warszawie. W 1929 otrzymał nagrodę literacką Poznania. W 1932 r. tuż przed jego śmiercią odbyła się w Bydgoszczy uroczysta akademia poświęcona 40-leciu jego pracy twórczej.

Zmarł 6 lipca 1932 r. w Warszawie. Został pochowany na cmentarzu Powązkowskim (aleja zasłużonych-1-11)[4].

Rodzina

edytuj

Józef Weyssenhoff był żonaty z Aleksandrą z Blochów, córką Jana Gotliba Blocha, warszawskiego potentata finansowego i teoretyka ekonomii.

Twórczość

edytuj
 
Józef Weyssenhoff i jego kuzyn malarz Henryk Weyssenhoff, ilustracja z powieści Soból i panna, wyd. 1913.

W swojej twórczości, nawiązując do tradycji sienkiewiczowskich, kosmopolityzmowi i sybarytyzmowi współczesnego mu środowiska arystokratycznego (ukazanego m.in. w głośnej powieści satyrycznej Żywot i myśli Zygmunta Podfilipskiego – 1898), przeciwstawiał program narodowego posłannictwa (Sprawa Dołęgi – 1901) oraz apologię cnót i tradycyjnej kultury szlacheckiej dawnych Kresów (Syn marnotrawny 1905, Puszcza 1915). Po 1905 powstał cykl powieści politycznych wymierzonych przeciw dążeniom demokratyczno-liberalnym i rewolucyjnym (Hetmani 1911), z paszkwilanckim obrazem ruchu legionowego i kształtowania się niepodległej Polski (Cudno i ziemia cudeńska 1921). Uznawany za świetnego stylistę zasłynął jako mistrz opisów przyrody i życia łowieckiego (Soból i panna 1911). Autor opowiadań, wierszy, wspomnień. Tłumacz utworów Heinricha Heinego.

Utwory

edytuj

Ordery i odznaczenia

edytuj

Upamiętnienie

edytuj

Ulicę Zacisze, przy której mieszkał w Bydgoszczy, przemianowano na Plac Weyssenhoffa. W 1960 r. w setną rocznicę jego urodzin, staraniem Towarzystwa Miłośników Miasta Bydgoszczy, na frontonie budynku, w którym mieszkał, odsłonięto tablicę pamiątkową z czerwonego granitu, zaprojektowaną przez Bronisława Zygfryda Nowickiego, na której napisano: „Tu mieszkał w latach 1924–1928 pisarz polski Józef Weyssenhoff 1860–1932 piewca przyrody i łowiectwa”.

Jedna z Ulic w Zabrzu w dzielnicy Makoszowy nosi imię Józefa Weyssenhoffa.

Przypisy

edytuj
  1. Irena Szypowska, "Młodzieńcza korespondencja Józefa Weyssenhoffa z Konstantym Marianem Górskim. 1876-1885", Pamiętnik Literacki LXIII, 1972, z. 4
  2. „Album Polonorum” – spis członków korporacji akademickiej Konwent Polonia, tom I, 1828-1940. konwentpolonia.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-09-05)]..
  3. Por. A. Grzymała–Siedlecki, Nasz baron, [w:] Niepospolici ludzie w dniu swoim powszednim, wyd. II, Kraków 1962, s. 112–113.
  4. Cmentarz Stare Powązki: JÓZEF WEYSSENHOFF, [w:] Warszawskie Zabytkowe Pomniki Nagrobne [dostęp 2019-12-19].
  5. Józef Weyssenhoff, Sprawa Dołęgi [online], polona.pl [dostęp 2019-01-25].
  6. Józef Weyssenhoff, Syn marnotrawny [online], polona.pl [dostęp 2019-01-25].
  7. Józef Weyssenhoff, Unia [online], polona.pl [dostęp 2019-01-25].
  8. Józef Weyssenhoff, Hetmani [online], polona.pl [dostęp 2019-01-25].
  9. Józef Weyssenhoff, Gromada [online], polona.pl [dostęp 2019-01-25].
  10. Józef Weyssenhoff, Noc i świt : powieść historyczna współczesna [online], polona.pl [dostęp 2019-01-25].
  11. Józef Weyssenhoff, Jan bez ziemi : romans [online], polona.pl [dostęp 2019-01-25].
  12. Order Odrodzenia Polski. Trzechlecie pierwszej kapituły 1921–1924. Warszawa: Prezydium Rady Ministrów, 1926, s. 30.
  13. M.P. z 1932 r. nr 123, poz. 155 „za zasługi na polu literatury”.

Bibliografia

edytuj

Linki zewnętrzne

edytuj