Józef Werakso
Józef Werakso (ur. 4 marca?/16 marca 1897 w Mińsku, zm. 9 stycznia 1978 w Warszawie[1]) – pułkownik pilot obserwator Wojska Polskiego, kawaler Orderu Virtuti Militari. Dowódca jedynej w lotnictwie II RP nocnej eskadry myśliwskiej.
| |
 pułkownik pilot
| |
| Data i miejsce urodzenia |
16 marca 1897 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
9 stycznia 1978 |
| Przebieg służby | |
| Siły zbrojne |
|
| Formacja | |
| Jednostki |
I Korpus Polski |
| Główne wojny i bitwy | |
| Odznaczenia | |
      
| |
.svg){kind=small}
Życiorys
edytujSyn Benedykta[2]. W 1915 roku ukończył gimnazjum w Charkowie i został powołany do służby w armii Imperium Rosyjskiego. Został skierowany do oficerskiej Szkoły Piechoty w Kijowie, którą ukończył w 1917 roku. Otrzymał przydział do I Korpusu Polskiego, a po jego rozwiązaniu został zdemobilizowany[3].
W grudniu 1918 dotarł do Polski i wstąpił do odrodzonego Wojska Polskiego. Jako podporucznik rozpoczął służbę w mińskim pułku strzelców. Zgłosił się do służby w lotnictwie i w listopadzie 1921 rozpoczął szkolenie w Szkole Obserwatorów i Strzelców Lotniczych w Toruniu[4]. Szkolenie ukończył w październiku 1922 roku i został przeniesiony do korpusu osobowego oficerów lotnictwa[3].
7 października otrzymał przydział do 6. eskadry wywiadowczej w Krakowie, gdzie służył do 30 czerwca 1924 roku. W lipcu został skierowany na szkolenie w Bydgoskiej Szkole Pilotów, które ukończył w październiku 1925 roku. Otrzymał przydział do służby w 3. pułku lotniczym w Poznaniu[3].
W styczniu 1926 został przeniesiony do Oficerskiej Szkoły Lotnictwa w Grudziądzu na stanowisko instruktora pilotażu. 3 maja tego roku został mianowany kapitanem ze starszeństwem z 1 lipca 1925 i 37. lokatą w korpusie oficerów aeronautycznych[5]. W grudniu 1926 objął stanowisko dowódcy 1. eskadry szkolnej[6]. W Grudziądzu, a następnie w Centrum Wyszkolenia Oficerów Lotnictwa w Dęblinie służył do marca 1930[7].
1 kwietnia 1930 przeszedł do 1. pułku lotniczego, 2 lipca objął dowództwo nowo powstałej 113. eskadry myśliwskiej nocnej (emn). Eskadra, pod jego dowództwem, uczestniczyła w sierpniu – wrześniu 1932 roku w ćwiczeniach 11. Grupy Artylerii (GA) za co otrzymała pochwałę dowódcy grupy płk. Rudolfa Underki[8]. W listopadzie 1932 objął dowództwo II dywizjonu niszczycielskiego nocnego, które sprawował do marca 1933 roku. Następnie powrócił na stanowisko dowódcy 113. emn. Jednostka wzięła udział w lipcu 1933 w ćwiczeniach OPL w Brześciu, a następnie we wrześniu współpracowała ponownie z 11. GA. Również i za te ćwiczenia 113. emn otrzymała pochwałę dowódcy 11. GA[9].
W grudniu 1934 otrzymał przeniesienie do 4. pułku lotniczego w Toruniu[10], w którym 17 stycznia 1935 objął dowództwo 141. eskadry myśliwskiej[11]. 27 czerwca tego samego roku został mianowany majorem ze starszeństwem z 1 stycznia 1935 roku i 11. lokatą w korpusie oficerów aeronautyki[12]. Dowództwo eskadry zdał 3 października 1935[11], a w grudniu tego samego roku został przeniesiony do 1. pułku lotniczego w Warszawie, gdzie objął dowództwo 210. dywizjonu bombowego. W latach 1937–1938 był słuchaczem Wyższej Szkoły Lotniczej w Warszawie, którą ukończył w ramach II promocji. Na stopień podpułkownika został mianowany ze starszeństwem z 19 marca 1939 i 16. lokatą w korpusie oficerów lotnictwa[13].
Jego dywizjon walczył w kampanii wrześniowej w składzie Brygady Bombowej[14]. 17 września przekroczył granicę i został internowany w Rumunii. Udało mu się uciec i przedostać do Francji, gdzie od 20 października 1939 do 20 maja 1940 przebywał w stacji zbornej w Le Bourget i w polskiej bazie na lotnisku w Lyon-Bron[15]. Następnie został ewakuowany do Wielkiej Brytanii, gdzie wstąpił do Royal Air Force i otrzymał numer służbowy P-0972[1].
Od 25 września 1940 do 17 stycznia 1941 latał jako pilot w Kemble i Hullavington w 4. i 8. Ferry Pool Pilot, następnie do 20 stycznia 1943 służył jako pilot-oblatywacz w 38. Maintenance Unit w Llandow. Przeszedł dwumiesięczne przeszkolenie lotnicze w 16. Secondary Flying Training School oraz dwumiesięczne nawigacyjne w 3. Air Observer and Navigator School[15]. 1 września 1943 otrzymał przydział do 304. dywizjonu bombowego i latał jako pierwszy pilot. Pod jego dowództwem załoga samolotu Wellington przeprowadziła atak na wynurzonego U-boota w nocy z 3 na 4 marca 1944, nie ustalono z jakim wynikiem[16].
2 czerwca 1943 objął dowództwo Elementary Flying Training School w Croughton, które sprawował do 15 czerwca 1945 roku. Następnie został odkomenderowany do Dowództwa Polskich Sił Powietrznych w Londynie[15]. Został zdemobilizowany i w 1947 roku zdecydował się na powrót do Polski. W latach 1948–1952 pracował jako planista w Wytwórni Dźwigów Elektrycznych „Elektrodźwig” i Zjednoczeniu Urządzeń Dźwigowych. W 1952 roku został zatrudniony w Spółdzielni Pracy „Galex”, gdzie pracował początkowo jako główny księgowy a następnie jako dyrektor ds. finansowo-administracyjnych. W 1970 roku przeszedł na emeryturę. Należał do Klubu Seniorów Lotnictwa Aeroklubu PRL, był tam członkiem zarządu, skarbnikiem a także księgowym[3].
Zmarł 9 stycznia 1978 w Warszawie i został pochowany na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach (kwatera II C 11 rząd: 2, grób: 9)[17].
Ordery i odznaczenia
edytujW trakcie służby w polskim lotnictwie otrzymał odznaczenia:
- Krzyż Srebrny Virtuti Militari nr 4046 – 3 lutego 1922[18][19]
- Krzyż Niepodległości – 4 listopada 1933 „za pracę w dziele odzyskania niepodległości”[20]
- Krzyż Walecznych – czterokrotnie
- Złoty Krzyż Zasługi – 10 listopada 1938 „za zasługi w służbie wojskowej”[21]
- Krzyż Zasługi Wojsk Litwy Środkowej[22]
- Medal Lotniczy – czterokrotnie
- Polowa Odznaka Pilota[3]
Przypisy
edytuj- ↑ a b Werakso Józef. listakrzystka.pl. [dostęp 2020-01-14]. (pol.).
- ↑ Detale kartoteki personalno-odznaczeniowej. wbh.wp.mil.pl. [dostęp 2020-01-14]. (pol.).
- ↑ a b c d e Józef Werakso. „Skrzydlata Polska”. 24/1972, s. 13, 11 czerwca 1972. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności. ISSN 0137-866X. OCLC 839207783.
- ↑ Niestrawski 2017 ↓, s. 132.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 18 z 3 maja 1926 roku, s. 132.
- ↑ Celek 2000 ↓, s. 85.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 8 z 31 marca 1930 roku, s. 110.
- ↑ Pawlak 1989 ↓, s. 80.
- ↑ Pawlak 1989 ↓, s. 81.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 14 z 22 grudnia 1934 roku, s. 265.
- ↑ a b Pawlak 1989 ↓, s. 274-275.
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 9 z 28 czerwca 1935 roku, s. 71.
- ↑ Rybka i Stepan 2004 ↓, s. 473.
- ↑ Cumft i Kujawa 1989 ↓, s. 23.
- ↑ a b c Pawlak 1991 ↓, s. 582.
- ↑ Król 1990 ↓, s. 173.
- ↑ Józef Werakso. niebieskaeskadra.pl. [dostęp 2020-01-13]. (pol.).
- ↑ Dz. Pers. MSWojsk. ↓, Nr 2 z 18 lutego 1922 roku, s. 109.
- ↑ Krzystek 2012 ↓, s. 600.
- ↑ M.P. z 1933 r. nr 255, poz. 273.
- ↑ M.P. z 1938 r. nr 259, poz. 612. „za zasługi w służbie wojskowej”.
- ↑ Rocznik Oficerski 1932 ↓, s. 231.
Bibliografia
edytuj- Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2019-09-07].
- Rocznik Oficerski 1932. Warszawa: Ministerstwo Spraw Wojskowych, 1932.
- Jan Celek: Skrzydlata szkoła : Dęblińska Szkoła Lotnicza w latach 1925-1939 i wojenne losy jej wychowanków. Poznań: Redakcja Czasopism Wojsk Lotniczych i Obrony Powietrznej, 2000. ISBN 83-909008-3-1. OCLC 1051271515.
- Olgierd Cumft, Hubert Kazimierz Kujawa: Księga lotników polskich poległych, zmarłych i zaginionych 1939-1946. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1989. ISBN 83-11-07329-5. OCLC 21519956.
- Wacław Król: Polskie dywizjony lotnicze w Wielkiej Brytanii: 1940-1945. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1990. ISBN 83-11-07695-2. OCLC 834110269.
- Tadeusz Jerzy Krzystek, [Anna Krzystek]: Polskie Siły Powietrzne w Wielkiej Brytanii w latach 1940-1947 łącznie z Pomocniczą Lotniczą Służbą Kobiet (PLSK-WAAF). Sandomierz: Stratus, 2012. ISBN 978-83-61421-59-7. OCLC 276981965.
- Mariusz Niestrawski: Polskie wojska lotnicze w okresie walk o granice państwa polskiego (1918-1921). T. I, początki, organizacja, personel i sprzęt. Oświęcim: Napoleon V, 2017. ISBN 978-83-65746-74-0. OCLC 995372299.
- Jerzy Pawlak: Polskie eskadry w latach 1918-1939. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1989. ISBN 83-206-0760-4. OCLC 69601095.
- Jerzy Pawlak: Polskie eskadry w Wojnie Obronnej 1939. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1991. ISBN 83-206-0795-7. OCLC 830072566.
- Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Awanse oficerskie w Wojsku Polskim 1935-1939. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego, 2004. ISBN 978-83-7188-691-1.